Хөрөнгө оруулалт жилээс жилд нэмэгдэж байна. Харин хөрөнгө оруулалтын үр өгөөж нь ямар байна вэ гэдэг асуултад “Бүрэн дүүрэн ашиглаж байна” гэж хариулах боломжгүй байгаа нь нууц биш. Тиймээс бид хөрөнгө оруулалтын өнөөгийн байдал, ирээдүй хэтийн төлвийн талаар УИХ-ын гишүүн Ч.Улаантай ярилцлаа. Тэрбээр өнгөрсөн баасан гаригт Ерөнхийлөгчийн тамгын газраас зохион байгуулсан зөвлөгөөнд оролцож, энэ сэдвээр илтгэл тавьсан юм.

-Улсын хэмжээнд га­даадын хөрөнгө оруу­лалт байнга нэмэгд­сээр ирсэн гэж та түрүүн хэллээ. Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт яг хэдий хэм­жээгээр  нэмэгдсэн бол?

-Сүүлийн зургаан жилийн дүнгээс харахад гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын хэмжээ  жил тутам зуугаад тэрбум төгрөгөөр нэмэгдсэн байдаг. Энэ оны байдлаар 800 тэрбум төгрөгт хүрээд байна. Манай улс гадаадын 40 гаруй улстай хөрөнгө оруулалтын харилцаатай бай­даг. Оруулсан хөрөнгийн ба­тал­­гааг найдвартай хан­гах, бизнесийн орчныг тогт­вор­жуулах тухай зүйл заалт Хөрөнгө оруулалтын тухай хуульд тодорхой орсон нь га­даадын хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлж буй юм. Өнөөд­рийн байдлаар гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын хэмжээ нь улсын төсвийн хөрөнгө оруу­лалтаас илүү байгаа нь ч үүнтэй холбоотой.

-Гадаа­дын шууд хө­рөн­гө оруу­лалтаас гад­на зээл тус­лам­­жаар сан­хүүждэг сал­­­­­­­­­­­­бар нэгж цөөнгүй. Зээл тусламжид найдах нь хөгжилд чөдөр тушаа бо­лох юм биш үү?

-Эдийн засаг хямралтай, хөрөнгө санхүүгийн хувьд хомс­долтой үед хөгжлийн агентлагуудын анхан шатны тусламж  буюу зээл тусламж ихээхэн дэм болсныг үгүйсгэх аргагүй. Сүүлийн арваад жилд жил бүр 100-180 тэрбум төгрөгийн зээл тусламж авч ашигласан байна. Энэхүү хөгж­лийн анхан шатны зээл тусламж нь нийгмийн бү­хий л салбарыг хамарсан. Зээл тусламжаас ангид бие даан хөгжсөн салбар нэг ч үгүй. Гэхдээ зээл, тусламж нь шилжилтийн үеийн хүнд­рэл бэрхшээлийг даван туулах, тулгамдсан асуудлыг шийдэхэд чухал үүрэг гүй­цэт­гэсэн гэж хэлж болно. Сүү­лийн жилүүдэд гадаад зах зээлд таатай нөхцөл байдал үүсч, дотоодын эдийн засаг тэлж байгаатай холбоотойгоор га­даад өрийн төлөлтөд тогт­вортой байдал бий бол­­сон. Энэ утгаар нь аваад үз­­вэл гадаадын хөгжлийн агент­ла­гуудын анхан шатны зээл тусламжаас дарамт үүсэх бай­­дал ажиглагдахгүй байна. Өнөөдрийн байдлаар гадаад зээлийн хөрөнгийг дамжуулан зээлдүүлсэн зээлийн үлдэгдэл 1,3 их наяд төгрөгтэй тэнцэж байгаа. Зээлийн үлдэгдлийн 82,6 хувь нь төрийн өмчийн байгууллагуудад, 17,4  хувь нь хувийн хэвшлийн бай­гуул­лагуудад оногдож байна.

