3,410.72
Үндэснийсоёмбо хөдөлгөөний тэргүүн, “Urbanek” компанийн захирал Б.Лхагважавтай
уулзаж ярилцлаа.
-Монголын худалдаа аж
үйлдвэрийн танхимын ээлжит их хурал болж даргынхаа асуудлыг
шийдвэрлэсэн. Энэ их хурлаас бизнесменүүд шинэчлэл хүлээж байсан.
Та ч ялгаагүй хуучин удирдлагуудаа солих хэрэгтэй гэж үзсэнээс нэрээ
дэвшүүлсэн байх. Танхимын даргын сонгууль шударга болж чадсан уу?
-Манай
Худалдаа аж үйлдвэрийн танхимын хууль гэж нэг бэлгэ тэмдэг төдий зүйл
байдаг юм. Уг нь энэ байгууллага хэдхэн компанийн захирлын эрх ашгийг
хамгаалж, сайд дарга нарын үгээр ажиллах биш Монгол Улсын ерөнхий
эдийн засгийн эрхийг хамгаалах, эдийн засгийн процессийг урьдчилан
харах, тогтворжуулах үүрэгтэй. Даанч үндсэн үүргээсээ хазайгаад
байгаа болохоос өөрийн гэсэн хуультай, өөрийн гэсэн шүүхтэй бие даасан
хүчтэй байгууллага. Шинэ хүн гарч ирээд шинэ бодлого, шинэ зорилтоор
ажиллаасай гэж олон хүн хүсч байсан нь үнэн. Нэг хүн нэг байгууллагыг
арван хэдэн жил толгойлчихоор шинэ, шинэлэг зүйл үгүйлэгдэх болсон байх
л даа.
-Таныг С.Дэмбэрэл даргад ялагдсандаа сэтгэл
дундуур байгаа болов уу гэж бодож байлаа?
-Танхимын их
хурал шударга болсон гэхээсээ илүү шинэчлэл орж чадсанд л хамгийн
гол үнэ цэнэ оршиж буй юм. Өмнө нь энэ хурал коммунист системээр, 100
хувийн сонголтоор даргаа тодруулдаг байлаа. Харин энэ удаад өөрийн
гэсэн мөрийн хөтөлбөрүүд гаргаад өрсөлдсөнд л би сэтгэл хангалуун
байна. С.Дэмбэрэл дарга ерөнхийдөө сонгогдох нь ойлгомжтой байсан ч
би сайхан өрсөлдсөн. Үүндээ ч кайфтай байна. Удирдах зөвлөлийн 81
хүний санал хураалтаар танхимын дарга тодордог дүрэмтэй. Тэр дүрмийн
дагуу 57 хүнийг дарга нь автоматаар авч орж ирдэг, 25-ыг нь заалнаас
тодруулдаг ёстой. Удирдах зөвлөлийн гишүүнээр сонгогдсон 81 хүнээс
С.Дэмбэрэл 57 хүний, Б.Лхагважав 25 хүний санал авсан. Нэг иймэрхүү л
хурал болсон доо. Ингэхэд хамгийн хачирхалтай нь танхимын дүрэм нь
бүр хуулиасаа илүү эрх мэдэлтэй байдаг юм шүү дээ.
-Та
танхимын тэргүүлэгч гишүүнээр сонгогдсон гэл үү?
-Танхимын
тэргүүлэгч гэх 25 хүний нэгээр сонгогдсон байгаа. Энэ 25
тэргүүлэгчийн дотор надтай адил бодол сэтгэлтэй хүн цөөнгүй орсон.
Удахгүй тэргүүлэгчдийн хурал болно. Тэр хурлаар танхимын ажлыг зөв
гольдролоор оруулах олон ажил хийе гэж бодож сууна. Өмнө нь
С.Дэмбэрэл дарга гүйцэтгэгч, бодлого боловсруулагчийн ажлыг зэрэг
хийдэг байсан. Үүнийг л болиулаад өөр өөрийнх нь үндсэн үүргийг
эдлүүлье, гүйцэтгэгч нь ажлаа хийгээд бодлого боловсруулагч нь
бодлогоо боловсруулаад өөр өөрийн үндсэн үүргээрээ ажиллая.
Тодруулбал, тэргүүлэгчид бодлогоо гаргаад танхимын даргыг
гүйцэтгэх ажлыг нь хийлгэе гэж бодож байна.
-С.Дэмбэрэл
даргыг ил тод шүүмжилдэг хүмүүсийг нэг та. Тиймдээ ч юм уу
танхимын ажилд багагүй шүүмжлэлтэй ханддаг?
