-Ардчилсан нам Монголын ардчиллын түүхийг сурах бичигт оруулж, албан ёсоор түүхийн судлагдахуун болгох санаачилга өрнүүлж байна. Та энэ зорилгын бодит шалтгааныг ямар үн­дэслэлээр тайлбарлах вэ?

-Монголын ард түмэн ер нь сүүлийн 90 жилийн түүхийг үнэнээр нь мэддэг юм уу. Өнөөдөр монголчууд 1921 оноос 1990 он хүртэлх улсынхаа түүхийг үнэн, зөвөөр нь мэдэж байсан юм уу гэдэг асуудлыг сөхөж тавих хэрэгтэй байгаа. Тухайн улс орны түүх гэдэг үнэн зөвөөрөө бичигдэх ёстой. Нэгэнт 70 жил социалист үзэл суртлаар бичсэн түүхээр явж ирсний хувьд бид асуудлыг нэг мөр болгох шаардлага бий. В.И.Ленинг Д.Сүхбаатартай уулзсан гэж түүхэнд бичсэн ч бодит амьдрал дээр уулзаагүй л гэдэг шүү дээ.

-Энэ нь ардчиллын түүхийг бичих шалтгаан болж байна гэсэн үг үү?

-Бид нар Ардчилсан намыг юмуу, хэн нэгэн хүнийг товойлгохын тулд энэ асуудалд анхаарал хандуулаагүй. Тухайн нийгэмд хэн нь эрх мэдэлтэй байна, түүний үзэл суртлаар бичсэн түүхээр явж ирсэн энэ уламжлалыг халах хэрэгтэй. Бидний хувьд ардчилсан хувьсгалын түүхийг яг л байгаагаар нь, тухайн үед байснаар нь гаргаж тавина. Түүхийн хуудсыг шарлаагүй дээр нь үнэнийг тогтоох нь чухал болохоос бус АН юмуу, МАХН өөр өөрийн дуу хоолойгоор яриад байх хэрэггүй. Үүнийг түүхчид тогтооно.

-Анх ардчиллын төлөөх тэмцлийг хэн эх­лүүлж байсан   бэ гэ­хээр л хүмүүс өөр хоорондоо “Би бай­сан. Тэр байгаагүй”, “Тэр байсан. Энэ нөхөр байгаагүй. Худлаа ярьж байна” гээд л сөргөөцөлдөөд эхэлдэг шүү дээ. Та түүхчдийг энэ маргаанд цэг тавьж чадна гэж бодож байна уу?

-Үнэхээр 20 жилийн дотор ийм маргаантай асуудал гарч байгаа нь өөрөө асуудал биз дээ. Үүнд л түүхчид нотлох баримтыг нь цуглуулж, гаргалгаа хийснээр бодит хариултыг нь олох байх.

-Ардчилсан нам редакцийн засвар хийх үү?

-Үгүй ээ, бидний зүгээс ямар ч засвар хийхгүй. Энэ үнэн шүү. Зарим улс төрийн хүчнүүд  бид ардчилалд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн гэж хэлдэг. Үнэхээр тийм байсан уу, хэн нь тэнд оролцсон, аль улс төрийн хүчин манлайлагч байсан гэдгийг тодорхой болгоно.

-Та хувьдаа Ардчилсан намын лидерүүдийн өөрсдий­гөө дөвийлгөж, оролцоогоо тод үсгээр бичүүлэхийн тулд өөр  зуураа “зодол­доно” гэж эмээхгүй байна уу?

-Энэ бол хэнд ч байх хүсэл. Нэгэнт анхнаас нь өөрсдийн сэтгэл зүрхээрээ ардчиллын төлөө явж ирсэн хүн өөрийгөө дөвийлгөх, тодотгохын төлөө явах нь буруу зүйл биш. Гэхдээ хэн нь илүү үнэ цэнэтэй байсан бэ гэдгийг тэд бус түүх судлаачид тогтооно. Үүний тулд бид МУБИС, МУИС-ийн түүхийн багш нартай хамтарч байгаа юм.