-Гадаадын хөрөнгө оруу­­лалт, зээл туслам­жаас дутахааргүй их хө­рөнгө мөнгийг дотоо­доо­­соо зах зээлд нийлүүл­дэг гэдэг. Тэгэхээр до­тоо­дын хөрөнгө оруу­лал­тын талаар ярил­цах­гүй өнгөрч боломгүй санаг­дана?
-Тэгэлгүй яахав. Дотоодын хөрөнгө оруулалт эдийн засагт онцгой нөлөөтэйг дурдахгүй үлдээж яав ч болохгүй. Өн­гөр­сөн жилийн дүнгээр авч үз­вэл манай улсын нийт хө­рөнгө оруулалтын 42 хувь нь гадаад эх үүсвэрээр, 58   хувь нь дотоодын эх үүс­вэрээр санхүүжүүлсэн бай­на. Дотоод эх үүсвэрийн хө­рөнгө оруулалтын бүтцийг судалж үзэхэд банкны зээлээр 13,6 хувь, компани хувийн хэвшлийн байгууллага, аж ахуйн нэгжийн хөрөнгөөр 40 гаруй хувь, улсын төсвийн хөрөнгөөр 16,4 хувийг сан­хүүжүүлсэн байна. Биз­не­сийн байгууллагууд буюу хувийн хэвшлийнхний хө­рөн­гө оруу­лалтын талаарх мэдээл­лийн бааз хангалттай биш, үр ашгийн тооцоо ч туйлын хяз­гаарлагдмал байгаа. Энэ нь таатай зүйл биш. Цаашдаа энэ чиглэлээр судалгаа хийж, дүг­нэлт гаргах шаардлага зүй ёсоор гарч ирсэн.  Ху­вийн хөрөнгө оруулалтаар санхүүж­сэн хөрөнгө оруулалтын үр өгөөжид эргэлзэх хэрэг байх­гүй юм. Ер нь төрийн зү­гээс хувийн хөрөнгө оруу­лалтыг дэмжсэн төрийн бод­лого тууштай явж байх учиртай. Хувийн хөрөнгө оруулалт гэдэг хөдөлмөрийн нөөцийг ашиглаж ажлын байр бий болгох, байгалийн баялаг бүтээж шинэ бүс нут­гийг ашиглах, шинэ ши­нэ салбаруудыг бий бол­гож байгаа нь амьдралаас харагд­даг. Энэ утгаараа бүтээн бай­гуу­­лалтын шинжийг илүүтэй агуулж байдаг. Тиймээс гадаад дотоодын хөрөнгө оруулалтад таатай орчин бүрдүүлэхэд адил тэнцүү анхаарах ёстой юм.

