Ардын намын түүхт 90 жилийн ой ирэх сарын 1-нд болох бөгөөд энэ өдөр “Эх орончдын өдөр” тохиодог билээ. Эх орон, тусгаар тогтнол гэж чухам юу юм бэ, бидэнд ямар үнээр олдсон юм, Монгол Улс тусгаар тогтносон улс болоход Ардын нам түүхэн ямар үүрэг гүйцэтгэсэн талаар МАХН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга асан Б.Даш-Ёндонтой ярилцлаа.

-Тусгаар тогтнол. Энэ үг Мон­гол хүн бүрийн сэтгэлд эх орон, эх нутгаа гэсэн эх оронч үзлийг тө­рүүлдэг. Ер нь тусгаар тогтнол би­дэнд ямар үнэ цэнээр олдсон юм бэ?

-Монгол үндэстэн Чингис хаа­ны үед бүрэлдсэн. Үндэстэн бүрэл­дэхийн нэг шинж нь төр юм. Гэхдээ бие даасан төр шүү дээ. Өөрөөр хэлбэл бие даасан төрт улсыг тусгаар тогтносон улс гэж нэрлэж байгаа юм. Тусгаар  тогт­нолоо зарлан тунхагласан орон хэ­нээс, юуг ч асуулгүй бодлогоо тодор­хойл­дог. Бас бүрэн эрхт улс гэж бий. Бүрэн эрхт улс гэдэг санаа нь тус­гаар тогтносон гэдэгтэй ойрол­цоо утгатай. Энэ нь бие даасан бодлого боловсруулж хэрэгжүүлдэг. Жишээ нь 1921 оны хувьсгалын үед хуучнаар ЗХУ-тай Монгол Ардын намынхан, Засгийн газар холбогдож, Монголын автономитын үед Бээ­жин, Петербургаас юу ч асуухгүй өөрийнхөө асуудлыг өөрөө шийднэ гэж тохирсон байдаг. Энэ нь улсын тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлыг илтгэж байгаа юм.

-МАХН уугуул нэрээ сэргээн Ардын нам болсон. Тусгаар тогт­нолоо тунхаглан зарлахад улс төрийн ууган хүчин болох Ардын нам ямар нөлөө үзүүлэв. Ардын намын өнгөрсөн 90 жилийн түүхээс ярихгүй юу?

-Эх орноо хамгаалан тэмцэх гэдэг бол тусгаар улс байгуулах тэмцэлтэй үндсэндээ адил зүйл. Иймээс 1921 оны хувьсгалыг удирдан манлайлсан, ялсан, манай нам байгуулагдсан тэр цаг үеийг тохиолдуулан гуравдугаар сарын 1-нийг “Эх орончдын өдөр” гэж нэрлэсэн юм. Манай улсын тус­гаар тогтнол маш их үнээр олдсон. Хүчирхэг гүрнүүдийн сонирхлын хайч, ялангуяа Монголыг тусгаар орон байлгах уу, үгүй юү гэдэг Орос, Хятадын сонирхлоос үүдэн бид тусгаар тогтнолынхоо төлөө уран нарийн аргаар идэвхтэй тэмцэл хийх шаардлагатай болсон. Хятадын цэргийн харгис эрхтэн 1919 онд Мон­голын автономыг устгасан. Ингэс­нээр Монгол Улс сөнөх, Монгол үн­дэстэн байхгүй болохын ирмэгт тулгарсан удаатай. Ийм үед Монгол Ардын нам байгуулагдаж, ардын хувьс­галыг хийсэн юм. Энэхүү хувьс­галыг хийхэд нэг талаас Хята­дын түрэмгийлэгч, нөгөө талаас Ба­рон Унгерн тэргүүтэй цагаан цэр­гийн талхилалтын эсрэг тэмцэж байж тусгаар тогтнолоо олж авсан. Гэвч тусгаар тогтнолоо хадгалан бэх­жүүлэхэд саад гарсан. Учир нь Монгол Ардын нам үндэсний ард­­чилсан үзэл санааг баримталж байсан нам. Гэвч баримталж бай­гаа үзэл баримтлалыг нь сольж марк­сизм, ленинизм рүү оруулах гэсэн Ко­минтерний шахалттай тулгарсан л даа. Хэрэв тэдний шахалт шаард­лагыг хүлээж аваагүй байсан бол ул­сын тусгаар тогтнол байхгүй бо­лох байсан юм. Тиймээс зарим шаард­лагыг нь хүлээн авч, заримыг нь эсэр­гүүцсний дүнд бид тусгаар тогтнолоо баталгаажуулсан.

