Улаанбаатарын
утаа гэлтгүй угаасаа бид утаанд хайртай ардтүмэн. Аргалын утаа
боргилсон малчны гэрт хэн төрсөн билээ? Монголчууд л төрсөн. Тэгэхээр
Улаанбаатар утаанбаатар болсон нь хүссэн юм хүзүүгээр ороосон хэрэг.
Аргалын оронд нүүрс, мод, хуванцар түлдэг болсон болохоос бусад нь
бараг хэвээрээ. Харьд очсон монгол хүнийг утаагаар танина. Утааны үнэр
монгол хүний таних тэмдэг. Ганган дэгжин хувцаслаж, соёлтой сайхан
инээмсэглэсэн ч монголчуудаас утааны үнэр салдаггүй. Гадаадад хамтдаа
зорчсон арваад монголоос болж дэлхийн томоохон онгоцны буудалд галын
аюулаас хамгаалах дохио хангинасан гэдэг үнэн худал нь мэдэгдэхгүй цуу
яриа ч байдаг.

Хүн
төрөлхтөн гал ашиглаж сурангуутаа маш хурдан хөгжсөн гэдэг. Харин бид
XXI зуунд эсгий гэртээ хуванцар шатааж сураад тамхи татах
шаардлагагүйгээр уушиг цоорхой хүүхдүүд төрүүлсэн нь өвөрмөц хөгжил. Энэ
өвөрмөц хөгжлийн үр дүнд утааны өвчтэй, Ерөнхийлөгчийн хэлснээр,
Улаанбаатарын синдромтой монголын шинэ үе бий боллоо. Ер нь аливаа
синдром үе дамжин удамшвал зайлшгүй байх ёстой өвөрмөц онцлог болж
хувирдаг тул ирээдүйд Улаанбаатарын синдромгүй бол нийслэлийн хүн гэж
тооцогдохоо болих вий дээ. Магадгүй тэд ингэж дуулж мэднэ:
Утаанбаатарын гудамжинд унаган насаа үдлээ
Уушиг цоорхой төрсөн ч утаандаа би хайртай
Өглөө босоод харахад урд уул харагддаггүй
Улаан тамхигүй байлаа ч агаараас үнэгүй татна

Ирээдүйд
гэлтгүй одоо ч утаагүй бол амьдарч чадахгүй үеийнхэн бий болжээ. Хотын
нэгэн том даргыг хөдөө эрүүл агаарт гаргасан чинь ухаан алдаад
уначихсан гэнэ. Янз янзаар оролдоод сэрэхгүй болохоор нь унадаг машиных
нь яндангаар гарах утааг үнэртүүлтэл босоод ирсэн гэж байгаа. Тэхээр
өдөрт 5 хайрцаг тамхи үнэгүй татна гэдэг бас ашигтай л байгаа биз.
Улаанбаатараас өөр ийм хот хаа ч үгүй. Үүнийг аялал жуулчлалд ашиглаад
“Өвлийн цагт Монголд ирж үнэгүй тамхи тат” гэж уриалвал олон жуулчин
ирэх болов уу?

Агаарын
бохирдол хүний амьдрал, эрүүл мэндэнд нөлөөлдөг. Өвлийн үдэш
Улаанбаатарын гудамжаар салхилна гэдэг бол өөрийгөө хордуулсантай адил.
Хэмжээ хэр нь хорт бодисууд амьсгалж үхлээ түргэсгэе гэвэл оройдоо нэг
салхинд гарахад л хангалттай. Улаанбаатарын агаар амьсгалын замын
өвчнөөс авахуулаад уушигны хорт хавдарыг танд үнэгүй бэлэглэнэ.

Амиа
хорлож, үхлээ ойртуулах гэж битгий яараарай монголчуудаа. Тэртэй
тэргүй бид богинохон наслана! Юуны төлөө үхлийн утаатай нийслэлтэй
болсон билээ дээ. Хөдөөнөөс ирсэн эмгэн өвгөн хоёр салхивчаа онгойлгоод
унтсан чинь угаартаад маргааш нь сэрээгүй гэнэ. Энэ мэт эмгэнэлт явдал
Улаанбаатарт хаа сайгүй гарч байгаа. Бид л хайхардаггүй болохоос
Улаанбаатарын мод, ургамал хүртэл хортчихсон байхад хүмүүс зүгээр байна
гэдэг худлаа. Агаарын бохирдол ганцхан хүмүүсийг ч биш ан амьтан,
байгаль орчныг бүхэлд нь хордуулдаг.

