-Манай улсад хөрөнгийн зах зээл гэдэг ойлголт 1991 оноос эхлэлтэй. Тэр үеийг одоотой харьцуулаад хөгжлийн төвшин ахисан байх. Харин таны хувьд ямар байна вэ?

-Одоогоос 20 жилийн өмнө хөрөнгийн зах зээл төрийн өмчийг хувьчлах зориулалтаар байгуулагдсан шүү дээ. Харин 2006 оноос хойш зах зээлээс хөрөнгө татан төвлөрүүлэх тал руугаа андеррайтерийн компаниуд бий болсон.

-Аливаа нэгэн өөрчлөлт, дэвшилтэд бэрхшээл тулгардаг. Харин энэ байдал нь хөрөнгийн зах зээлд хэрхэн илэрдэг вэ?

-Нэн тэргүүнд хөрөнгийн зах зээлийн талаарх иргэдийн мэдлэг, мэдээлэл чухал. Одоо ч гэсэн энэ байдал дээшилсэн зүйл алга байна. Хөрөнгийн зах зээлд өнөөдөр хөрөнгө оруулалт хийгээд маргааш нь шууд ашиг хүртэнэ гэсэн ойлголттой байдаг. Тавантолгойн хувьцаан дээр хүртэл анхны үнээр нь худалдаж авна гэсэн яриа байгаа. Үнэн хэрэгтээ нөгөө хувьцаа маань ямар үнээр үнэлэгдэж байна гэдгийг мэдэхгүй байна.

Өөрөөр хэлбэл, үнэтэй юм уу хямд эсэхийг нь мэдэхгүй л явж байгаа. Ер нь хүмүүс хөрөнгийн зах зээлд мэдлэгтэй, хариуцлагатай орох зайлшгүй шаардлагатай. Түүнээс дан ганц хувьцаа худалдах ажил манай улсад 20 жил хийгдсэн шүү дээ. Манай зах зээлд байгаа үнэт цааснууд маань дэндүү цөөхөн байгаа. Хөрвөх чадварын тухайд их доогуур байдаг.

Өөрөөр хэлбэл, олон сая ам.доллар оруулж ирээд, Хөрөнгийн бирж дээрээс хувьцаа авна гэхэд олдоц муутай. Түүнчлэн хувьцааны ханш огцом өсөх магадлалтай. Нөгөөтэйгүүр олдсон цөөн хувьцаагаа заръя гэхээр худалдан авагч олдохгүй байх тохиолдол ч гарна. Зах зээл маань жижигхэн болохоор хөрвөх чадвар тааруухан байдаг.

-Тавантолгойгоос иргэн бүрт 1072 ширхэг хувьцааг олгохоор болсон. Өөрийн эрхгүй иргэн бүр хөрөнгийн зах зээлд татагдан орно. Тэгэхээр иргэдийн мэдлэгийн хэрхэн дээшлүүлэх вэ?

-Манайхаас хөрөнгийн зах зээлийн талаарх анхны ойлголт өгөх сургалтыг бямба гараг бүр зохион байгуулдаг. Ер нь төрөөс иргэдэд олон тэрбум төгрөгийн хувьцааг үнэ төлбөргүй эзэмшүүлж байгаа юм чинь тодорхой хэмжээний хөрөнгө төсөвлөөд, хувьцааны талаарх нэгдсэн мэдлэг олгох нь зүйтэй байх.

-Иргэн бүр эзэмших хувьцааныхаа үр өгөөжийг хүртэж чадах уу. Цэнхэр ягаан тасалбар шиг зүйл болчих байх гэсэн болгоомжлол гадуур байна?

-Энэ бүхнийг 1990 онтой харьцуулшгүй. Гэхдээ зах зээлийн талаарх мэдлэг дутмаг байсан. Тухайн үед иргэд 474 компанийг худалдаж авах боломж байсан. Мөн тааруухан компаниудын хувьцааг эзэмших нөхцөл байдал явагдсан. Түүнээс олон компани дампуурсан. Тэр үеийн шалгуур нөхцөл байдлыг даван туулсан компаниуд өнөөдөр томорсон байна. 1990-ээд оны үед газар тариалан, барилгын компани бүгд л дампуурсан. Энэ шуурганд компаниуд өөрсдөө амьдарч чадаагүй. Тиймээс Тавантолгойн хувьцааг тэр үеийнх шиг үнэгүйдүүлэхгүй байх.

-Монголын хөрөнгийн зах зээлд Лондонгийн стандартыг нэвтрүүлнэ гэсэн байгаа. Энэхүү ажлын үр дүн хөрөнгийн зах зээл дээр хэрхэн ажиглагдаж байна вэ?