-Та Монголын ард­чилалд Ардчилсан нам манлайлагч нь гэдэг санааг хэлж байна. Тэгвэл энэ манлайлж байсан ардчиллаа хамгаалахын төлөө та бүхэн дорвитой алхам өнөөдөр хийж чадаж байна уу. Энэ бол танай намын үйл ажиллагаа, бодлоготой холбоотой хам­гийн эргэлзээтэй асуу­дал шүү дээ. Нэг ёсны өнгөрсөн 20 жилийн түүхээс илүү өнөөгийн Ардчилсан нам юу болоод хувирчихав гэдэг нь хамгийн гол анхаарах ёстой сэдэв юм биш үү?

-Юу болоод хувирчихсан юм бэ. Өөрийн чинь бодлоор.

-Миний бодол гэхээс илүүтэй иргэд, танай на­мын гишүүд манай нам жинхэнэ утгаараа Ард­чилсан нам биш болчихсон гэж шүүмжлээд байгааг та анзаарахгүй байна уу?

-Хувь сэтгүүлчийн нү­дээр харах, бидний нүдээр харах нь их өөр л дөө.

-Тэгвэл та яаж харж байна вэ?

-Өнөөдөр тусгаар тогт­нолоо хамгаалах, үндэсний эв нэгдлээ хангах зэрэг асуу­дал төгс төгөлдөр болсон уу гэвэл болоогүй нь үнэн. Яагаа ч үгүй байна. Энд тэр бүхнийг төгс төгөлдөр болгоход хийх ажил их байна гэдгийг Ардчилсан нам харж байгаа. Гол нь яаж ажиллах вэ гэдэг арга замыг Ардчилсан нам хайж байна.

-Арга замаа олоогүй гэсэн үг үү?

-Олохын тулд бид ирээдүйн 2020 он хүртэлх бодлогоо тодорхойлох гэж байна. Ингэхдээ юун дээр алдав, юун дээр онов гэдгээ тогтоох хэрэгтэй. Үүнийг зөвхөн Ардчилсан намын удирдлага шийдэхгүй. Хамтын ухаанаар шийдэх хэрэг­тэй. Үнэхээр өнөө­дөр ардчиллыг батал­гаа­жуулахын тулд Ардчилсан нам юу хийх ёстой вэ гэдгээ тодорхой болгох цаг үе нь болсон. Энэ тогтолцоо маань болж байна уу, өөрчлөх бол яаж гээд л.

-Таны санал болгох томъёолол ямар байх вэ?

-Ардчилсан нам ард­чилалд манлайлагч байсныг хэн ч үгүйсгэж чадахгүй. Иймд бид өөрсдийн үзэл баримтлал, итгэл үнэмш­лийнхээ хүрээнд юу хийх ёстойгоо тодорхой болгох хэрэгтэй. Хамгийн чухал нь энэ намын үнэт зүйл болох шударга ёс, тэгш боломж, иргэний эдийн засгийн баталгаа зэргийг хангах явдал.

-Та үзэл баримтлал гэд­гийг либерал консерватиз­маар төлөөлүүлж хэлж байна уу?

-Манайх нам баруун төвтэй либерал үзэлтэй нам. Манай намд либерал үзэл давамгайлдаг. Би үүнийг шууд хэлнэ. Мэдээж бүгдээрээ 100 хувь либерал үзэлтэй гэж хэлбэл утгагүй. Гишүүд дунд социал демократ үзэлтэй хүн бий. Консерватив үзэлтэй нь ч бий.

-Гэхдээ сүүлийн үед танай намд социал демократ үзэлтнүүд нь давамгайлаад байгаа юм биш үү. Ялангуяа намын шийдвэр гаргагчдын дунд. Хамтарсан Засгийн газрын хамтын шийдвэр, сонгуулийн амлалт энэ тэрээс харахад ч тэр. Тэгээд ч либерал консервативууд нь “Манай намыг зүүний үзэлтнүүд дарлаад байна. Консервативчууд орон зайгаа эзлэх хэрэгтэй” гээд л чанга дуугарах болсон байна билээ?

-Дарлах, дарлагдах тухай асуудал энд огт байхгүй. Энэ намын гишүүд төрд байгаа нь ч, жирийн нь ч энэ намын гол үзэл баримтлалыг  урдаа барьж явах ёстой. Тэдний дунд хэн нь ч байсан хамтаараа авч явах үүрэгтэй. Хэрэв энэ намын үзэл баримтлалаас ухарч байгаа бол ухарч байгаа шалтгаанаа тодорхой болгоод, ямар арга хэмжээ авах ёстойгоо ярилцах хэрэгтэй. Үнэхээр нийгмийг хавтгайруулсан халамжийн бодлого яваад байгаатай санал нэг байна.

