НҮБ-ын Аюулгүйн зөв­лөлийн тогтоол гарч Мау­мар Каддафийн эсрэг авч болох арга хэмжээг явуулахыг зөвшөөрсөн цагаас хойш АНУ ба НАТО-гийн гишүүн тэдний хамсаатнууд Арабын лигийн бэлгэдлийн чанартай зарим гишүүдийнх нь зөвшөөрлийн дагуу хэзээ нэгэн цагт Ливид довтлох нь ойлгомжтой байв. Тогтоол гарсны дараа Каддафийн Засгийн газар гал зогсоохоо яаран байж зарласан нь ч энэхүү бодлогын чиглэлийг удаан өөрчилж чадахгүйг ойлгосных байлаа.

Нөхцөл байдлыг шүүмж­лэгч нар тэр орны үйл явдал нь Америкийн аюулгүй байдал ба сонирхолд “ер бусын ноцтой” аюул учруулж байна гэсэн Оба­магийн үгнээс эхлээд Барууны оролцоог үгүйсгэсэн олон тооны саналыг гарган хэлж байлаа. АНУ-ын жин­­хэнэ ашиг сонирхолд ний­цэхгүй жишээг үүнээс өөрөөр олохгүй гэхээр бодит хэрэг энэ болсон биз. Ливи гэдэг нь өөрийн хүрээнээс хальсан хэмжээнд улс төрийн эсвэл стратегийн сулхан нө­лөөг ч үзүүлж чадахааргүй жи­жиг орон билээ. Этгээд ааш араншинтай ч гэсэн Каддафи аль эрт өөрийн террорист дуулиан ба боловсроогүй цө­мийн амбицаас татгалзсан нэ­гэн юм. Хэдийгээр нефтийн олборлолтоороо дунд зэргийн орон ч гэсэн тэндхийн тогт­воргүй байдал нь дэлхийн нефтийн зах зээлд даруухан нөлөөг үзүүлж байв. АНУ-ын толгойлсон цэргийн загал­­­­­­­майлсан аяныг зөвтгөх стратегийн ба эдийн засгийн үндэслэл үнэндээ байхгүй аж.
Болгоомжтой бодлогын та­лыг баригчид хүртэл агаарын орон зайд нь нислэгийн хяз­гаарлалттай бүс тогтоож агаа­раас хийх хатуу цохилтын та­лаар тооцохгүй байсан ч энэ байлдаан урт хугацааных байх болно гэж анхааруулж байгаа. Мөн Америкийн шинэ дайн тэнгэрийн хаяанд харагдаж утаа суунаглуулж эхэлснийг эсэргүүцэгсэд АНУ өөрийн мөрөн дээр Ирак, Афганистан мэтийн нутаг дэвсгэрт цэр­гийн болон санхүүгийн асар их ачаа үүрч буйг хэлж бай­на. Холбооны хэрэгжүүлж буй төсвийн 1,5 их наядын цоорхойтой америк үндэстэн бас нэг хэрэггүй “сонголтын дайн” явуулахад мөнгө зарах шинэ аргыг хайж төвдсөнгүй.
Ливийн хэрэгт хутгалдан оролцох нь АНУ ба түү­ний холбоотнуудад үл анзаараг­дахаар урхитай юм. Үймээн гаргагчдын нэ­рийн өмнөөс ийнхүү “сайн санаа­ны” хэ­рэгт хутгалдаж бай­гаа нь энэ улсад, мөн арабын ертөнцөд Вашингтон нь Ли­вийн бос­логыг өөрийн сонир­холд ашиглаж байна гэх сэжиг тө­рүүлж магадгүй юм. Му­суль­ман хүмүүсийн дунд Америкийн нэр хүнд муутайг тооцоод үзэхэд тийм сэжиг төрөх нь лавтай бөгөөд түүнд итгэж байгаа нь ойлгомжтой. Нислэгийн хориотой бүс бай­гуу­лах асуудлыг Арабын ли­гийн орнууд дэмжиж байгаа нь тэр сэжгийг зөөлрүүлэх бо­ловч бүрэн арилгахгүй. Үнэн хэрэгтээ “арабын гу­дам­жинд” Арабын лигийн ор­­­­­нуудад төлөөлөлтэй олон дэглэмүүдийг Вашингтоны гар хөл гэж үздэг. Түрэмгийллийн эхлэлийн дараа Америкийн имперализм, Европын нео­ко­ло­низм гэсэн хаягаар шүүмж­лэл ирэхийг удаан хүлээх шаардалагагүй бололтой. Ба­­­руу­­­ны улс орнууд энэ аян дайнд гутлаараа хуурай газар гишгэхгүй гэсэн өөрийн үүр­­­гээ биелүүлсэн боловч эд­гээр шүүмжлэлээс зугатаж чадах­гүй нь тодорхой.  
Эцэст нь АНУ ба тэдний холбоотнууд Ливийн улс төр ба демографын бамбалзууртай минийн талбайд орж байна. Барууны хэвлэл мэдээлэл, улстөрчид босогчдын талаар өөрийн дарангуйлагчаасаа эх орноо чөлөөлөх гэсэн зоригт­­­­­нууд гэх төдийн өнгөц ойлгомжтой байна. Гэтэл хэ­рэг явдлын илүү чухал элементүүд бий. Ливи бол өөрөө Европын колоничлогч орнуудын бий бол­госон улс төрийн нэг эмзэг хиймэл бү­тээмж юм. Хоорон­доо таарамж­гүй гурван мужаас Итали нь өөрийн Ли­вийн коло­нийг бүтээсэн би­лээ. Тэдгээр нь зүүн хэсгийн Кире­наика (Бенгази ба Тоб­рук хотуудын орчин), баруун хэсгийн Триполитаниа (ко­ло­нийн нийслэл болсон Три­полийн орчим) ба хүн ам сийрэг нэг их чухалд орохгүй өмнө зүгийн Фессен гурван муж юм.
Киренаика ба Триполитанид оршин суудаг янз бүрийн ом­гийнхон хоорондоо нийтлэг зүйл байхгүйд асуудлын гол нь оршино. Тэдний хооронд дайсагнал бишгүй л гарч бай­лаа. Гэсэн хэдий ч дэлхийн II дайнд ялагч холбоотнууд дайны дараа Ливийг Италиас авч хяналтаа тогтоохдоо тэр тогтворгүй нэгд­лийг батжуу­лахын оронд хэвээр үлдээсэн юм.  