-Монгол Улсын тусгаар тогтно­лыг Ялтын хэлэлцээрээр их гүр­нүүд хүлээн зөвшөөрсөн байдаг шүү дээ?

-Коминтерн болон Оросын ком­мунист большевикуудын нам алдаагаа ухаарч, Монголын тусгаар тогтнолыг гадаад ертөнцөд хүлээн зөвшөөрүүлэх нь зүйтэй хэмээн 1945 онд Ялтын гэрээг батлахдаа тохиролцсон. Үүний үр дүнд манай улс статусаа олж авсан юм. Харин да­раа нь хуучнаар ЗХУ, Хятадын Га­даад явдлын яамдуудын гэрээ хэлэлцээр хүчин төгөлдөр болж, Монгол Улс тусгаар улс байх хэрэгтэй юм уу, үгүй юү гэдэг санал асуулга явуулах эсэхийг асууж байлаа. Ингээд ир­гэ­­дийнхээ дунд санал асуулга явуул, хүн амын 99 хувь нь тусгаар тогтнолынхоо төлөө саналаа өгч, батал­гаажуулсан түүхтэй. Мөн 1939 он, 1945 оны чөлөөлөх дайн тусгаар тогтнолоо бататгах, хамгаалахын тө­лөөх тэмцэл байв. Харин одоо тус­гаар тогтнол хамгаалах нь өнөөгийн бидний үүрэг.

-Тусгаар тогтнол Монгол Ар­дын намын 90 жилийн түүхтэй салшгүй холбоотой. Шилжилтийн үеийг ч бид ардаа орхилоо. Монгол Улс эдийн засгийн хөгжлийн га­раанд ирлээ гэж Ардын намын дар­га С.Батболд хэлж байсан. Та үүнийг хэрхэн дүгнэж байна вэ?

-Шилжилтийн үе дууссан гэд­гийг хэн ч хэлж чадахгүй. Харин со­циализм байгуулж байгаа улс ор­нууд ардчилсан өөрчлөлтхийж буй­гаа шилжилт гэж яриад байгаа юм. Манай намын дарга “Ардчилал, өөрчлөлт улс оронд эхэлснээс хойш 20 жил боллоо. Бид шилжилтийн үе гэсэн сэтгэлгээгээр 20 жил явлаа. Одоо шилжилтийн үе гэж бодож, сэтгэж болохгүй нь. Харин бүтээн байгуулалтыг өрнүүлье. Ингэснээр шилжилтийн сэтгэлгээ дуусах ёстой” гэсэн.

-Ардын нам XXVI их хурлаараа ши­нэчлэлийг эхлүүлнэ хэмээн уриалж байсан. Харин таныхаар ши­нэчлэл гэж чухам юуг хэлээд бай­гаа юм. Шинэчлэгдэхийн тулд Ар­дын нам юуг анхаарах хэрэгтэй вэ?

-Нам өөрийнхөө шинэчлэлийг улс орны өмнө тулгарч байгаа зорил­туудтай холбож, бодлогоо тодорхой болгох ёстой. Мөн намын дотоод ардчилал, ухуулга сурталчилгаа болон боловсон хүчин гээд бүгдийг нь шинэ цаг үетэй нийцүүлэх нь шинэчлэлийн нэгээхэн хэсэг юм.

Зохиогчийн эрх:
"Улс төрийн тойм" сонин