Халаасны буланд шажиг­нах бутархай мөнгө шиг жижиг намууд  сар шинийн дараахан  золголт хийхдээ өөр хоорондоо  нэгдэн  улмаар иргэний хөдөлгөөнийхнийг өөртөө элсүүлж,  Үндэсний нэгдсэн нам болох тухай ярилцжээ. Өнгөрсөн намраас чих дэлссэн энэхүү хуучин атлаа шинэ мэдээ энэ удаа юугаараа өөр байх бол. Юуны өмнө тэд МАХН-ын дарга Н.Энхбаяртай нэгдэх сонирхлоо илэрхийлж  уулз­сан гэж байгаа. Үндэсний нэгдсэн нам байгуулахын тулд эхлээд тухайн намууд дор бүрнээ их хурлаа зарлан хуралдуулж хэлэлцэх ёстой гэнэ.  Монголд улс төрийн хүчирхэг гуравдагч хүчний орон зай үгүйлэгдэж байгаа энэ үед  Н.Энхбаяр намаасаа гарч шинэ нам бай­гуулсан нь  тэдний загатнасан газар маажив гэгч болжээ.   Улс төрийн гуравдагч хүчин гэхээр л ИЗН-ын дарга С.Оюун, Монголын  ногоон на­мын дарга  Д.Энхбат на­рыг  л боддог  бай­сан үе  саяхан.   Гэтэл тэд хоо­рондоо нэгдчихлээ. Тэ­гээд  “Энэ  нэгдэл бол улс тө­рийн  гуравдагч хүчин юм” гэж тод зарлахыг хүсч бай­гаа. Харамсалтай нь энэ  нэгдлээс  хуйвалдаан үнэр­тэж эхэллээ.   Үндэсний нэгд­сэн нам үндэсний үзлийг, “Иргэний зориг-Ногоон нам” ногоон үзлийг нэгдүгээрт тавих гэнэ. Мэдээж эндээс М.Энхсайхан, Д.Энхбат нар илүү тод харагдаж байгаа биз. Энэ юуны дохио вэ. Яагаад С.Оюун, Д.Энхбат нар Үндэсний нэгдсэн нам байгуулахаас урьтаж гарын үсэг зураад авав. “Чоно үүрэндээ өлзийтэй” гэгчээр парламентад суудалгүй на­мууд­тай нэгдэж гуравдагч хүчин болж “доошоо орохгүй” гэсэн үг үү. Эсвэл тэдэнд өөр санаа байна уу…

 ИЗН-ын дарга С.Оюуны хувьд олон жилийн турш гуравдагч хүчний орон зайг “зайдалсан”.  Олон ч намтай эвсч, бас салж байв.   Түүний   үйлдэл бүхэн МАХН, одоо­гийн МАН-д ашигтайгаар тусдаг байлаа.  Тухайлбал, Б.Жар­галсайхантай Иргэний зориг-Бүгд найрамдах нам, Б.Эрдэнэбаттай Иргэний зо­риг-Эх орон нам байгуулан хамтарч байсан. Мөн Ард­­чилсан намтай эвсч, сон­гуульд оролцсон ч өөртөө ганц суудал олж аваад буцсан түүнд пар­ламентад орогнох нүх сүв хэ­рэгтэй учраас л гуравдагч хүчний орон зайг ашиглаж байсан билээ.