-Би хувь
хүнийхээ үүднээс С.Дэмбэрэл даргад тааламжгүй ханддаг юм биш. Хамгийн
гол нь бизнес эрхлэгчдийн эвлэлдэн нэгдсэн ганц байгууллага болох
танхим үүргээ биелүүлж чадахгүй байгаад, дарга нь сайд ноёдтой
найзархаад байгаад дургүй хүрдэг. Баялаг бүтээгч, татвар төлөгчдийн
805 тэрбум төгрөгийг эрх мэдэлтнүүд дур зоргоороо цацаж байгааг
харсаар байж дуугүй суугаад байгаад нь шүүмжлэлтэй хандахаас өөр
аргагүй. Татвар төлөгчдийн мөнгийг дур зоргоороо цацаж байгаа сайд
нартай үзэлцэж, бүр болохгүй бол зодолдсон ч яадаг юм. Эдийн
засгийнхаа эрх ашгийг хамгаалж байвал, баялаг бүтээх боломжийг
гаргаж байвал болох нь тэр шүү дээ.
-Ерөнхий сайд
С.Батболд МҮХАҮТ-ын даргаар С.Дэмбэрэлийг ялуулах гэж багагүй хор
найруулсан гэж сонссон?
-Та нар юу сонссоныг би
мэдэхгүй. Гэхдээ С.Батболд танхимын их хурал болохоос өмнө “Би одоогийн
танхимын удирдлагатай цаашид хамтран ажиллахад бэлэн” гэдгээ шууд
илэрхийлсэн. Танхимын их хурлын үеэр С.Дэмбэрэл дарга “Ерөнхий
сайд дөнгөж сая надтай яриад танхимын байрыг бидний нэр дээр
шилжүүлнэ гэсэн шүү” гэсээр орж ирсэн. Байраар барьцаалж байгаад
хуучин удирдлагаа сонго гэсэн даалгавар нэг ёсондоо Удирдах
зөвлөлийнхөнд өгсөн хэрэг л дээ. Ардчилсан нам унтаж байхад Монгол
ардын нам танхимыг өөрийн болгох гэж маш сайн ажилласан.
-Танхим
бол төрийн бус байгууллага. Тэгэхээр Монгол ардын намын даргад
ямар хэрэгтэй юм бэ?
-Улс төрийн зорилгоор ашиглахад нь
хэрэгтэй. Татвар төлөгчдийн мөнгийг дураараа цацах, эдийн засгийн
эрх чөлөөнд халдахад танхим чөдөр болох ёсгүй гэж үзсэн учраас л
“өвөр”-төө хийхээр шийдсэн болов уу. Би дээр хэлсэн. Танхим бол
өөрийн гэсэн шүүх, хуультай. Тэр утгаараа Засгийн газрын буруу үйл
ажиллагаанд шахалт үзүүлэх, улс төрийн амлалтад багагүй чөдөр болж
магадгүй гэж үзсэн байх. Уг нь танхим шат, шатны засаг захиргаанд
хүчтэй нөлөөлж чадах байгууллага л даа.
-Ирэх жилийн
төсөв хүмүүсийн уурыг барж байх шиг. Та төсвийн талаар ямар бодолтой
байна?
-Мэдээж, маш муу төсөв болсон гэдэгтэй санал нэг
байна. Татвар төлөгчдийн 805 тэрбум төгрөгийг үргүй тараана гэдэг
эргээд татвар төлөгчдөөс энэ мөнгийг гаргуулж авна гэсэн дарамт.
Манайх шиг төсөв хэлэлцэх үеэрээ татварын хуулиа хөнддөг орон
байхгүй. Энэ нь хэр тариа хураасан түүгээрээ амьдарна гэсэн үг.
Гэтэл манайх төсөв хэлэлцэхээрээ л нэг хуульд нэмэлт өөрчлөлт
оруулдаг. Саяхан гэхэд авто машины онцгой албан татварыг өөрчилнө
энэ тэр гээд иргэдийг багагүй хямраасан. Нөгөөтэйгүүр монголчууд
өөрийнхөө хашаанаас гарч сэтгэж чадахгүй байна. Төсөв бол үнэндээ
жижигхэн асуудал. Үүний оронд мөнгөний бодлого бол маш том асуудал юм.
Мөнгөний бодлого бол Монгол Улсын эдийн засгийн судсыг барьж байгаа
гол зүйл. Үүнд л хамаг анхаарлаа тавих ёстой юм. Татвар төлөгчдийн
хувьд бол үүргээ 150-170 хувь биелүүлж байгаа. Тэдэнтэй ярих юм
байхгүй. Харамсалтай нь баялаг бүтээгчдэд Хүний хөгжлийн сан
гэдэг нэг ачаа нэмэгдэх шив дээ.