Улаанбаатарын
гудамжин дахь мододыг та сайн хараарай. Өвөл бараг өнгөрөөд урин
хавартай золгочих гэж байхад навчисаа гөвж чадалгүй мөчирөндөө
хоржийлгосон, хорхойтсон шүд шиг эрүүл бус харагдах олон мод байгаа.
(Ялангуяа хамгийн их агаарын бохирдсон Баруун дөрвөн замын ойролцоо ийм
мод олон). Тэд агаарын бохирдолд хордоод “амьсгалах төдий” ёрдойно.
Өрөвдмөөр харагдах эдгээр мод Улаанбаатарыг чимэх биш гутааж байна.
Ерөнхийлөгч мод тарих зарлиг буулгасан ч мод арчлах тухай дурсаагүй
бололтой.

Мод
бол байгаль орчныг хамгаалагч. Тэр тусмаа хот суурин газар заавал байх
ёстой зүйл. Нүүдэлчид модыг шатаадаг л болохоос тарьж арчлахдаа
тааруухан байж. Харин суурин соёл иргэншлийн уламжлалтай улс орнууд
модыг асарч, хамгаалахдаа гарамгай. Тэндэхийн модод тэнгэр ширтсэн
Алтайн аргал угалз шиг бардам сүрлэг харагддаг харин манай моднууд
Улаанбаатар зочид буудлын өмнөх зогсох ядуувтар хүүхэн шиг хүний нүднээс
ичингүйрэн зогсдог. Гэтэл мод нүүрсхүчлийн хийг багасгаж, хүчилтөрөгч
бидэнд бэлэглэдэгбилээ. Энэ нь эрүүл модтой байж л эрүүл агаар
амьсгална гэсэн үг.

Үхсэн
модоор хотоо чимчихээд бид эрүүл байхгүй. Улаанбаатарчууд зөвхөн
өөрсдийгөө ба эргэн тойрноо хордуулах биш мөн дэлхийн бөмбөрцгийг ч
хордуулдаг. Агаарын бохирдол дэлхийн агаар мандлыг гэмтээж нарны хорт
цацрыг улам их тусгаж байна. Гэмтэж, бохирдсон агаар мандал дээш дэгдэх
дулааныг халхавчилж, огторгуйд хөөрөхөд нь саад болсноор дэлхийн
дулаарал гээд байгааг үзэгдлийг бий болгодог.

Дэлхийн
дулааралд хувь нэмэр оруулж байгаа Улаанбаатарын агаарын бохирдолд маш
өвөрмөц юм. Дэлхий нийтэд аж үйлдвэржсэн улс орнууд агаар бохирдуулдаг
гэсэн ойлголт түгээмэл байдаг. Гэтэл аж үйлдвэржихэд аягүй хол байгаа.
Мөн хүн ам маш сийрэг Монгол Улсын нийслэл хамгийн их агаарын
бохирдолтой хот болсон нь нэг бодлын гайхмаар.

Энэ
гайхмаар үзэгдэлд монгол гэр их хувь нэмэр оруулжээ. Хэдийгээр
Улаанбаатарт нүүрс шатаадаг дөрвөн ДЦС ажилладаг ч гэр хорооллын
зуухнаас хүний биед хамгийн аюултай тоосонцор ялгардаг гэж мэргэжилтнүүд
тооцоолсон байна. ДЦС-аас гарч байгаа утаа дээшээ дэгдээд явчихдаг
болохоор Улаанбаатарын агаарыг гэр хорооллынхон шиг бохирдуулдаггүй аж.
Жишээлбэл, 32-ын тойргийн агаарын бохирдолыг хэмжихэд 81 хувь нь гэр
хороолльш зуухны утаа, 6.7 хувь нь уурын пийшингүүд ба ДЦС-ын, үлдсэн
хувь нь автомашиных байна.

