Нефтийн үйлдвэрийн төсөл яагаад занганд ордог вэ?

Нефть боловсруулах үйлд­вэрийг дотооддоо барьж бай­гуулах хэрэгцээ, шаардлага аль эрт үүссэн боловч
үүнийг зориуд үл анзаарах “хэрэгцээ” тодорхой хүрээнд байдаг бололтой. Тэр тусмаа энэ явцуу “хэрэгцээ” төрийн
шийдвэр гаргах төвшинд үйлчилж ирсэн гэмээр.

Бензин, шатахууны хэрэг­цээгээ нэг улсаас хангадаг хараат
байдалд орсноо сая л анзаарч байгаа мэт хомсдол үүсэх бүрт төр, засгийн удирдлагууд санд­ралдана. 
Тэгээд хангамж тогтворжоод ирэхээр асуудлыг мартдаг зуршилд 20
жил идэгдэв. Монголчууд өөрсдөө ха­раат байдлаасаа гарахыг хи­чээх­гүй байхад оросууд
яах ёстой болж байна? Тэд Монголын шатахууны хэрэгцээг мөнхөд ханган
нийлүүлэх үүрэг хүлээсэн улс биш. Тэр тусмаа давуу талаа ашиглаж, улс төр, эдийн
засаг, геополитикийн тоглолт хийх боломжоо гартаа атгаж үлдэхийг хүснэ шүү дээ.
Тэгвэл Оросуудын гар, хурууны дохио зангаагаар хөдлөх утсан хүүхэлдэй шиг
байдлаасаа га­рахыг бид яагаад хүссэнгүй вэ? Өнөөдөр ийм асуултыг зүй ёсоор тавих хэмжээнд хүртэл асуудал хурцаджээ.

Монгол Улсын шатахууны хэрэгцээг 100 хувь хангадаг
импортлогчид улс төрийн то­дор­хой нам хүчний санхүүгийн хэрэгцээг давхар хангаж ирсэн нь энэ асуудлын гол зангилаа гэж үзэх хүмүүс олон.
Импорт орлох бүтээг­дэхүүнийг дотооддоо үйлд­вэрлэдэг болчихвол улстөрч­дийн санхүүжилт авдаг цорго давхар хаагдах болно. Чухам ийм явцуу эрх ашгаас үүдээд нефть
боловсруулах үйлдвэрийн төслүүд саад мөргөн унаж байсан жишээ цөөнгүй аж.

Нийслэлийн Налайх дүүрэгт нефть боловсруулах үйлдвэр байгуулна гэж амлаж байсан УИХ-ын гишүүн
С.Отгонбаяр хоосон мөрөөдөгч нэр зүүгээд хоцорсныг олон хүн санаж бай­гаа байх. Уг нь нефть боловсруулах үйлдвэр
байгуулах гэдэг биелшгүй мөрөөдөл биш. Зөвхөн хэрэгцээ, шаардлагаар үйлдвэр байгуулчихгүй, үүнд хөрөнгө оруулалт шаардлагатай нь үнэн ч үүнийг шийдвэрлэх боломжууд цөөнгүй байсан. Үүний жишээ нь С.Отгонбаярын төсөл. Канадууд хөрөнгө оруу­лалт хийх тэрхүү төсөл 1996-2000 онд “Ардчилсан холбоо” эвсэл засгийн эрхэнд байх үед эхэлжээ.
Төсөл Налайх дүүрэгт үйлдвэрийн шатаа тавьж, Техник эдийн засгийн үндэслэл
/ТЭЗҮ/-ээ боловсруулж байх үедээ буюу 2000 оны сонгуу­лийн дараа унасан юм. Бүр тодруулж
хэлбэл, тэр үеийн Ерөнхий сайдтай тохиролцож чадаагүйгээс төсөл бүтэлгүйтсэн байна. Нефть боловсруулах үйлдвэрийн ашгийн 30 хувийг өөртөө авахыг танхимын тэр­гүүн хүссэн гэдэг.

Харин үүнийг канадууд боломжгүй гэж үзсэн бөгөөд дараа нь С.Отгонбаяр хөөцөлдсөөр хө­рөн­гө оруулагчдаас 10 хувь, өөрийн хөрөнгө оруулалтад ногдох ашгаас 5 хувийг нь гаргахаар тохиролцож, нийт 15
хувийг Засгийн газрын тэргүүнд санал болгожээ. Гэвч бүх зүйл хожимдож, нефть боловсруулах үйлдвэрийн төслийг Засгийн газрын зүгээс хориглосон юм байна. Магадгүй, нефть боловс­руулах үйлдвэрийн аш­гийг хуваалцсанаас нефть импортлогчдыг “саах” нь илүү ашигтай
байдаг ч байж мэднэ.

