АНУ-ын татвар төлөгчдөөс Монголын ард түмний хөгжил дэвшил, эрүүл мэнд, сайн сайхны төлөө зориулахаар шийдсэн 285 сая ам.долларын буцалтгүй тусламжийг авахын тулд ам өчиг, андгай тангараг тавьж, нүдээ ухаад өгөхөөс  өөрцгүй загнаж явсан монголчууд ажлаа дүгнүүлэхэд жил гаруйхны хугацаа үлдээд байна. Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих, ядуурлыг бууруулах зорилготойгоор АНУ-ын буцалтгүй тусламжийн хүрээнд 285 сая орчим ам.доллараар санхүүжүүлэх төсөл хөтөлбөрүүдийг  таван жилийн хугацаанд хэрэгжүүлэхээр Монгол Улсын Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаяр, АНУ-ын ерөнхийлөгч асан Ж.Буш нар  2007 оны аравдугаар сард гарын үсэг зурж баталгаажуулснаас хойш жилийн дараа буюу 2008 оны есдүгээр сарын 17-нд Мянганы сорилтын компакт гэрээ нь албан ёсоор хүчин төгөлдөр болж байв. “Авах хүн бөхийж, өгөх хүн гэдийнэ” гэгчээр нэлээд шалгуур, сорилт болж байж олгосон мөнгийг нь үрэн таран хийчихвий гэсэндээ АНУ-ын Мянганы сорилтын корпорациас 285 сая ам.долларын тусламжийн хүрээнд эрүүл мэнд, дэд бүтэц, хөдөө аж ахуйн салбарт томоохон төслүүдийг жинхэнэ утгаар нь хэрэгжүүлж чадвал энэ нь Монголын ядуу амьдралтай хүмүүсийн амьдралд дорвитойгоор шууд нөлөөлж, эдийн засгийн шинэ боломж олгоно гэдгийг анхааруулж байсан билээ. 

Дээрх 285 сая ам.долларын 188 саяыг нь Монголын Засгийн газраас “Улаанбаатар төмөр зам” хувь нийлүүлсэн хамтарсан нийгэмлэгт хөрөнгө оруулахаар, төмөр замын салбараа шинэчлэхээр шийдвэрлэсэн ч “Оросын төмөр зам” компанийн гүйцэтгэх захирал В.Якунин уг мөнгөнийг авахаас татгалзаж буйгаа мэдэгдсэн нь америкчуудаас арай ядан олж авсан мөнгийг нь буцаачих вий гэсэн төвөгтэй, хүндхэн байдалд монголчуудыг оруулсан. Гэхдээ америкчууд Монголд өгсөн буцалтгүй тусламжаа ямар нэгэн шалтгаанаар буцааж авахыг хүсээгүйн учир нь манай улсын ядуурлыг бууруулах, эдийн засгийн хөгжлийг хурдасгахад хувь нэмэр оруулах гэсэн чинь хүсэл нь байсан биз.

Монголын мянганы сорилтын сангаас  өнөөдрийн байдлаар Хөрөнгийн эрхийн төсөл, Хот орчмын бэлчээрийн төсөл, Мэргэжлийн боловсрол сургалтын төсөл,  Эрүүл мэндийн төсөл, Авто замын төсөл, Цэвэр агаар төслийг санхүүжүүлж байгаа бөгөөд нийтдээ 131,2 сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийсэн гэх. Гэхдээ энэ мөнгө чухам ямар бодит хөрөнгө оруулалт болж чадсаныг утаагүй зуух тарааснаар тайлбарлахгүй л юм бол Монголын мянганы сорилтын сангаас хэрэгжүүлж буй төсөл хэрхэн хэрэгжив гэсэн асуултыг үлдээгээд байгаа юм. Яагаад гэвэл тус сангаас хэрэгжүүлсэн гэх аж­лын жагсаалтад зарим нэг тодорхойгүй, үзэгдэж харагдаа­гүй зүйлүүд, тодруулбал хэзээ, хаана хэрэгжсэн, хэр­хэн үр дүнгээ өгсөн нь мэдэг­дэхгүй байгаа “Байгаль орч­ны менежментийн болон Барил­гын аюултай хог хаягдлын менеж­ментийн төлөвлөгөө” гэх мэтийн зүйлүүдийг багтаачихаж.