-Юу гэж?

-Төр нь цатгалан гэж хэлчихээд яагаад иргэд  ядуу байна вэ гэдгийг. Энэ чинь тэгээд шударга ёс, бидний тэмүүлээд байгаа нийгэм мөн юмуу. Төр, иргэний дунд зөрчил байна гэдэг чинь ардчилсан нийгмийн мөн чанар хэрэгжихгүй байна  гэсэн үг. Юу яасан нөгөө тэгш эрх. Иймд бид асуудлыг сөхөж тавих хэрэгтэй.

-Ямар асуудлыг хэрхэн сөхөж тавих тухай хэлж байгаагаа та тодотгохгүй юу?

-МАХН-тай байгуулсан хамтран ажиллах гэрээг хэлэлцэх хэрэгтэй. Засгийн газрын асуудал бол энэ намын шууд оролцох асуудал биш. Бид гэрээний биелэлтийг л ярих ёстой. Энэ бол улс төрийн гэрээ. Улс төрийн гэрээнд юу нь болж байна, юу нь болохгүй байна гэдгийг ярих нь бидний номер нэг асуудал. Эдийн засгийн талаар тавьсан Ардчилсан намын бодлого ерөнхийдөө биеллээ олж байна. Үүнтэй бид санал нэг байгаа. Энэ бол ололт. Гэхдээ үүнтэй сөргүүлж тавих нэг асуудал бол нийгэмд шударга ёсыг тогтоох явдал.

-Гэхдээ Ардчилсан нам өөрөө шударга ёсыг тог­тоогч байж чадна гэдэг нь эргэлзээтэй санагдаж байна. Наад зах нь Х.Тэ­мүүжин гишүүн гэхэд “Би Ардчилсан намыг эрх чөлөө, ардчиллыг хам­гаалагч гэдэг итгэл үнэмшлээр элсч байсан. Гэтэл өнөөдөр феодалын ноёрхол тогтсон байна. Энд эрх мэдлийг мөнгөтэй өмчилж байна” гэж хэлж байсан. Тэгэхээр түүний хэлснээс бодоод үзэхэд нам дотроо шударга бус үйлдлийг өөгшүүлдэг улс төрийн хүчин нийг­мийн шударга ёсыг батал­гаажуулах хэмжээнд зориг­той дуугарч чадах уу. гэдэг хариулт авчмаар байна?

-Би хувьдаа Х.Тэмүү­жингийн энэ намд итгэх итгэл үнэмшлийг суларсан гэдэгт итгэхгүй байна. Хоёулаа үүнийг түүний өөрийнх нь улс төрийн өнцөг гэж хүлээж авъя тэгэх үү. Энэ бол улс төрийг харж байгаа залуу хүний өнцөг. Залуучууд өөрсдийнхөө үгийг ингэж чангаар хэлнэ гэдэг манай намын давуу тал. Гэхдээ энд нэг зүйлийг ойлгох хэрэгтэй. Нам гэдэг бол хамтын шийдвэр гаргадаг байгууллага. Нам бол ганц хүний бодол биш. Манай нам дотор нуугдмал коммунист ч байж болно. Ил феодал ч байж болно. Үүнийг хүлээж авах чадвар, зохицлыг нь хангаж явах чадвар намд байх ёстой. Яагаад гэвэл бид ардчилсан үзэлтнүүд. Хувь хүний эрхийг бид дандаа хүлээн зөвшөөрч, хүндэлж үзэх ёстой. Түүнээс бус нэг нэгийгээ ялгаад, цавчаад эхэлбэл коммунист намаас ялгарахаа болино. Манай намыг амьд байлгадаг хам­гийн гол зүйл нь бидний дундах энэ хөдөлгөөн бай­даг.

-Та ямар хөдөлгөөнийг хэлж байна?

-Эерэг, сөрөг саналын хөдөлгөөнийг хэлж бай­на. Ямар ч байсан энэ хөдөл­гөөнтэй, ил тод байдал их чухал. Хэн нэгнээ баян гэж, нөгөөгөө ядуу гээд явбал энэ чинь утгагүй зүйл болно. Тэгвэл Ардчилсан нам жин­хэнэ утгаараа оршин тогт­нож чадахгүй. Ямар ч байсан энэ нам нэг алдааг хүлээн зөвшөөрөх ёстой.

-Юуг вэ?

