Шинэ он гарахад гуравхан хоног үлдлээ.
Иргэн бүр, бай­гуул­лага бүхэн шинэ ондоо өргүй орохыг чухалчилж байна.
Гэтэл төр маань хэдийгээр их өрийг тэглэсэн “их баяр”-тай ч
чам­ла­хааргүй өртэй ирэх онд орох нь. Монголбанкнаас улсын гадаад өрийн
талаарх статистик мэдээл­лийг зөвхөн дотоод ажлын хэрэгцээнд зориулж
бэлтгэдэг. Харин ирэх оны эхний улирлаас эх­лэн улирал тутам нийтэд
мэ­дээлж байхаар болжээ. 2010 оны гурав­дугаар улирлын байдлаар Монгол
Улсын гадаад өрийн үлдэгдэл оны эхнээс 22,7 хувиар өсч, 3.2 тэрбум 
ам.долларт хүрээд байна гэсэн тоо бий. Үүнээс 55 хувь буюу 1.8 тэрбум
ам.доллар нь Засгийн газрын өр ажээ. Нийт гадаад өрийн 8.1 хувь нь
Монгол­банкны, 27.8 хувь нь банк бус санхүүгийн байгууллагуудын өр 
байв. Харин үлдсэн 8.5 хувь буюу 275.6 сая ам.долларыг банкны секторын
өр эзэлж байна.

Монголын хувийн хэвшлийн аж ахуйн нэгжүүд гадаад зах зээ­лээс урт,
богино хугацааны зээ­лийн эх үүсвэрийг ашиглах нь сүүлийн хоёр жилд эрс
нэмэгд­сэнээс болж нийт гадаад өр ихэссэн дүн харагдаж байна гэж
мэргэжлийн байгууллагууд мэдээл­жээ. Тэдний тооцоолсноор зөв­хөн хувийн
хэвшлийнхний гадаад өр нэг тэрбум долларт хүрэхээр байгаа гэнэ. Энэхүү
га­даад эх үүсвэрийг салбараар нь авч үзэхэд уул уурхайн салбар 62.4
хувийг, төрлөөр нь ангилахад 66 хувь нь гадаадын хөрөнгө оруулалтаар урт
хугацаанд эргэн төлөгдөх нөхцөлтэй санхүүжилт эзэлж байгаа юм. Гэхдээ
үүнд зарим аж ахуйн нэгжийн гадаад валютын зээл ороогүй байх
магад­лалтай. Уг нь Валютын зохицуулалтын тухай хуулиар аж ахуйн нэгжүүд
зээлийн гэрээ байгуулснаас хойш ажлын 15 хо­ногт багтаан Монголбанкинд
бүртгүүлэх учиртай. Гэвч гадаад зээлийн бүртгэлд хамрагдаагүй зээлийг
дээрх тоонд оруулаагүй аж. Гадаадад зээлтэй байхын бас нэг эрсдэл нь
валютын ханшны өөрчлөлт байдаг. Энэ нь зээлийн үйлчилгээний төлбөрийг
ихэсгэж, багасгах болон зээлийн шийдвэр, төлөлтөд шууд нөлөөлдөг.
Тиймээс тухайн улсын гадаад валютын нөөц нь макро эдийн засгийг
хямралаас, ялангуяа хан­шийн хэлбэлзлийн хямралаас сэр­гийлдэг даатгал
болж өгдөг бай­на. Учир нь гадаад валютын ал­бан нөөц бол Засгийн газрын
өр, төлбөр, тооцоог гүйцэтгэх зорилготой, Монголбанкны эзэм­шилд
байдаг, захиран зарцуу­лахад бэлэн, чөлөөтэй хөрвөдөг валют байдаг
билээ.

Гадаад валютын албан нөөцөө түүхэнд байгаагүй хэмжээнд өсгөснийг нь
үнэлж манай улсын урт хугацааны зээлжих зэрэглэл “B тогтвортой”
зэрэглэлийг сайж­руулж “B+ тогтвортой” болгон ахиулсан. Гэтэл энэ
нөөцийг нэмэг­дүүлэх арга замыг авч хэрэг­жүүлж байсан бодлогыг УИХ,
Засгийн газрын сүүлийн үеийн шийдвэрүүд “устгаад” байгаа­гийн нэг нь
мөнөөх л алтны лицензийг цуцалсан явдал юм. Гадаад валютын албан нөөцийн
бүрдүүлэлтэд сөргөөр нөлөөлөөд зогсохгүй арилжааны банкуудын
тогтвортой, аюулгүй байдалд “халдсан” энэ шийдвэрээ парла­мент дахин
харах хэрэгтэй байна. Ийнхүү өсч яваа амжилтаа уруу­дуулах гол шалтгаан
нь мөнөөх л улстөржилт, сонгогчдод таалаг­дах ядмагхан сэтгэхүйтэй нь
холбоотойгоор урган гарч байх юм.

Нөгөөтэйгүүр Засгийн га­зар гадаад өрнөөсөө салахын тулд санхүүгийн шинэ
арга хэ­­рэгс­­лүүдийг яаралтай, үр өгөөж­тэйгээр нэвтрүүлэх
шаардлагатай. Тухайлбал Засгийн газрын үнэт цаас буюу бондын зах зээлийг
хөг­жүүлэхэд онцгой анхаарах хэрэг­тэй. Дэлхийн банкны хий­сэн
судалгаанаас харахад Мон­гол Улсын санхүүгийн захын хөгжил 139 орноос
129-д жагсчээ. Одоогоор Монгол­банк Засгийн газрын “4000 орон сууц”
хөтөлбөрийн 30 тэр­бум төгрөгийн, “Зоос” банк­ны харилцагчдын мөнгөн
хадгалам­жийг тавьж олгох зорилгоор гар­гасан 33 тэрбум төгрөгийн
бондуудыг тус тус эзэмшиж бай­на. Ингэхдээ “Зоос” банкинд олго­сон зээл
нь Засгийн газрын бон­доор солигдсон тул дээрх дүнд хасч тооцсон байгаа.
Иймд банкны активын бүтцэд чана­рын өөрчлөлт авч ирэх, эрсдэл бага­тай
активын олон хэлбэрийг бий болгох хэрэгтэй. Мөн Зас­гийн газрын үнэт
цаас, өндөр зэрэглэлтэй компаниудын өрийн бичгийг нийтэд арилждаг болох
зэрэг алхмыг зоригтой хийж чадвал ирэх жил арай ч 129-д жагсахгүй болох
биз ээ. Дашрамд дурьдахад Монголбанкнаас “Засгийн газар төсвийн
алдагдлаа гадаад эх үүсвэрээр биш, дотоодын банкны салбарт хуримтлагдаж
буй илүүдэл нөөцөөсөө нөхөх шаардлагатай” гэсэн байр суурь баримталж
байгаа. Энэ нь төсвийн алдагдлыг инфляцийн дарамтгүйгээр санхүүжүүлэх,
нөгөөтэйгүүр Засгийн газрын үнэт цаасны тогтмол, жишиг зах зээлийг бий
болгоход нэмэр болох хоёр талын ач холбогдолтой гэдгийг сануулахад
илүүдэхгүй биз ээ.

У.ОРГИЛМАА