-Дотоод хөрөнгө оруу­лалтад зонхилох хувийг эзэл­дэг хувийн хэвшлийн хө­рөнгө оруулалтын та­лаар нэлээд ярилаа.  Ул­сын төсвийн хөрөнгө оруу­лалт гэж асуудал да­гуул­сан хэсэг бий. Ул­сын төсвийн хөрөнгө оруу­лалтын үр өгөөж ямар байна вэ, түүнийг дээш­лүүлэхэд юунд ан­хаарах ёстой вэ?
-Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт гэдэг бол үндэсний орлогын бүрэлдэхүүн хэсэг болох хуримтлалын фондыг бүрдүүлж байдаг утгаараа бас чухал ач холбогдолтой зүйл шүү дээ. Сүүлийн таван жилд улсын төсвөөс хоёр их наяд хорин тэрбум орчим төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийгээд байна. Үүнийг өмнөх таван жилтэй харьцуулахад бараг арав дахин өссөн үзүүлэлт юм. Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт нэмэгдэхийн хэрээр оруулсан хөрөнгийн үр ашгийг дээшлүүлэх асуудалд анхаарал хандуулах шаардлагыг бий болгодог. Сүүлийн жилүүдэд төсвийн хөрөнгө оруулалтын 40 орчим хувийг л үйлдвэрлэлийн сал­барт зориулсан байдаг. Өөрөөр хэлбэл үйлдвэрлэлийн бус сал­­барт оруулсан хөрөнгө оруу­­лалтын хувийн жин хур­дацтайгаар өсч байна. На­рийн ангилж үзэхэд үйл­дэр­жүүлэлтэд зарцуулсан хөрөнгө оруулалт нийт  хөрөнгө оруу­лалт дотроо 10 орчим ху­вийг л эзэлж байгаа юм. Тэгэхээр хамгийн үр өгөөжтэй үйлдвэржүүлэлтэд багахан хө­рөнгө зориулж байгаа нь ан­хаарал татахаас аргагүй. Материаллаг үйлдвэрлэлийн сал­­баруудаас дэд бүтцийн сал­­бар буюу зам тээвэр, ба­рил­га, холбооны  салбарт оруул­­сан хөрөнгө оруулалт нэ­­­лээд өндөр хувийг эзэлж бай­­на. Энэ бол манай орны онцлогтой холбоотой. Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтын ихэнхийг нь шинээр барилга байгууламж барихад зарцуулж байна. Нийт хөрөнгө оруу­лалтын 70 хувь нь шинэ ба­рил­га барихад, өргөтгөл ши­нэч­лэлд 20 хувь, их засварт 10 хувь нь зориулагдсан бай­даг. Гэтэл барилга угсралтад оруулсан хөрөнгө оруулалтын өгөөж 80 гаруй хувьтай, тоног төхөөрөмжид зориулсан хө­рөн­гийн үр ашиг 10 хүрэхгүй хувьтай, их засварын өгөөж 5-6 хувьтай байна. Ялангуяа сүүлийн хоёр жилд энэ байдал давамгайлж ирсэн төдийгүй ирэх онд ч давтагдахаар бай­гаа юм. 2011 онд улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар хийж хэрэгжүүлэх нийт төсөл, арга хэмжээний 70 хувь нь шинэ барилгад, үлдсэн 30 хувь нь мөн л өргөтгөл, шинэчлэл, их засварт төлөвлөгдсөн. Тэр дундаа албан контор, яам, тамгын газрын байр байшин барихад зориулагдаж байгаа юм. Хатуухан хэлбэл, хүнд суртлын аппаратын ая тухтай байдлыг хангахад зориулж буй хөрөнгө их байна гэж хэлж болно. Тиймээс цаашид улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтын үр өгөөжийг дээшлүүлэхийн тулд технологийн бүтцийг нарийн судлах шаардлагатай. Зүй нь улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт нь зонхилон ажлын байр бий болгох, ажилгүйдэл ядуурлыг бууруулахад чиглэж чадвал үр өгөөж нь өндөр байх юм.

-Улсын төсвийн хө­рөн­гө оруулалтаар хэ­рэг­жүүлэх төсөл арга хэм­жээний тоо байнга нэ­мэгдэж байгаа. Энэ нь хө­рөнгийг тарамдуулж байна гэж зарим хүмүүс үз­­дэг. Энэ талаар та юу хэлэх бол?
-Төсөл хөтөлбөрийн тоо нэмэгдэх нь улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтын хэмжээг даган өсч буй хэрэг л дээ. Ирэх онд улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар 1100 орчим төсөл арга хэмжээг хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн. Эдгээрийн бараг тал хувь нь 100 хүрэхгүй сая төгрөгийн хөрөнгө оруу­лалттай байгаа нь л харин ан­хаарал татаж байгаа юм. Нийт төсөл арга хэмжээний 40 орчим хувь нь 2011 онд ши­нээр төлөвлөсөн арга хэм­жээ байна. Эндээс маш олон жижиг зүйлд хөрөнгө мөн­гийг тарамдуулж байгаа нь ха­рагдана. Тэр тусмаа тухайн ондоо ашиглалтад орохгүй ба­рилга байшин эхлэх, олон жил дамжин хэрэгжихээр тө­сөл хөтөлбөрүүд батлах яв­дал түгээмэл байна. Ийм нөх­цөлд хөрөнгө оруулалтын үр өгөөжийн талаар ярих ар­га­гүй юм. Үүнийг төсвийн хөрөнгө оруулалт гажуудсаны жишээ ч гэж хэлж болно. Ийн гажуудахад УИХ-ын ги­шүүдийн оролцоо ч бага­гүй байсан. Сүүлийн нэг хоёр жилд төсвийн хөрөнгө оруу­лалт хийх объектийн тоог гишүүдийн саналаар нэ­мэг­дүүлэх, гишүүдийн гэх тодотголтой хөрөнгө оруу­лалтыг тойрог бүрт үнийн дүн­гээр нь хуваарилах, бэлт­гэл нь хангагдаагүй, зураг тө­сөвгүй, хайгуул шинжилгээ ч хийгдээгүй объектийг тө­сөвт тусгах зэрэг зөрчил их бай­на. Тэр байтугай хөрөнгө оруулалтыг зүйл заалт нэг бүрээр нь баталдаг хуулийн заалтыг зөрчин үнийн дүнгээр нь, бүлгээр нь багцлан батлах явдал байсаар байна. Ер нь цаашдаа хөрөнгө оруулалтын асуудлыг хариуцлага сахил­гатай нь хамт орон нутагт шилжүүлэх нь зүйтэй са­нагддаг. Үүний тулд улсын нэгд­сэн төсвийн тухай хуулийн шинэчлэн найруулсан төс-­лийг хэлэлцэхийг түргэтгэх шаард­лагатай.

