Нэг танхимтай 76 гишүүнтэй өнөө­гийн парламентын тогтолцоо “өвгөрсөн” бололтой. Хоёр танхим­тай парламент Монгол Улсын ирээ­дүйн хөгжлийг тодорхойлно гэж МАН-ын удирдлагууд үзэж байна. Парламентын тогтолцоог шинэчлэх ажилд улстөрийн ууган хүчин дан­гаараа зүтгэхгүй Монгол Улсад бүрт­гэлтэй бүх л намуудын оролцоо чухал хэмээн тодорхойлж буй юм. Энэ ч үүднээс МАН-аас санаачлан өчигдөр “Парламентын шинэчлэлд улстөрийн намуудын үүрэг оролцоо” сэдэвт хэ­лэл­цүүлгийг Төрийн ордонд зохион байгууллаа.

Уулзалтыг нээж МАН-ын дарга, Ерөнхий сайд С.Батболд хэлсэн үгэндээ “Монгол Улс парламентын засаглалаа яаж төгөлдөржүүлэх вэ гэдэг чухал асуудал болж байна.  Нэг танхимтай, 76 гишүүнтэй бай­гаад эрх мэдлийн хуваарилалтаа боловсронгуй болгох нь зөв үү, эс­вэл Монгол Улсын язгуур эрх ашиг, улстөрийн  тогтвортой байдлыг хан­гахад хоёр танхимтай парламент гэсэн хувилбар чухал уу. Асуудлыг бид сайтар ярьж, нухацтай судлах  хэрэгтэй байна. Шинэчлэл хийх арга нь нийгмийн зөвшилцөл юм. Ямар үр суулгана, тийм ургац хураана гэдэг. Энэ ч үүднээс та бүхнийг энэхүү уулзалтад урьж, оролцуулж байна” гэсэн юм.  Хэлэлцүүлэгт оролц­сон Ардчилсан намын дарга, Тэргүүн шадар сайд Н.Алтанхуяг:-Бид парламентын засаглалтай 20 жил явж ирлээ. Тийм учраас 1992 онд баталсан парламентын засаглалаа хэвээр нь авч явах ёстой. Э.Бат-Үүл гишүүн  хоёр танхимтай байх ёстой гэж ярьдаг. Зарим хүмүүсийн хэлж байгаагаар холбооны улсууд л голдуу хоёр танхимтай байдаг  гэх. Гэхдээ 1996-2000 онд  Ардчилсан нам парламентад олонхи болж, өөрийн намаас Ерөнхий сайдад хүн дэвшүүлэхэд Ерөнхийлөгч буцаагаад хүлээж авахгүй байсан. Ингэснээр УИХ-д олонхи болсон хүчин нь Ерөнхий сайдаа томилж чадахгүй удаж байв.

Мөн Засгийн газрын гишүүдийг нууцаар санал хурааж томилдог, огц­руулдаг байлаа. Гэтэл УИХ-д 50 суу­далтай Ардчилсан нам  Засгийн газ­рын гишүүнээ огцруулахгүй авч үлдэж чаддаггүй байсан. Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулснаар энэ бүх асуудал зохицуулагдаж, Засгийн газрын гишүү­нийг сонгох,  огцруулах асуудлыг нээлт­тэй шийддэг болсон нь зөв алхам болсон. Ер нь олонхиороо түрий барьж асуудлыг шийдэх нь  бас сайн биш. Зөвшилцлийн зарчим нь  ардчиллын зарчим гэж ойлгодог. Үргэлж УИХ-аасаа айдаг Засгийн газар  байна гэж юу байх вэ. Зарим оронд УИХ-аа тараах эрх нь Ерөнхий сайдад байдаг. Тиймээс бүгдээрээ хэлэлцэж парламентын шинэчлэлээ хийх хэрэгтэй.

Иргэний зориг намын дарга,
УИХ-ын гишүүн С.Оюун:

-Улс төрийн намууд өөрсдөө шинэч­лэлээ хийхээр парламент шинэчлэгдэх үү. Улс орон хөгжлийн зам дээрээ ирээд байгаа энэ үед улстөр нь хоцорч, хөгжлийг хойш татаад байна гэдэг Ерөнхий сайдын хэлсэнтэй санал нэг байна. Бид шинэчлэлээ хийхийн тулд хуулиа хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Наад зах нь Хөрөнгө оруулгын мэдүүлгээ цаг тухайд нь үнэн зөв гаргаж өгч, жилийн орлого зарлагаа нээлттэй мэдээлж баймаар байна. Сонгуулийн хуулийг хэдэн жил дамжин ярьж байна. Гэтэл Сонгуулийн хуульдаа гарч хүрч чаддаггүй, энэ хуульд шинэчлэл хийхээс нааш парламентын шинэчлэл хийгдэхгүй шүү дээ.

Монголын ногоон намын дарга УИХ-ын гишүүн  Д.Энхбат:

 -Цөмөөрөө 2012 оны сонгуульд мөнгө амлахгүй гэдэг уриалгаа гаргая.  Парламентын шинэчлэлийг ярихаас өмнө  олон намын тогтолцоо хэрэгтэй эсэхийг хэлэлцэх нь зүйтэй. Өнөөдөр үндэсний аюулгүй байдал суларч байна. Өнөөдрийн парламент Засгийн газрынхаа мэдэлд байна.  Засаглалын сулрал нь Үндсэн хуулиа мөрдөхгүйд байгаа юм.  Тиймээс өнөө­дөр чанарыг нь сайжруулах хэрэг­­тэй. Хуримтлал үүсгэж, аж­лаа сайжруулах хэрэгтэй байна. Бүгдээрээ улстөрийн зориг гаргаад  Монгол Улсад хэрэгтэй зарчмаар явмаар байна. Олон намын тогтолцоо руу явах алхмаа хийх хэрэгтэй.