Хөрөн­гийн эрхийн төслийн хүрээнд шинэ, хуучин хэдэн машин тараа­сан, Хот орчмын бэлчээрийн төс­лөөр зарим аймагт хамтран ажил­лах малчдыг сонгоод байгаа зэрэг жижигхэн ажлаас өөрөөр Монголын мянганы сорилтын сангийн санхүү­жилтээр боссон нэгээхэн ширхэг дор­ви­той бүтээн байгуулалт алга байгааг, хөтөлбөр хэрэгжиж дуу­сахад жил гаруйхны хугацаа үлдсэн, нийт санхүүжилтийнхээ тал хагасыг зарцуулчихаад байхад Америкчуудын өгсөн мөнгөөр монгол­чууд юу хийсэн юм бол гэсэн сониучирхал өөрийн эрхгүй төрөөд байна. Монголын мянганы сорилтын сангаас хэрэгжүүлж буй төслүүд хэрвээ жинхэнэ утгаараа хэрэг­ж­иж чадсан бол магадгүй америкчуудын Монголын ядуурлыг буу­руулах, эдийн засгийн өсөлтийг нэмэг­дүү­лэ­хэд гэсэн сэтгэл бас цаашдаа яагаа ч билээ дээ.

Монголын мянганы сорилтын сангаас төмөр замын төсөлд оруулах хөрөнгө оруулалт буцаагдаж, тэр­хүү мөнгийг эргүүлэн алдахгүйн тулд Монголын Засгийн газраас авто замын төсөл хэрэгжүүлэхээр шийд­вэр­лэсэн. Нийтдээ 86 сая ам.долларын санхүүжилтэй уг төсөл нийт хөтөлбөр хэрэгжих хугацаа дуусахад тун ойртчихоод байхад эхлэлээ ч тавиагүй, Чойр-Сайншанд чиглэлд 176,4 километр, Улаанбаатар-Налайх чиглэлд 19,3 киломерт хатуу хучилттай авто зам тавих, мөн Туул гол дээр 288 метр гүүр шинээр барих ажил хэдийд эхлэх нь тодорхойгүй байна. Уг төслийг хэрэгжүүлэхээр 2010 онд тендер зарлаж Өмнөд Солонгосын  “LIG” компанийг шалгаруулсан ч , тус компани юу ч хийгээгүй. Авто зам барих тендерийн ялагчдыг шалгаруулах тендер эхнээсээ буди­лаан­т­сан, багагүй “но” орсон гэх шүүмжлэл тухайн үед тендерт ороод ялагдсан компаниудын зүгээс шидэлж байсан ч “унасан бөхөд шалтаг мундахгүй” хэмээн гоочилж суусан, одоо эргээд бодоход үнэний ортой байсан ч байж болох юм. Болоод өнгөрсөн үйл явдлыг өнөөдрийн цаг хугацаанаас эргэн дүгнэвэл шүү дээ. Ямар ч байсан Чойр-Сайншанд чиглэлд 176,4 километр, Улаанбаатар-Налайх чиглэлд 19,3 киломерт хатуу хучилттай авто зам тавих, мөн Туул гол дээр 288 метр гүүр шинээр барих төслийг хэрэгжүүлэхээр Монголын мянганы сорилтын сангаас 20 компанид тендерт оролцох урилга явуулаад байгаа гэнэ. Тэдгээрээс хоёр ком­панийг шалгаруулж, 86 сая ам.дол­ларын санхүүжилттэй авто зам барих төслийг хэрэгжүүлэхээр  одоогоор төлөвлөчихөөд байгаа гэсэн. Яагаад төлөвлөчихөөд байгаа юм бэ гэвэл энэ төсөл хэрэгжихгүй ч өнгөрч болзошгүй байгаа. Учир нь, 86 сая. ам долларын санхүүжилт Чойр-Сайншанд чиглэлд 176,4 километр, Улаанбаатар-Налайх чиг­лэлд 19,3 киломерт хатуу хучилттай авто зам тавих, мөн Туул гол дээр 288 метр гүүр барих ажилд хаана ч хүрэхгүй гэдгийг тендерт орол­­цохыг урьсан компаниудын зүгээс илэрхийлээд байгаа бөгөөд ам.дол­ларын ханш өссөн, бараа бүтээг­дэхүүн, материалын үнэ нэмэгд­сэн гэдэг тайлбарыг тавьж байгаа аж. Тэгэхээр Монголын мянганы сорилтын сангаас санхүүжилсэн төсөл ерөн­хийдөө, өөрсдийнх нь гарга­сан тай­лан­гаас харвал авто машин бэлэг­­лэх, албан газрын засвар хийх, айл өрхөд утаагүй зуух тараах төдийхөнд л зарцуулагдаад өнгөрч байгаа бололтой дог. Монголын эдийн зас­гийн хөгжлийг нэмэгдүүлэх, ажил­гүйдэл, ядуурлыг багас­гах, Улаан­баатарын утааны бохирдлыг буу­руулах үндсэн зорилготой Мон­голын мянганы сорил­тын сан­гаас санхүүжилж буй төслийн хэрэг­жил­тийг АНУ-ын татвар төлөгчид хэрхэн дүгнэх  болоо.