-Цаашид хөрөнгө оруу­­лалтыг нэмэгдүүлэх бо­ломж бололцоо хэр бай­на вэ?
-Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх, түү­­ний өгөөжийг өсгөх за­маар эдийн засгийн өсөл­тийг түргэтгэх нөөц болол­цоо их бай­гаа. Энэ бол  эргэлзээгүй. Эдийн засгийн оновчтой тэнц­вэрийн үед нийгэм дэх хадгаламжийн хэмжээ хөрөнгө оруулалтын хэмжээтэй дүйц­дэг. Эдийн засгийн энэ онолын үүднээс авч үзсэн ч бидэнд хө­рөнгө оруулалтыг өсгөх боломж байна. Эдийн засгийн өсөлтийг нэмэгдүүлж, илүү их хөрөнгийг үйлдвэрлэлийн салбар руу чиглүүлэхийн тулд өнөөгийн хэрэглээнд зориулж буй, тэр дундаа Засгийн газ­рын хэрэглээнд зориулж буй хөрөнгийг хязгаарлах шаард­лагатай. Хуримтлал, хэрэг­лээний зохистой харилцааг барьж, капиталын өсөлтийг бий болгох нь эдийн засгийн өсөл­­тийн нэг чухал сэжим байдаг. Энэ чиглэлээр нарийвч­лан судалж их зүйл хийх шаард­лагатай.

-Хөрөнгө оруу­лал­тыг нутаг дэвсгэрээр нь авч үзэх хэрэгтэй гэж за­рим эдийн засагч үздэг. Өөрөөр хэлбэл цөөн хүн ам­­тай хөдөө орон нутагт оруулсан хөрөнгийн өгөөж муу байна гэдэг?
-Хөрөнгө оруулалтыг ну­таг дэвсгэрт нь хуваарилдаг бо­лох нь зүйтэй гэдгийг би дээр өгүүлсэн. Хүн ам цөө­тэй гээд хөрөнгө оруу­лалт хуваарилахгүй байх нь зөв шийдэл биш л дээ. Хө­­дөөд хөрөнгө оруулахгүй бай­­гаагаас хот хөдөөгийн ялгаа, хөгж­­лийн ангид байдал улам гүнзгийрэх болно. Үүнээс болж хөдөө орон нутаг эз­гүйрч, хот нь ачааллаа дий­лэхгүйд хүрнэ шүү дээ. Мон­­гол Улс төсвийн нэгдсэн бодлоготой. Үүнээс болж хө­­дөө орон нутагт оруулж буй хөрөнгийг Улаанбаатарт хэ­­лэл­­цэх нь учир дутагдалтай  гэ­­вэл харин санал нэг байна. Ер нь амьдралаас ажиглаад байхад хөрөнгө мөнгө болол­­цоотой үед үр ашиггүй зар­­цуулах нь их байдаг. Энэ нь хувь хүнд ч ажиглагддаг. “Шинэ баян цээж өвчтэй” гэж ма­­най ардын зүйр үг ч байдаг шүү дээ. Үүнтэй нэгэн адил улсын төсөвт ч үрэлгэн хандах байдал ажиглагддаг. Хөрөнгө оруулалтын үр ашгийг на­­­рийн тооцохгүй байх зэрэг гаж үзэгдэл бий. Тиймээс хө­­рөнгө мөнгө элбэг үед ч хомс үеийнх шигээ хямгадаж сурах хэрэгтэй байна.