Сөрөг хүчнийг дэм­жигчдийн итгэлийг улс төрийн гуравдагч хүчний дүрээр олж, сонгуулиар санал хуваан МАН-д тусалсныхаа төлөө л удаа дараа УИХ-ын гишүүн, нэгэнтээ бүр сайд ч болж үзсэн нь түүний улс төрийн амжилтын нууц биш гэж үү.  2001 онд гэхэд л Ерөнхийлөгчийн сонгуульд Ардчилсан холбоо эвслээс нэр дэвшсэн Р.Гончигдоржийн саналыг хуваах зарчмаар намаасаа Дашнямыг дэвшүүлж бай­сан.  Парламентад ганц­хан суудалтай энэ намд Ерөнхийлөгчийн сонгуульд  оролцоно гэдэг  МАХН-ын нэр дэвшигч Н.Багабандид л туслах зорилготой байсан гэж улс төр ажиглагчид дүгнэдэг.   Тийм ч учраас  Иргэний зориг нам өнөөдрийг хүртэл хүчээ авч чадаагүй л яваа.  Харин энэ удаа тэрбээр юу сэдсэн юм бол. Ер нь либерал ардчилсан нам ногоон үзэл баримтална гэхээр ойлгомжгүй  санагдаад байгаа юм.  Ямартай ч энэ нэгдэл  МАН-д л ашигтай гэдэг дээр мөрийцсөн ч алдахгүй. Учир нь Ардын нам Ардчилсан нам хоёр нэг хөнжилд хэвтэж байгаа энэ үед сөрөг хүчин байж мэдэхээр дуэльд гарсан Н.Энхбаяр нарын нэгдлийн хүчийг сааруулахын тулд зохиосон жүжиг юм биш биз.  Ямартай ч хүмүүс ингэж дүгнээд эхэлчихэж.    Барууны үзэлтэй намын дарга  зүүнийхэнтэй зүү орох завсаргүй хуйвалдсаны нэгэн жишээ энэ. Үнэндээ С.Оюуны гуравдагч хүчний орон зайг нөхөх хөтөлбөр нь ийм л замналаар явж ирсэн гэдгийг захын улстөрч хэлнэ дээ.

Эрлийз намын дарга болсон Д.Энхбатын хувьд түүнтэй нэгдсэнээрээ улс төрийн анхны бохир алхмаа хийхээс аргагүйд хүрэх нь ойлгомжтой. Тэрбээр ИЗН-тай хамтрахынхаа өмнө буюу өнгөрсөн арванхоёрдугаар сард намын бага хурлаа хийсэн. Энэ үеэр УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшигчдийн  50 хувь нь эмэгтэйчүүд, мөн гуравны нэг нь залуучууд байна гэсэн шийдвэрт хүрсэн нь улигт жендерийн асуудал, сонгуульд нэр дэвших хүсэлтэй залууст олгох боломж гэдэг талаасаа хувьсал болсон юм.  Ингэснээр уг нэгдэл рүү хүүхнүүд бас “хүүхдүүд” хуйлрах нь то­дорхой. Жинхэнэ чин шу­дар­гуу намд элссэн хэмээн итгэсэн тэдний оролцоо ирэх сонгуулиар тойргууд дээр “Санал хуваана” гэж яадгийг үзүүлж өгнө. Эцэст нь хоёр лидер нь МАН-аас шагналын суудлаа авна. МАН-д олонх болохын төлөө хоёр суудал золиослох юу ч биш. Тэртэй тэргүй алдаж л байдаг хоёр суудал.   Харин ч олон нийтэд итгэл үнэмшилтэй харагдуулах сайн талтай.  Ийнхүү барууны үзлийг бүдгэрүүлж, сайхан нэртэй намынхаа нэр хүнд, үнэт зүйлийг УИХ-ын гишүүний суудлаар худалдахын цаана өөрийнх нь намын нэг гишүүн “Барууны хүчний холбоо байгуулъя” хэмээсээр байтал ногоон үзэлтэй намд нэгдсэн нь С.Оюуны л төлөө сонгуульд зүтгэж явсан журмын нөхдийнхөө урмыг хугалсан биз ээ. Ногоон намынхны хувьд  ИЗН-ынхан шиг даруу, ноомой байж чадсангүй. “Энхбат аа, аятайхан байгаарай” гэсэн намын гишүүд нь “Намаа аврах хөдөлгөөн” хүртэл байгуулж ажиглагчдад өхөөрдүүлээд авсан. Эрүүл бөгөөд эр хүнээр толгойлуулсан нам ийм л байдаг. Тэд өнөөдөр “Даргын толгой яаж эргэхээрээ очиж очиж С.Оюунтай нэгддэг байна аа” хэмээн харамсч сууна. Харин С.Оюун мөнөөх л хэнэггүй ч юм уу, хэрсүү ч гэмээр зангаараа “Ардчилсан нийгэмд байдаг л үзэгдэл” хэмээн тайлбарлав.

