”Ухаалаг үнэмлэх” олгоход 10 тэрбум төгрөг зарцуулна

Монгол Улсын иргэний үнэмлэхийг цахим үнэмлэхээр солих тухай яригдаж буй. Бидний хэлж заншсанаар “Ухаалаг үнэмлэх”-ийг хэзээнээс хэрэглэх, ач холбогдол, үнэ өртөгийн талаар Улсын бүртгэлийн Ерөнхий газрын Мэдээлэл, Технологийн газрын дарга Б.Чинбаттай ярилцлаа.

-Иргэний үнэмлэхийг  цахим  үнэмлэхээр солих ажлыг ямар үе шаттай явуулж, хэзээнээс хэрэгжүүлж эхлэх вэ?

-Эхлээд цахим үнэмлэх нэвтрүүлэх Засгийн газрын тогтоол гарах ёстой. Тогтоол шийдвэр гарснаас хойш тухайн үнэмлэхний дотор агуулагдах мэдээлэл, бусад бэлтгэл ажлыг хангах юм. Үүнийг хийхэд дор хаяж 6-8 сарын хугацаа шаардлагатай. Тэгэхээр засгийн газрын тогтоол гарснаас хойш 6-8 сарын дараа цахим үнэмлэх иргэдийн гар дээр очно гэж ойлгож болно.

-Засгийн газрын тогтоол гарах хугацаа тодорхой болсон уу?

-Бидний зүгээс Засгийн газрын тогтоолын төслөө Тэргүүн шадар сайдад хүргүүлсэн байгаа. Ойрын хугацаанд Засгийн газрын хуралдаанаар орж батлагдах байх.

-Ухаалаг үнэмлэхний давуу тал, онцлог нь юу байх вэ?

-Цахим гэдэг утгаараа дотроо ялтастай байх юм. Түүндээр тухайн иргэний талаарх бүхий л мэдээлэл багтсан байна. Хоёрдугаарт нууцлал, хамгааллын хувьд нэлээд өндөр түвшинд хийгдсэн байхаар тооцоолж байна. Одоогийн хэрэглэж буй иргэний үнэмлэх хийдэг жирийн технологиор хийх боломжгүй, өндөр нууцлалтай гэсэн гол онцлог бий.

-Нэг үнэмлэх хэвлэх зардал ямар байх вэ. Одоогийн хэрэглэж буй үнэмлэхнээс зардал өндөр байх болов уу?
 
-Эхлээд ямар ямар нууцлалыг агуулах вэ, ялтасны багтаамж нь ямар байх вэ зэргээс хамаарч суурь өртөг гарч ирнэ. Одоогоор нэг  цахим  үнэмлэхний өртөгийг нарийн тооцоолж гаргаагүй  байна. Өндөр технологиор хийх учир өртөг өндөр байх магадлалтай. Гэхдээ иргэдийн нуруун дээр хүнд ачаа болохгүй байх боломжит зардлаар хэвлэхийг чухалчилж  байна. Манайд өргөн ашиглагдаж буй  жолооны үнэмлэх, банкны виза карт зэргийг бодвол нууцлал, багтаамжийн хувьд илүү байх болно. Мөн материалын хувьд ч хамгийн сүүлийн үеийнх байхаар тооцоолсон.

-Үүнд зарцуулагдах зардлыг хаанаас гаргах вэ. Зардлын хэмжээ тодорхой болсон уу?

-Улсын бүртгэлийн Ерөнхий газрын 2011 оны төсөвт иргэний үнэмлэхийг цахим үнэмлэхээр солих  ажилд нийтдээ 10 тэрбум төгрөг төсөвлөсөн. Харин энэ мөнгийг хаана, хэрхэн зарцуулах тогтоол, шийдвэр нь гараагүй байна.

-Энэхүү цахим үнэмлэхийг дэлхийн ямар ямар улс оронд нэвтрүүлсэн байна вэ?

-Олон улсын чиг хандлага цахим үнэмлэх рүү явж байна. Энэхүү системийг нэвтрүүлж, хэрэгжүүлсэн олон орон бий. Тухайлбал Бельги, Герман, Гонконг, Хятад зэрэг ази, европын өндөр хөгжилтэй орнууд цахим үнэмлэх хэрэглэж заншжээ.

-Цахим үнэмлэхийг иргэдийн гар дээр ямар байдлаар хүргэх вэ. Тооцоолоогүй хүндрэл, эрсдэл гарахыг үгүйсгэхгүй юм?

-Цахим үнэмлэхийг нэвтрүүлэх ажил  гурван үе шаттай. Эхнийх нь мэдээллээ цуглуулах буюу орон даяар явуулсан шинэчилсэн бүртгэлийн ажил, хоёрдугаарт цуглуулсан мэдээллээ чиб дээр оруулах,  хэвлэх түгээх, гуравдугаарт бэлэн болсон цахим үнэмлэхийг хэрэглэх гэсэн гурван үе шат бий. Хэвлэж бэлэн болсон үнэмлэхийг  иргэдэд түгээхдээ тодорхой нэгжүүдээр дамжуулах учир  чирэгдэл гарахгүй гэж  бодож байна.