Эндээс
харахад хамгийн түрүүнд гэр хорооллын зуухнаас ялгарах утааг багасгах
хэрэгтэй нь мэдээж. Олон улсын байгууллагуудын санхүүгийн тусламж,
тусалцаагаар манай улсад богино, дунд хугацааны олон төсөл хэрэгжиж
байна. Утаагүй шатдаг зуух бүгд ашиглавал агаарын бохирдлыг мэдэгдэхүйц
бууруулна гэж мэргэжилтнүүд хэлдэг. Түүхий нүүрс түлсэн ч 99 хувь
утааг бууруулах чадалтай зуух ч байгаа гэнэ. “Бүх гэрийн зуухыг одоо
хийж байгаа сайн чанарын зуухаар сольж чадвал агаарын бохирдол
стандартад очно” гэж Дэлхийн банктай хамтран судалгаа хийсэн МУИС-ын
профессорСЛодойсамба хэлж байсан.

Манай
агаарын бохирдлын байх ёстой стандарт 2007 онд батлагдсан бөгөөд одоо
энэ стандартдаа хүрэхийн тулд хотын төвийн агаарын бохирдлыг 6 дахин,
гэр хорооллын агаарын бохирдлыг 7-18 дахин бууруулах шаардлагатай юм
байна. Чухам ямар зуух нь сайн байна гэж С Лодойсамбаас асуухад “Олон
байгууллага, хүмүүс их хөдөлмөр гаргаж олон зуух зохион бүтээсэн.
Тэднээс СТ2-ИЙН 7.5 гэдэг зуух их сайн зуух болсон. Яагаад гэхээр
хямдхан бөгөөд утааг маш сайн багасгасан” гэж хэлсэн. Түүний хэлснээр
бол энэ зуух 170-80 мянга орчим төгрөгний үнэтэй байх ажээ.

Дэлхийн
улс орнуудад агаар бохирдож, хүн ам нь үхэж урэгдсэн тохиолдолд олон
байдаг. 1952 онд Лондонгийн утаанаас болж 4000 хүн нас баржээ. Эдгээр
нас барсан хүмүүсийн ихэнх нь хүүхдүүд ба өндөр настай хүмүүс мөн
амьсгалын замын өвчтэй хүмүүс байсан гэнэ. Харин саяхан хийсэн
судалгаагаар бол 12.000 гаруй хүн нас барсан гэсэн тоо гарчээ.

Лондонгийн
Их утаа гэж нэрлэгдсэн энэ тохиолдол 1952 оны 12 дугаарын 5-9 хооронд
гарсан байна. Энэ үед эрс хүйтэрч, хүмүүс их хэмжээгээр нүүрс түлсэн
бөгөөд салхигүй байсан тул агаар бохирдуулагч бодисууд (ихэвчлэн
нүүрснээс) бөөнөөр хуримтлагджээ. Тэр үед Лондон 8.6 сая оршин суугчтай
байсан байна. Энэ тохиолдлоос хойш Англи Улсад байгаль орчны судалгаа,
хяналт зохицуулалт, агаарын чанар эрүүл мэндэд хэрхэн нөлөөлдгийг илүү
ухамсарлах болжээ. Лондонд утаагүй түлш түлэхээс гадна, хий,
цахилгааныг их хэмжээгээр хэрэглэсэн нъ агаарын бохирдлыг бууруулахад
чухал нөлөөлжээ.

Товчхондоо,
агаарын бохирдлыг бууруулах олон улсын туршлага арвин бий. Гэхдээ
монголын нөхцөл байдал тохирч, таарсан арга олох нь биднээс л хамаарна.
“Улаанбаатарын агаарын бохирдлыг бууруулахад ямар нэг шидэт шийдэл
байхгүй. Олон улсын туршлага, нөхцөл байдал бүгдондоо.Улаанбаатарын
нөхцөл байдал маш өвөрмөц тул бусад улс орны туршлага зарим нь таарна,
зарим нь таарахгүй. Жишээлбэл Монголд байгалийн хий байхгүй. Нүүрснээс
өөр түлш хэрэглэх боломжгүй гээд олон бэрхшээлүүд бий.