Ямар ч байсан С.Оюун, Д.Энхбат нарыг Төрийн ордноос орогнол хүсч, нэгдлээ гэж үзвэл  Н.Энхбаяр, М.Энхсайхан нарын нэгдлийг “Чоносын нэгдэл” гэвэл зохилтой. Улс төр дэх цөөвөр чоно шиг харагдахгүй байна уу, тэд. Яагаад өнөөдрийг хүртэл  иргэн Н.Энхбаяр, иргэн М.Энхсайхан нар   УИХ-ын зарим гишүүнээс хүчтэй хэвээрээ байна вэ. Тэд нэгдээд нам байгуулчихвал яах бол гэдэг бүр ч сонирхолтой. Телевиз, сониноор ярьсан зүйлс нь нийгэмд ямар хүчтэй тусч байгааг эрх баригчид огт анзаарахгүй байна уу гэвэл үгүй. Тэд амьсгаа даран чагнаж байгаа.  Үндэсний үзэл ярьснаараа тэд ялахгүй ч  нэг их буруудахгүй. Хэдийгээр үндсэрхэг  үзэлтэй  хольж хут­ган  тэднийг шоолох, буруу­шаах хүн олон ч цагаа тулахаар  юм гэдэг хэцүү шүү.  Ядахдаа мань хоёр улс төрийн тавцанд хэрхэн  жүжиглэдгийг, яаж хор найруулдгийг мэдэхийн дээдээр мэднэ.  Одоогийн эрх баригчид бол тэдний “ оюутнууд” төдий л шүү дээ. Гэмгүйхэн “Принстоны төслийг” шүүмжлээд ярьж байгаа М.Энхсайхан, “Шинэ хүн, шинэ улс төр”-ийг үгүйлэн МАХН-ын дарга болсон Н.Энхбаяр нар хамтдаа МАНАН-г  жаахан ч атугай сийрүүлнэ  гэдэг дээр бооцоогоо тавиад үзвэл яасан юм бэ. Тэдэнд гуравдагч хүчний орон зайг нөхөх чадвар хангалттай бий. Фрэнсис Фукуяама, Строуб Тальбот нар “Дэлхийн үйл явдлуудыг терроризмын эс­рэг дайн явуулж байна гэсэн өнцгөөс биш харин Америкийн шинэ стратеги явж байна гэдгийг хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй” гэсэн байдаг. Түүн шиг цаана чинь Н.Энхбаяр, М.Энхсайхан нар МАНАН сарниулах хөтөлбөр яваад байгаа болохоос юун иргэний хөдөлгөөнтэй нэгдэх, юун гуравдагч хүчний нам байгуулах байх вэ дээ.

 Парламентад суудалгүй намынхны нэгдсэн золголтод иргэний хөдөлгөөнийхөн орол­цож, намд нэгдэх тухай ярьж байна. Энэ бол түр зуурын л үзэгдэл юм. “Үндэсний соёмбо” гэдэг гоё  нэрийн дор тэд нэгдэх оролдлого хийсэн. Бүтээгүй. Тийм туйлбаргүй, прагматик хүмүүсээр той­рон хүрээлүүлсэн нам ч хол явахгүй нь тодорхой. Зүгээр л эсэргүүцэгчдийг эг­нээндээ нэгтгэж, хүчирхэг  харагдуулах, олон нийтийн итгэл үнэмшлийг төрүүлэх гэсэн жүжиглэл юм шүү дээ. Сонгуульд нэр дэвшсэн иргэний хөдөлгөөний “ли­де­рүүд”-ийг хар л даа. Ж.Бат­зандан, О.Магнай на­рын түүх үүнийг нотолно. Эдү­гээ тэд хэн ч биш болжээ. Ийм л хувь тавилан Үндэсний нэгдсэн нам байгуулахаар хамтран зүтгэж буй иргэний хөдөлгөөнийхнийг ч тосч буй. Эцсийн дүндээ Монголд жинхэнэ гуравдагч хүчин ч гэж алга. Дуншиж буй гуравдагч хүчнийхэнд ч итгэхэд бэрх болоод байна.

Зохиогчийн эрх:
"Улс төрийн тойм" сонин