 Үндэсний шинэ намын гишүүн М.Энхсайхан:
-Парламентын тогтолцоогоо шинэ­чилнэ гэдэг нь Үндсэн хуулийг үндсээр нь өөрчлөх асуудал болж хувирна. Бид анх Үндсэн хуулиа батлахдаа ойр ойрхон өөрчлөхгүйн тулд цоож хийх хэрэгтэй гээд цоожилсон. Харамсалтай нь,  бид өөрсдөө цоож болоод байна. МАН-ын намын дарга хэлсэн үгэндээ хоёр танхимтай парламенттай байх саналыг тавилаа. Мэдээж нэг танхимтай байх уу, хоёр танхимтай парламенттай байх уу гэдэг асуудал гарч ирнэ.  Нэг танхимтай байх нь хууль хурдан баталдаг, зардал нь хямд байдаг, хариуцлага тооцоход амар байдаг зэрэг сайн талтай. Гэхдээ энэ нь төр, засаг нь эмзэг байхын нэрийдэл. Одоо Монгол Улс эдийн засгийн шинэ нөхцөл байдалд байна. Тиймээс төрөө өөрчлөх, улс төрийн шинэчлэл хайх хэрэгтэй. 

Хоёр танхимтай байхын давуу тал бас бий. Бүс нутаг, нийгмийн давхарга, ястан үндэстний төлөөлөл олноор хамрагддаг. Хууль дээдлэх бололцоог олгодог.  Гүйцэтгэх засаг­лалын үйл ажиллагааг хянадаг сайн талтай. Гэхдээ та бүхэнд энэ өөрчлөлтийг хийх улс төрийн зориг хүсэл байгаа юу гэдэгт эргэлзэж байна. Үндсэн хуулийг өөрчлөхөд шинэ залуу хуульчид бэлэн үү, өнөөд­рийн дипломтнууд бэлэн үү. Энэ бүхнийг харж чадсан бол манан­дахын түүхэн ач холбогдол энэ.  Хэрвээ үүнийг хийж чадахгүй бол Африкийн хувь заяа биднийг хүлээж байна.

Бүгд найрамдах намын дарга Б.Жаргалсайхан:

-Манайд улстөрийн намуудад төлөв­шил алга. Төрийн алба хашиж байгааг нь харахаар дипломны гол­ууд. Албан бичиг дээр гарын үсэг хаана нь зурахыг мэддэггүй. Ийм нө­хөр яаж яваад төрийн албанд орчи­хов гээд сонирхохоор тэр намд хандив өргөсөн, тэр намын даргын хамаатан нь гэнэ. Дээр нь намуудад хариуцлага алга. Өөрсдийгөө данхгар нам гээд бодчихсон улстөрийн хүч­нүүд боловсон хүчнээ гадаадад бэлт­гэх хэрэгтэй шүү дээ, одооноос. Гишүүдээсээ татсан мөнгө, хандивын мөнгөө шинэ үеийн залуу боловсон хүчнүүдээ Оксфорд, Стэнфордын их сургуульд сургахад зарцуулах хэрэгтэй. Ингэж чадвал улстөрийн намууд шинэчлэгдэнэ. Одоо байгаа боловсон хүчнээрээ шинэчлэл хийл­гэнэ гэвэл нохойн замаар л орно гэсэн үг. Дээр нь намууд сахилга баттай, хариуцлагатай баймаар байна.  
 
УИХ-ын гишүүн Э.Бат-Үүл:

-Одоогийн 76 гишүүн хоорондоо хуйвалдахад маш амархан. Мөн 76 гишүүнийг хахуульдвал яах вэ, их цөөхүүлээ шүү дээ. Хэн тэднийг хя­нах юм. Энэ л хамгийн аюултай. Хэрвээ дээд, доод танхимтай болчих­вол бие биенээ хянах бололцоотой болно. Нөгөө талаасаа олон хүнийг хуйвалдаанд татахад амаргүй. Дээр нь өнөөгийн парламент маш үрэл­гэн. Сонгууль ялахын тулд маш их хэмжээний хөрөнгө зардаг. Энэ нь цаагуураа сонгогчдыг бэлэн юм хараад хэвтэхэд хүргэдэг хортой.
Мөн энэ үеэр МАН-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга У.Хүрэлсүх “Ерөн­хийлөгчид нэр дэвших хүний насыг 55 гэж ахиулмаар байна. Төрийн тэргүүн байсан хүнийг дахиж улстөрд сонгодоггүй байх. Ингэхгүй бол төрийн өндөр албанаас буусныхаа дараа тог­туун сууж чаддаггүй, улстөрийг бужиг­нуулаад эхэлдэг. Хэрвээ 55 настай хүн Ерөнхийлөгчөөр сонгогдоод найман жил боллоо гэхэд 63 насандаа бууна. Нас өндөр гарсан хүн ном бичээд намбайгаад суухаас өөр юу хийх билээ” гэсэн нь хэлэлцүүлэгт оролцсон намын дарга нарыг танхим дүүрэн тас тас хөхрөхөд хүргэв.

Генсек яриагаа цааш үргэлжлүүлж нас дээр гарсан хүнийг төрийн тэр­гүүнээр сонгохоор хүүхэн шуухан бодохгүй, мөнгө төгрөг бодохгүй шүү дээ” гэлээ. Парламентын тогтолцоог шинэчлэх хэлэлцүүлэг ийнхүү марзан юм болж хувирсныг улсын баатар гишүүн жаахан залруулаагүй бол ч, халуухан юм дуулгахаар байлаа шүү.