Энэ асуудал зөвхөн түүхэн сонирхол биш. Киренаика ба Триполитаниа хоёрын хоорондын эрс ялгаа нь Ливи тусгаар тогтнолоо авсны дараа ч үлдэж өнөөг хүртэл хадгалагдаж иржээ. Каддафийн дэглэмийн эсрэг өнөөгийн бослого Ливийн зүүн хэсэгт нь эхэлж босогчид Бенгази ба Киренаикагийн бусад хотуудыг хамгийн түрүүнд эзлэн авсны учир энд байгаа. Дэглэмийн эсрэг өмнөх хөдөлгөөнүүд ч мөн л тэндээс эхэлж байв. Каддафи бол Триполитаниас гаралтай урт хугацааны хувьд баруун хэсгийн омгуудаас хамааралтай байсан бөгөөд түүний засаглал нь тэр мужийнхнаас бүрэлдсэн аюулгүйн албанд тулгуурлан тогтож байна. Жагсагчид ба дайчид зүүн хэсгийг амархан хяналтдаа авсан бол тэд  Триполитанид нэвтрээд амархан бүдэрч байлаа.

Босогчдын төлөвлөгөө тодорхойгүй ч, гэхдээ хоёр үндсэн боломж нь түрэмгийллийг эхэлсэн АНУ ба холбоотнуудын хувьд адилхан ноцтой асуудлыг үүсгэж байгаа. Боломжийн нэг хувилбар нь босогчдын лидерүүд Трипо­литанийнхантай байраа солин байж Ливийн бүрэн бүтэн байдлыг хадгалах юм. Нэг үгээр хэлбэл  Каддафийн дэглэмийг ялан дий­лэх нь “тооцоо бодох” цагийг авчрах аж. Нөгөө боломж нь тэд улс орныг хоёр хуваан Киренаикаг тусгаар тогтносон улс болгох. Тийм зорилгын “түүхэн жүжиг”  ч байдаг аж. Ливийн ван байсан Идрис дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа АНУ ба холбоотнуудад хэлэхдээ тэр зөвхөн Киренаикаг захирах хүсэлтэйгээ хэлж байв. Хэтэрхий том нэгдлийг хянахаар оролдох нь аюултай тогтворгүй байдлыг гаргана хэмээн Идрис үзэж байжээ.

Бушийн засаг захиргааны удирдлага Иракийн суннит арабууд, шийтүүд ба курдуудын зөрөл­дөөний мөн чанарыг дутуу үнэлсэн билээ.. Тэр алдаа нь Вашингтоны толгойн өв­чинг нэмэгдүүлсэн юм. Обамагийн засаг захир­гаа нь ийм алдааг Ливид давтахад бэлэн байна. Каддафийг унагахад нь Киренаикийн босогчдод тусалснаар Триполитаниин ард түм­ний дургүйцлийг төрүүлэх нь лавтай. Хэрэв босогчид улс орноо хуваавал дэлхийн мусуль­манчууд Барууны орнуудад дургүйцэж эхэлнэ. Босогчид Ливийн бүрэн бүтэн байдлыг хадгалсан ч триполитаничууд захираг­дах болсондоо Вашингтоныг муулах нь ойлгомж­той. Ямар ч тохиолдолд АНУ ба түүний хол­боот­нууд шинэ дайсантай болох аюултай байдалд оржээ. Энэ л Америкт хэрэгтэй байгаа тэр зүйл нь мөн юм байх даа ?!

Эх сурвалж: Another War of Choice