Монголд гадаад орнуудын цөмийн хаяг­длыг хадгалах агуулах байгуулж болзошгүй тухай АНУ-ын төрийн албан тушаалтан мэдэгдсэн гэдэг шуугиан хэвлэлээр цацагдаж, олны анхаарлыг татаад байна.

Гадны мэдээллийн хуудсанд анх энэ талаар нийтэлсэн бөгөөд тэрхүү нийтлэлээс харвал Монгол Улс цөмийн хаягдлыг нутаг дэвсгэр дээрээ агуулахыг зөвшөөрнө гэдэгт  АНУ-ын холбогдох албаны зарим хүмүүс эргэлзэж байгаа аж. Нэг үгээр бол холбогдох албан тушаалтнууд энэ талаар харилцан адилгүй байр суурь илэрхийлжээ. Тухайлбал, АНУ-ын Төрийн Департаментын Цөмийн Эрчим Хүч, Аюулгүй Байдлын албаны захирал Ричард Стратфорд хэлэхдээ “Монгол Улс эдийн засгийн ашиг сонирхлын үүднээс энэ асуудлыг зөвшөөрч магадгүй” гэсэн бол Олон Улс судлалын Монтерей дэх хүрээлэнгийн Зүүн Азид цөмийн зэвсгийг үл дэлгэрүүлэх хөтөлбөрийн удирдагч Льюис үүнд итгэхгүй байгаагаа хэлжээ.

Юутай ч дээрх сэдвийн хүрээнд Монгол Улс нэр цохогдсон яриа Вашингтонд өрнөсөн тухай эх сурвалж мэдээлсэн байна. Дээр нэр дурдсан Ричард Стратфорд мэдэгдэхдээ “АНУ-ын Эрчим хүчний яамны ажилтнууд болон Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хот дахь төстэй албаны түшмэдүүдийн хоорондох яриа хэлэлцээр эхний шатандаа явж байгаа” гэжээ.

Монгол Улсын Засгийн газрын тохи­руулагч агентлаг болох Цөмийн энергийн газраас энэ мэдээллийн мөрөөр тодрууллаа. Тус агентлаг үүнийг үгүйсгэсэн мэдэгдлийг хийж байна. Бусад улс орнуудын цөмийн хаягдлыг өөрийн нутаг дэвсгэрт хадгалах тухай асуудлаар гадаадын байгууллага, засаг захиргааны нэгж, хувь хүмүүстэй ямар нэгэн яриа хэлэлцээр хийгээгүй, гэрээ хэлцэл хийх хууль зүйн үндэслэл ч байхгүй гэж Цөмийн энергийн газар мэдэгдэж байна.

Монгол Улс цөмийн зэвсэг бүс нутгийн статустай, цөмийн энергийн зөвхөн энхийн зорилгоор ашиглах олон улсын гэрээ, хэлэлцээрт үнэнч явж ирсэн улс. Мөн 2000 онд УИХ-аас Аюултай хог хаягдлын импорт, хил дамжуулан тээвэр­лэлтийг хориглох, экспортлох тухай хууль батлан гаргасан юм. Уг хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1 дэх хэсэгт “Аюултай хог хаягдлыг ашиглах, хадгалах, түр байршуулах, устгах зорилгоор Монгол Улсад импортоор оруулахыг хориг­лоно”, мөн 4.2 дахь хэсэгт “Аюултай хог хаягдлыг Монгол Улсын хилээр дамжуулан тээвэрлэхийг хориглоно” гэж заасан байдаг.

Гэвч эдийн засгийн ашиг сонирхлын үүднээс үүнд хандаж байж болзошгүй гэсэн хардлага Монголын иргэдэд ч, учир мэдэх гадныханд ч төрж байгаа бололтой. Цөмийн эрчим хүч гаргадаг гол түүхий эд болох ураны нөөцөөр Монгол Улс арвин ч өнөөдөр ураны орд газрын ашиглалтын лиценз эзэмшдэг нэг ч аж ахуйн нэгж байхгүй. Өөрөөр хэлбэл, ураныг хараахан олборлож эхлээгүй байна.

Ураныг олборлох, экспортлох талаар шийдвэр гаргах төвшинд ярьдаг ч уран олборлох, экспортлохдоо хүрвэл олон ул­сын хэмжээнд мөрддөг маш нарийн гэрээ, стандартыг мөрдөх шаардлагатай болдог юм билээ. Уран олборлогч гол орнууд болох Австрали, Канад экспортод гаргаж буй бүтээгдэхүүн нь хаана, хэдий хэмжээгээр ашиглагдаж байгааг хянадаг өөрсдийн системтэй байдаг аж.

Гэхдээ энэ удаад Монгол Улсын ураны олборлолт, экспорт, нийлүүлэлтийн талаар бус бусад улс орны хэрэглэсэн түүхий эдийн хаягдлыг өөрийн нутаг дэвсгэрт агуулахаар зэхэж байгаа хэмээн мэдээллээ. Энэ мэдээллийг үндэсгүй, ташаарал буюу “АНУ-ын холбогдох албаны хүн худлаа ярьсан” гэж манай талын албаны хүмүүс хэлцгээж байна. АНУ-ын засаг захиргааны төвшинд яригдсан гэх дээрх асуудлын талаар ГХЯ албаны шугамаар тодруулахаар зэхэж байгаа аж.

АНУ-ын талаас ямар хариу ирэх нь тодорхойгүй. АНУ-ын өндөр албан тушаалтнууд хий хоосон зүйл босгож, худал ташаа ярив уу. Эсвэл Улаанбаатарт ийм сэдвээр хэн нэгэн америкуудад ам ангайсан уу гэдэг асуултын тэмдэгтэй үлдэж байна.