-Цахим үнэмлэхийг хэвлэх компанийг ямар байдлаар шалгаруулах вэ?

-Гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах арга замыг Засгийн газрын тогтоол гарсны дараа шийдвэрлэнэ. Нээлттэй тендер зарлах юмуу ямар ч байдлаар шалгаруулж болно. Хэвлэлтийн тоног төхөөрөмжийг гадаадаас авч таарна. Харин программ хангамж зэргийг монголын компаниуд хийх боломжтой.
 
-Иргэд иргэний үнэмлэхээ хаяж гээгдүүлэх нь олонтаа. Өртөг өндөр цахим үнэмлэхийг нэвтрүүлсний дараа иргэд үнэмлэхээ хаяж үрэгдүүлбэл дахин авахад хүндрэл үүсэх үү?

-Одоогийн хэрэглэж буй үнэмлэхээс үнэ өртөгийн хувьд дааж давшгүй өндөр болно гэж бодохгүй байна. Цахим үнэмлэх нэвтрүүлснээр иргэний үнэмлэхдээ хайнга хандах, хаяж гээгдүүлэх нь тодорхой хэмжээгээр багасна. Ач холбогдол нь өндөр болоод ирэхээр иргэд яах аргагүй бичиг баримтандаа хариуцлагатай ханддаг болно  гэв.

Иргэний үнэмлэхээ олон удаа хаясан бол 70-80 мянган төгрөг төлнө

Сүүлийн үед иргэний үнэмлэх дахин авахад 80 мянган төгрөг төлж байна гэсэн иргэдийн гомдол гарах болсон. Тиймээс иргэний үнэмлэхийг дахин авах, сунгуулах, шинээр авахад хэдэн төгрөгийн хураамж төлж байгаа талаар УБЕГ-ын Хэвлэл мэдээлэл хариуцсан мэргэжилтэн Ч.Нямцэцэгээс тодрууллаа.

-Иргэний үнэмлэх дахин авч байгаа хүмүүс хэдэн төгрөгийн хураамж төлж байна вэ. Ямар тохиолдолд торгууль ногдуулж байгаа талаар тодруулаач ?

-УИХ-аас баталсан хуулийн дагуу тэмдэгтийн хураамжид өөрчлөлт орсон. Гэхдээ хүмүүсийн ярьж байгаагаар иргэний үнэмлэх авах хүн бүр 80 мянган төгрөг төлж  байгаа зүйл байхгүй. 16 нас хүрээд анх удаа иргэний үнэмлэх авч байгаа бол иргэний үнэмлэхний үнэ 10 мянган төгрөг, тэмдэгтийн хураамж 3300 төгрөг нийлээд 13 300 төгрөг л төлнө. 25, 45 насандаа иргэний үнэмлэхээ сунгуулж байгаа иргэн мөн л 13 300 төгрөг төлнө. Харин иргэний үнэмлэхээ гээгдүүлсэн, үрэгдүүлсэн, хүчингүй болгосон, урсан, норгосон тохиолдолд тэмдэгтийн хураамж   25 мянган төгрөг, иргэний үнэмлэхний 10 мянган төгрөг, захиргааны хариуцлагын тухай хуулийн 27 дугаар зүйлд заасны дагуу хэдэн удаа хаяж үрэгдүүлсэн гэдгээсээ хамаараад иргэний үнэмлэхний 40 хүртэлх мянган төгрөг төлж байгаа юм. Энэ бүхэн нийлээд 70-80 мянган төгрөг болж байгаа. Гэхдээ үүнд шинээр авч байгаа болон 25, 45 насандаа сунгуулж байгаа иргэд хамаарахгүй гэдгийг иргэд ойлгох хэрэгтэй.

-Иргэний үнэмлэхний хугацаа нь дууссан хүн “Хүний хөгжил сан”-ийн мөнгөө авч болох уу?

-Шинэчилсэн бүртгэлд хамрагд­санаас хойш хугацаа нь дууссан тохиолдолд сунгуулаад Хүний хөг­жил сангийн мөнгөө авч болно. Харин 25, 45  насандаа иргэний үнэм­лэхний сунгалтаа хийлгээгүй, 180 хоногоос дээш хугацаагаар оршин суухдаа тухайн газраа түр оршин суугчаар бүртгүүлээгүй, албан ёсоор шилжилт хөдөлгөөнөө хийлгээгүй зэрэг тохиолдлууд зөрчилд орно. Ийм зөрчилтэй хүмүүс Хүний  хөгжил сангийн мөнгөө авах эрх үүсэхгүй л гэсэн үг.
 
С.Отгон