-Одоо парламентад
цөөнгүй бизнесмэн байгаа. Тэд үүнд анхаарлаа хандуулдаг байлгүй
дээ?
-Яг үнэндээ бизнес эрхэлж байгаа хүмүүсийг дөрөв
ангилж үздэг. Нэг дэх нь цэвэр баялаг бүтээгчид. Өөрийнхөө хүчээр бизнес
эрхлэж яваа хүмүүс. Хоёр дахь нь улсын өмчийг хувьчлал нэрээр үнэгүй
өөртөө авсан хүмүүс. Гурав дахь нь нийтийн өмч буюу газрын хэвлий
доорх баялагийг хувьцаа нэрээр идэж ууж яваа хүмүүс. Дөрөв дэх
ангилалд тендер гээчийг луйвраар авсан бүлэг этгээдүүд багтдаг.
Цэвэр баялаг бүтээгчдээс парламентад гарсан хүмүүс бараг байхгүй.
Тэгэхээр тэдэнд татвар төлөгчдийн мөнгийг хэрхэн зарцуулах нь чухал
биш.
-“Бизнесийн орчин шинэтгэлийн жил” дууслаа.
Гэтэл Засгийн газар “мотор аслаа” гээд зарлаад байна?
-Хийе,
бүтээе гэсэн хүнд нэг жил өчнөөн ажил амжуулах хугацаа. Татварын
хуулиа зөөллөж, өршөөлийн хууль батлаасай гэж хүсч байсан. Жижиг дунд
үйлдвэрлэгчдэдээ боломж олгох байх гэж хүлээсэн. Том компаниуд бол
шуурганд сөхрөхөөргүй болчихсон. Арыг нь хамгаалах улс төрийн намтай
цөөн хэдэн монополиудаас илүү жижиг дунд үйлдвэрлэгчдийг дэмжих,
жижгүүдийг дунд руу нь оруулах, дундыг нь томруулахад л анхаарах ёстой
байсан юм. Жижиг дунд үйлдвэрлэгчдийн ихэнх нь өнөөдөр татвараа нуун
дарагдуулсан гээд гэмт хэрэгтэн болчихсон байгааг нуух аргагүй.
-Одоогоос
дөрвөн жилийн өмнө татварын өршөөл үзүүлсэн биз дээ?
-Тэгсэн.
Гэхдээ тэрэнд 3000 аж ахуйн нэгж л хамрагдсан гээд бод. Тухайн үед 65
аж ахуйн нэгж бүртгэгдсэн байснаас 3000 монопольд нь боломж олгосон
хэрэг шүү дээ. Бизнес эрхлэгчдэд хамгийн том боломж бол санхүүгийн
эрх чөлөөг олгох. Энэ эрх чөлөөг өнөөдөр цөөн хэдэн монополь л амсч
явна. Нефтийнхэн, үүрэн телефоныхон, архи пивоныхон л эдэлж байна. Эрх
мэдэлтнүүдээр ивээн тэтгүүлдэг, эрх мэдэлтнүүдэд ойр нөхөд
боломжийг ашиглаад бусад нь бараа сураггүй, зарим нь бүр
дампуурлын байдалтай байгааг ч бас хэлэх хэрэгтэй юм. Монополиуд
зах зээлийн дайсан болдог. Өрсөлдөх боломжийг устгаж, эцсийн
хэрэглэгчдэд ямарч сонголт үлдээдэггүй. Компанийн эзний үнэлэмжийг
хэрэглэгчид хүссэн ч эс хүссэн ч дагахаас өөр аргагүй. Мөнгөний
урсгалын ихэнх нь монполиуд руу чиглэгдэж байна. Монголд өнөөдөр
ядуучууд эрс ихэссэн, баячууд нь эрс тасарсан ийм л дүр зураг
харагддаг. Тэгэхээр жижиг дунд үйлдвэрийг хөгжүүлж, тэднийг дэмжиж
байж л Монгол Улсын эдийн засаг зах зээлийнхээ зарчимаар хөгжих болно.
-Манайд
монополийн асуудлыг Шударга өрсөлдөөн, хэрэглэгчийн төлөө газар л
зохицуулдаг шүү дээ?
-Уг нь тийм. Гэхдээ нэр нь
зохиогүй, үйл ажиллагаа нь тодорхойгүй газар байдаг юм билээ.