Мөн удаах жишээ гэвэл Монголд үйл ажиллагаа явуулж байсан ОХУ-ын иргэн С.В.Паушок Улаанбаатараас холгүй төмөр замын
Рашаант өртөөнд нефть боловсруулах үйлдвэр барьж байсан аж. Жилд хоёр сая тонн түүхий нефть
боловсруулж, 1.6 сая тонн шатахуун гаргах хүчин чадалтай
тус үйлдвэрийн тех­ник, эдийн засгийн үндэслэл /ТЭЗҮ/ нь батлагдаж, дэд бүт­цийг нь шийдвэрлэсэн ч ирээдүй нь бүрхэг байна. Уг нь тус үйлдвэрийн эрчим хүчийг л гэхэд ОХУ-аас болон Монголоос хангахаар хос шугам татсан аж.
Аль нэг эх үүсвэр доголдоход нөгөө­хөөр нь хангахаар төлөв­лөсөн хэрэг.

Гэвч үйлдвэрийг ашиглалтад оруулж, үйл ажиллагааг нь эхлүүлэх эсэх нь улс төр, эдийн засгийн томоохон ашиг сонирхол дагуулсан асуудал болж хувирах
бололтой. Учир нь С.В.Паушокийн хөрөнгө оруулалттай “Алтан Дорнод Монгол” компанийн үйл
ажиллагааг өнөөдрийг хүртэл хязгаарлаад бай­гаа юм. С.В.Паушокт үүсгээд
байсан эрүүгийн хэргийг хэрэгсэхгүй болгосон ч татварын өрөнд битүүм­жилсэн тоног төхрөөмж, эд зүйлсийг ШШГЕГ-ынхан одоо хүртэл чөлөө­лөөгүй байна.

Нефть боловсруулах үйлдвэртэй холбоотой хамгийн сүүлийн үеийн мэдээлэл гэвэл Японы “Марубени” болон “Тоёо инженеринг” корпора­циудын
хөрөнгө оруулалтаар дотоо­дын “Монгол секиюу” компани Дар­хан хотын ойролцоо
нефть боловс­руулах үйлдвэр байгуулах төслийг боловсруулсан байна. Энэ талаар “Ройтерс” агентлаг улам­жилсан
бөгөөд асуудал
хариуцсан манай Засгийн газрын агентлагын зүгээс энэ талаар
ямар нэг мэдээлэл гаргаагүй байгаа юм. Энэ төсөл Зас­гийн газрын зүгээс дэмжлэг авлаа ч ойрын гурван жилд үйлдвэр ашиглалтад
орохгүй гэж “Ройтерс” мэдээлжээ.

Уг нь газрын тосны баталгаат нөө­цөөр дэлхийн 100-аад орноос 42 дугаарт орж буй Монгол Улс жилд ердөө нэг сая
тонн түлшний хэрэглээтэй. 1998 оноос хойш жилд найман сая баррель түүхий нефть
олборлож байгаа Монгол Улс жилийн хэрэглээний түлшээ дотооддоо үйлдвэрлэхэд
яагаад болохгүй гэж?

Эдийн засгийн бие даасан бай­далд ноцтой асуудал үүсгэж буй
шатахууны хараат байдлыг ха­лах талаар Засгийн газраас ямар санаачилга гаргахыг
олон нийт хү­лээж байна. Салбарын сайдынх нь хувийн шинжтэй амлалтууд өнгөрсөн арван
жилд давтагдсаар ирсэн үр дүнгүй ярианаас ялгагдахгүй байгааг эс тооцвол санал, санаачилга үнэндээ алга гэхэд
болно. Гэхдээ асуудлыг ураг­шуулах нөхцөл байдлыг улс төр, эдийн засгийн ашиг сонирхол дундаас хайх ёстой байх л даа. Түлш,
шатахууны хэрэгцээгээ дотоодоосоо хангадаг болох нь импортлогчдын, цаашлаад
тэднээс санхүүждэг улс төрийн бүлэглэлд ашиггүй байж болох юм. Хэзээ нэгэн цагт зайлшгүй баригдах
боловсруулах үйлдвэр хэнийх байх вэ гэдэг дээр далд өрсөлдөөн өрнөж
байж ч мэдэх юм. Мөнгөний цоргыг хэний гарт өгөх вэ гэдгээс илүү улс орны эрх ашиг, эдийн засгийн аюулгүй байдал чухал
баймаар сан даа.

З.БОРГИЛМАА

Зохиогчийн эрх "Ардын эрх"