Байдал бишдэж эхэллээ. Эрх ба­ригч­дын “Бид их үсрэлт, өндөр хөгж­лийн босгон дээр ирлээ. Тун удах­гүй манай улс дэлхийн хамгийн баян орон болно” гэсэн нялуун үгс эсрэгээр эргэж болзошгүй байна. Уул уурхай дагасан асар их мөнгө Мон­гол руу тасралтгүй цутгаж байгаа нь үнэн. Манай улсын гадаад валютын албан нөөц түүхэнд байгаагүй дээд хэмжээндээ хүрсэн нь ч үнэн. Гэх­дээ… Үүнээс өөр үнэн юм олон бий. Жишээ нь, өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнэ өдөр ирэх бүр нэмэгдсээр байгаа нь үнэн. Өөрөөр хэлбэл, иргэдийн худалдан авах чадвар нэмэгдэх бус, буурсаар байгаа нь маргашгүй үнэн. Энэ бүхэн на­мууд сонгуулийн амлалтаа бүрэн дүүрэн биелүүлж чадахгүй байгаатай шууд холбоотой. Үндсэндээ үнэ хөөрөгдөх ажлыг төр “амжилттай” зо­хион байгуулж байна гэх үү дээ. Эхлээд 2.5 сая төгрөг бэлнээр өгнө гэж хөөрөгдсөн. Дараа нь “Бүгдийг нь өгөхгүй ч боломжийн хэмжээгээр өгөх боломжтой” гэж дэвэргэсэн. Тэгээд 50, 70 мянгыг тарааж хям­раа­сан. Явцын дунд “Монгол Улсын иргэн бүр уул уурхайн орлогоос хувь хүртэж, цөм баяжина” гэж хульхид­сан. Сүүлдээ “Ямар ч байсан өгөх мөнгөө таслахгүй. Сар бүр 21 мянгыг авч бай” гэж аргадсан. Тэдний энэ­хүү эмгэнэлт драмын үзэгдэл бүр­тэй уялдан үнэ өсч байдгийг ста­тис­тикийн үзүүлэлт тодоос тод харуулж байна. Тодруулбал, инфля­цийн түвшинг өнгөрсөн оны мөн үеийнхтэй харьцуулахад 13.8 хувиар өсчээ. Хэрэглээний үнийн индекс ин­гэж хурдацтай нэмэгдэхэд хүнсний бүтээгдэхүүний үнийн өсөлт 20.5 хувиар буюу хамгийн их нөлөөлсөн байна. Шалтгаан нь мэдээж намуу­дын хайр ивээл, хишиг хувь. Байдал энэ хэвээрээ дахин хэдхэн сар үр­гэлж­лэхэд л инфляци Дэлхийн банк, ОУВС-ийн анхааруулж байсан түв­шинд буюу 30 хувь руу ойртох магад­лал өндөр байна.      
 
Намуудын амлалт нэгэнт ийм хар мөр дагуулж буй болохоор “бие­лүүлээсэй” гэхээсээ илүү “болиосой” гэх хүн олширсон. Гэхдээ улс орныхоо эдийн засгийн ирээдүйг бодоод бэ­лэн мөнгөнөөс бүрмөсөн татгалзах хүн тийм ч олон биш. Уг нь гай чирсэн энэ амлалтыг үгүй хийчихвэл төсвийн алдагдал ор мөргүй алга болох юм. Бүр ашигтай гарна гээч. Нэг тоо бодъё. Амлалт 805 тэрбум-Алдагдал 779.5 тэрбум=Ашиг 25.5 тэрбум. Энэ оны төсвийн алдагдал ДНБ-ий 9.9 хувьтай тэнцэж байгаа. Төсвийн алдагдал өндөр байх тусам инфляци гаарч байна. Харин төсөв ашигтай байвал улс орны хөгжилд нэн шаардлагатай дэд бүтцийн төслүүдийг санхүүжүүлэхэд хүндрэл гарахгүй. Нэг хүндрэлийг шийдсэн байхад нөгөө нь давхар шийдэгдээд явдаг. Асуудал ийм л энгийн. Дээр нь манай улсад асар их боломж байгааг нуршин тайлбарлах нь илүүц биз. Харамсалтай нь, манай төр засаг хамгийн муу менежер байдгийн үлгэр жишээг ёстой жинхэнэ утгаар нь үзүүлж байна. Ийм байхад боломж нь эрсдэл, ашиг нь алдагдал болон хувирахаас ч яах билээ.

Хэдийгээр сонгуулийн амлалтаас үүдэн төсөв их хэмжээний алдагдалд ор­сон ч түүнийг санхүүжүүлэх гар­цаа тодорхойлж чадаж байгаа бол өөр хэрэг. Харин өдгөө иргэдийнхээ амыг таглахад шаардлагатай 805 тэр­бум төгрөгөөс ердөө 480 тэрбум нь л бэлэн байгаа. Сангийн сайд болон УИХ, Засгийн газар, холбогдох яам­дынхан 480 тэрбумыг уул уурхайн бү­тээгдэхүүний ногдол ашиг, нөөц ашигласны төлбөр, Оюутолгойн ор­лого, зэргээс бүрдүүлнэ хэмээн тоть шиг давтан хэлж буй хэрнээ үлд­сэн 325 тэрбумыг яаж олох та­лаар юу ч хэлж чадахгүй байна. Тэ­гэ­хээр эрх баригчид сонгуулийн бүрэн эрхийнхээ хугацаанд амлалтаа биелүүлж чадахгүй. Харин олдсон мөнгөөрөө дараачийн сонгууль хүр­тэл аргацаах нь тодорхой болж байна. Гэхдээ 2.5 сая бус, 21 мянгаар бодоод шүү дээ. Тэд ийн арга­цаасаар Тавантолгойгоос орж ирэх их мөнгөтэй золгож, амлалтаа бү­рэн биелүүлдэг шидтэний дүрд хувилан дахин дөрвөн жил төр барих мандатын төлөө ээлжит драмаа тавих болно. Тэртэй тэргүй өдөр ирэх бүр амьжиргаа нь доройтож буй иргэд сонгуулийн үеэр их мөнгө хараад бас л сохор сонголт хийх эрсдэлтэй. Ингэлээ гээд байгалийн баялгаас орж ирэх асар их мөнгө бүтээн байгуулалт болохгүй. Хоногийн хоол төдийхнөөр солигдоно. Тэгвэл мон­голчуудад энэхүү эмгэнэлт жүжгийн үзэгч хийгээд оролцон тоглогч байх та­вилангаас татгалзах боломж бий юү. Байна аа. Тэрхүү боломж нь ердөө л дээрх томьёо. Алдагдал-Амлалт=Ашиг. Энэ улсын иргэн бүр байгалийн баялгаасаа тэгш хувь хүр­тэх эрхтэй учраас түр зуурын чанар­гүй мөнгөнөөс татгалзаж, ирээдүйн их мөнгөнд хүрэх замаа одооноос засч эхлэхэд оройтоогүй.

Сэргүүлч  Ч.Дашдэлэг                         Улстөрийн тойм