-Би
нэг зүйлийг ойлгодоггүй юм. Манай улсын мөнгөний урсгал хаашаа
орчихдог юм бол гэж. Иргэдийн гар дээр байхгүй, банкинд бас
байхгүй. Тэр их мөнгө тэгээд хаашаа урсаад алга болдог юм бэ?
-Манай
улсын дийлэнх мөнгө шороонд булагдчихдаг юм?
-Ойлгосонгүй.
Харин ч уул уурхайн салбар Монголыг тэжээж байгаа юм биш үү?
-Яахав
дээ, уул уурхай руу мөнгөний урсгал чиглэж байна. Уул уурхайн салбар
асар их мөнгө уудаг. Тэндээс юм олдвол ашиг олно. Олдохгүй бол мөнгө нь
шороонд булагдаад өнгөрнө гэсэн үг. Шулуухан хэлэхэд Монголд хөдөөд нь
феодализм, хотод нь зэрлэг капитализм хөгжиж байна. Баруун Европынхны
хэдэн зуун жилийн өмнөх шиг ашигт малтмал ухаад, алалцаад байдаг шиг. Яг
үнэндээ Монгол Улс зэс нүүрснийхээ экспортоор л амьдарч байна. Алт бол
бүр хол хаягдсан. Монголбанкинд нэг тонн 200 килограмм алт тушаасан
гэсэн тооцоо байна лээ. Үлдсэн алт нь хууль бусаар хил давсан байж
магадгүй. Зарим нь гэнэтийн ашгийн 68 хувийн татвар тэглэхийг хүлээгээд
алтаа хав дарсан байх л даа.
-Манай улс мөнгөний
хомсдолд орж магадгүй гэсэн айдас байна. Та үүнд ямар тайлбар хийх вэ?
-Магадгүй.
Төвбанк мөнгө үйлдвэрлэхээ зогсоосон. Тэгэхээр танхим үүнийг урьдчилан
хараад, эсрэг авах арга хэмжээг боловсруулж байх ёстой л доо. Сүүлийн
үед төгрөгийн ханш чангараад валютын ханш унаад байгаа. Үүнээс ч гэсэн
сэргийлэх арга хэмжээг авах ёстой. Монголд сүүлийн хоёр жилд гурван
удаа зуд болсон. Нэг нь өнгөрсөн жилийн байгалийн зуд. Нөгөө нь 2009
онд ам.долларын ханш 1100-1700 болсон хямралын зуд. Энэ хямралд бизнес
эрхлэгчид нөгөө цуглуулсан баялгаа шатаачихсан. Үүнийг яаж давж
гарсан бэ гэхээр 2006 онд УИХ татварт өөрчлөлт оруулсан нь эерэгээр
нөлөөлсөн. Өнөөдөр эдийн засгийн хямрал дууслаа гээд байна. Нэг үеэ
бодоход хямрал намжсан нь үнэн. Гэхдээ эдийн засагт дахиад хямрал
гарахыг үгүйсгэхгүй. Тэгэхээр аливаа хямралыг давж гаргах хууль эрх
зүйн орчинг урьдчилан бүрдүүлэх хэрэгтэй юм.
-Сүүлийн
үед Оюунтолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээтэй холбоотой асуудал
дуулиан тариад байгаа. Та үүийг юу гэж бодож байна?
-Манай
улс төрийнхөн эдийн засгийн мэдлэгээ сайжруулах хэрэгтэй байна. Хүн
төрөлхтний эдийн засгийн нийгмийн хөгжлийг маш сайн уншиж судлах ёстой.
Асар үнэтэй баялагаараа дэнчин тавьж гэрээ хийчихээд энгийн болон давуу
хувьцаагаа ч ялгаж салгаж чадахгүй, энэ талаар олигтойхон тайлбар
хийчихэж чадахгүй сайдтай байна гэдэг инээдтэй бөгөөд эмгэнэлтэй биз
дээ.
-Та нийтийн өмчийн тухай хууль батлаад өгөөч
гэсэн санал тавиад удаж байгаа. Таны саналыг хүлээж авах хүн байна
уу?
-Төрийн нийтийн хамааралтай өмчийн тухай хууль
Монголд хамгийн хэрэгтэй байна. Даанч энэ хуулийг санаачлаад батлаад
өгөх хүн алга. Өөрсдөө ч энэ талаар мэдлэггүй байгаа нь нөлөөлсөн байх.
Төрийн нийтийн хамааралтай өмчийн тухай хууль батлагдвал
Тавантолгойн үнэлэмж ч нэмэгдэх юм шүү дээ.
Ж.Нямсүрэн