-Бидний хувьд дэлхийн стандартад нийцсэн шилдэг технологийн нэвтрүүлэх гэж байгаад таатай хандаж байгаа. Лондонгийн стандарттай холбогдох дүрэм журам, хуваарилалт хийх зэрэг ажил Хөрөнгийн бирж дээр хийгдэж байна. Ер нь ажил явж байгаа.

-Лондонгийн стандартыг нэвтрүүлснээр хөрөнгийн зах зээлд ямар өөрчлөлт гарах вэ?

-Лондонгийн стандартын системийг ирэх он гэхэд нэвтрүүлнэ гэсэн. Тэгэхээр стандартыг хэрхэн яаж ашиглахаас бүх зүйл шалтгаална. Түүнийг ашиглаж чадахгүй газар ч байхыг үгүйсгэхгүй шүү дээ.

-Манайд үйл ажиллагаагаа явуулдаг зөвшөөрөлтэй олон брокер, дилерийн компаниуд байдаг. Харин иргэдэд олгох хувьцаанаас үүдэлтэйгээр чанар гүй брокер, дилерийн компаниуд байгуулагдаж байна гэсэн. Харин иргэдийн хувьд хэрхэн ялгах вэ?

-Одоогийн байдлаар 100 гаруй брокер, дилерийн компаниуд үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Сүүлийн үед брокер, дилерийн компани байгуулахад маш хялбар болсон. Нэгэнт Санхүүгийн зохицуулах хорооноос эрхээ аваад, Хөрөнгийн биржид суудлаа авчихсан брокер, дилерийн компанийг чанартай, чанаргүйгээр нь ялгах боломжтой. Иргэдэд хүргэж байгаа үйлчилгээнээс нь шалтгаалан мэдэж болно. Харин хувьцааны сургаар олон брокер, дилерийн компани байгуулагдсан гэдэгтэй санал нэг байна. Мэдээж энэ дотор сайн, муу компаниуд байгаа байх.

-Хөрөнгийн зах зээлд өөрийн гэсэн байр суурийг олоход хэцүү байх?

-1991 онд Хөрөнгийн бирж байгуулагдсан. Брокер пүүсүүд биржийн харьяа байгууллага гэж явдаг байсан. 1995 онд манайх тусдаа бие дааж гарч байсан. Хөрөнгийн зах зээлд үйл ажиллагаагаа өргөжүүлээд ажиллаж байна. 1997-1998 онд иргэдийн гар дээр байсан хувьцааг худалдаж авах үйл явц маш эрчимтэй явагдаж байсан. 1998-2006 оноос хөрөнгийн зах зээл уналтын байдалд орсон. Тухайн үед жилд 500 сая төгрөгийн арилжаа хийдэг байсан. 2006 оноос эхлээд гадаадын хөрөнгө оруулагчид манайхыг сонирхох, арилжаа идэвхтэй болох гээд дэвшил гарч ирсэн.

-2008 оны дэлхийн эдийн засгийн хямрал хөрөнгийн зах зээлд хэрхэн нөлөөлж байв?

-Хүндхэн байсан. Ер нь хөрөнгийн зах зээл бол маш мэдрэмжтэй салбар. Байнга арилжаа хийгдэж байдаг учраас зах зээл дээр тааруухан мэдээлэл гарахад хувьцааны үнэ унадаг.

-Хөрөнгийн зах зээлд өдөр бүр арилжаа хийгддэг. Тэгэхээр эдийн засгийн нөхцөл байдлыг сайтар судлах хэрэгтэй байх. Ойр ойрхон үнийн хэлбэл болдог шүү дээ?

-Энэ бүхэн зах зээлийн зарчмаараа явж байх ёстой. Мэдээж үнийн хэлбэлзэл нөлөөлнө. Өөрөөр хэлбэл, түрүүхэн үед долоон мянган төгрөгөөр 70 ширхэг хувьцаа авч байсан хүн өнөөдөр 100 гаруй сая төгрөгтэй байх жишээтэй. Мэдээж нүүрсний үнэ өсөх хандлагатай байна уу үгүй юу зэргээр судалдаг.

-Манай улсаас олон компани гадны зэх зээлд IPO хийж байна. Энэ ч бас хөрөнгийн зах зээлийн дэвшил байх?

-Хөрөнгийн зах зээлийн гол хэлбэр иргэдээс хөрөнгө татан төвлөрүүлж, компаниа хөгжүүлэх жишгээр явж байна. Мэдээж нэг хүн үүнийг хийх боломжгүй. Ашигтай ажил явуулаад эхлэхээр хувьцаа эзэмшигч болон хөрөнгө нийлүүлсэн иргэддээ тодорхой хэмжээний хувийг хүртээх гэсэн байдлаар ажиллаж байна. Монголчууд дэлхийн зах зээл дээр хөл тавьж эхэлсэн нь мэдээж хөрөнгийн зах зээлийн нэг дэвшил байлгүй яах вэ.