Тиймээс
бүгд шинэ санаа хайж, бүтээлчээр сэтгэх хэрэгтэй” гэж Дэлхийн банкны
нэгэн гадаад мэргэжилтэн ярьж байсан. Үнэхээр дэлхийн хаана ч байхгүй
эсгий гэр олноор бөөгнөрсөн гэр хорооллын “үйлдвэрлэдэг” утааг
багасгана гэдэг монголчуудаас бодит байдлыг зөв дугнэж ирээдүйгээ угтсан
бүтээлч сэтгэлгээ шаардана. Улаанбаатарын бүх хүнийг нэг мөсөн дулаан
устай байшинд оруулж чадахгүй болохоор нийслэл хотод эсгий гэрт хүн
амьдрахыг хориглоё (ядахнаа өвөл) гэдэг санал гаргавал арай эртэдсэн
байж болох юм.

Гэхдээ
ирээдүйдээ энэ чиглэл рүү хөгжихөөс өөр замгүй болж байна. Үнэндээ бол
утаа биднийг амьдрах хэв маягаа эрс өөрчилж, жинхэнэ XXI зууны хотын
соёл иргэншилд орохыг шаардсан дохио юм биш үү. XXI зуунд бид хямд
төсөр гэр хот байгуулах гэсэн нь бүтсэнгүй гэдгийг хүн бүхэн хүлээн
зөвшөөрөх байх. 2014 онд Улаанбаатарыг утаагүй болгохоор Засгийн газар
амласан. Энэ юу гэсэн үг вэ гэвэл Улаанбаатарын утааны дийлэнхийг
үйлдвэрлэдэг гэр хороололд хуванцар шатаадаг айлгүй болно гэсэн үг.

Өөрөөр
хэлбэл гэр хороололд амьдардаг айл өрхүүдийн амьжиргаа дээшилнэ. Утааг
багасгая гэвэл утаатай биш ядууралтай тэмцэх хэрэгтэй гэдэг нь мэдээж
билээ. Тэгэхээр гэр хорооллын олон хүнийг ажилтай болгож, эсвэл
тэтгэлэг тэтгэмж ихээр өгсөн цагт л тэд утаагүй түлш тулж, үнэ өртөг
харьцангуй өндор зуух ашиглах болно.Засгийн газрын гаргасан зоримог
шийдвэрийг (мөн зайлшгүй шийдвэрийг) хоосон амлалт болгохгүй нь тулд
хянах хэрэгтэй. Агаарын бохирдлыг бууруулах амлалтын хэрэгжилтийг
хянахад заавал 2014 хүртэл хүлээгээд байх шаардлагагүй.

Утааг
өргөс авсан мэт нэг л өдөр арилгахгүй байх. Тиймээс сонгууль болох
2012 онд Улаанбаатарын агаарын бохирдол 40-50 хувь буурна гэж найдаж
болно. Дашрамд хэлэхэд зөвхөн утаа ч биш хөрсний бохирдол бас их ноцтой
байдалд хүрсэн байгаа гэж мэргэжилтнүүд сануулаад байгаа. СЛодойсамба
“10 микроноос доош хэмжээтэй тоосонцорыг нарийн судлахад хөрснөөс
боссон тоос, утаа хоёрын хэмжээг жилийн турш яг адилхан байна” гэсэн
билээ.

Агаарын
бохирдлыг бууруулахад иргэн бүрийн хичээл зүтгэл шаардлагатай байна.
Ялангуяа гар хороололд оршин суугчдын бүтээлч сэтгэлгээг дэмжиж,
хашаандаа мод, хүнсний ногоо, зүлэг тарьж ургуулахад нь туслах
хэрэгтэй. Хэрэв дэд бүтцийг нь шийдээд, дулааны шугам сүлжээтэй холбоод
өгдөг бол гэр хороололд л Улаанбаатарын өвөрмөц дүр төрх бий. Мэдээж
энэ бүгдийг нэг өдөрт хийхгүй. Эхний ээлжинд утаагүй зуухыг айл бурт
тавих хэрэгтэй… Улаанбаатарын өвөрмөц утааг уламжлал болгохгүйн тул эрс
шийдэл гаргаж хэрэгжлүүлэх нь чухал байна.

http://mongolchuud.blogspot.com/