-Бид шударга ёсыг тог­тоох, ядуурлыг буу­руу­лах, авлигыг бууруулах, тө­рийн мафийн сүлжээг тогтолцоогоор нь байхгүй болгоход учир дутагдалтай ажиллаж байна гэдгээ хүлээн зөвшөөрөх нь бидний хувьд чухал байгаа.

-Танай намыг хамтар­сан Засгийн газраас гараад, хүчтэй сөрөг хүчний байр суурийг баримталбал ирэх 2012 оны УИХ-ын сон­гуульд ялалт бай­гуу­лах боломжтой  гэх суд­лаачдын, намын ги­шүүдийнхээ “онош”-ийг та хэр оновчтой гэж үзэж байна?

-Засаг хамтарсан уу, хамтраагүй юу гэдэг бол чухал асуудал биш. Яг жирийн малчин хүн энэ засгийг хамт байна гэдгийг ойлгосон ч юмуу, ойлгоогүй ч юмуу яг үнэндээ бид мэдэхгүй. Харин энд юу  чухал вэ гэхээр бидний нэгдэж нийлсэн гол үзэл баримтлал, итгэл үнэмшлийг цааш нь явуулах хүсэл эрмэлзэл байна уу, үгүй юу гэдэг нь л чухал. Үүнийг явуулахын тулд бидний хийх тэмцэл чухал. УИХ-д цөөнхийн хувьд бид байнга ялагдаж, дарагдаж байна уу гэвэл тэгж байна. Иймд дахиад хэлье. Бид өнөөдөр тэр улс төрийн гэрээг  харах цаг нь болсон.

-Үндэсний зөвлөлдөх хорооны хурлаар тэр гэрээ­ний биелэлтийг хэлэлцэх үү?

-Хэлэлцүүлнэ ээ.

-Яг хэлэлцэх гол асууд­лын агуулгыг намын удирд­лага ямар байдлаар тодорхойлж байгаа вэ?

-Бид гэрээний үндсэн агуулгыг хэрэгжилттэй нь хамт тавина. Яагаад төр баян гэж ярьчихаад иргэдийн 37 хувь нь ядуу байдаг юм бэ. Ингэхээр нийгмийн тэгш боломж чинь хаана байна гэдгийг ярина. Хоёр сая гаруйхан хүнтэй байж, 37 хувь нь ядуу. Статистикийн мэдээ харахаар дөрвөн хувь нь л ажилгүй.

Ийм тэнцвэргүй блансыг чи­мээгүй хараад суугаад байж бо­лохгүй. Тийм юм байхгүй шүү, уучлаарай. Иймд бүхнийг өөрч­лөхөд, тэр тэгш боломжийг олгоход хамтран ажиллах сонирхол бусад намуудад байна уу, үгүй юу гэдгийг бид сөхөж тавина. Өнөөдөр сөхөж тавих цаг нь болсон гэж бид үзэж байгаа.

-Хэрэв “Уучлаарай. Энэ талаар ярилцах цаг нь болоогүй байна. Бүх зүйл сайн сайхан байна” гэдэг хариултыг бусад гээд байгаа улс төрийн хүчин өгвөл дараагийн шийдэл нь ямар хувилбартай байх вэ?

-Уучлаарай, тэгвэл бид өөрс­дийнхөө замаар явъя гэдгээ хэлнэ. Энэ асуудлыг ярих ёстой. Асуудал яригдаад аль, аль тал нь “Нээрээ тийм байна аа. Бүгдээрээ хамтраад явъя” гэвэл бүгдээрээ хамтарсан ч болно шүү дээ. “Үгүй ээ” гээд нэг хэсэг нь өөрсдийнхөө онцгой эрх ашгийг хамгаалаад явахыг хүсвэл, “Энд би байх ёстой. Энэ аймагт манай хүн байна. МАХН-ын хүн байх хэрэгтэй” гэж үзвэл бид хэзээ ч зам нийлэхгүй.

-Тодорхой хариулт авмаар байна. Үндэсний зөв­лөлдөх хо­рооны гишүүдийн олонх нь гэрээний биелэлтийг хан­галтгүй гэж үзээд Ардчилсан намын удирдлага тэдний са­налыг МАХН-д тавилаа гэж бодъё.   Хэрэв МАХН-ын удирд­лага өөрийн тань хэлснээр “Уучлаарай. Бид хамтдаа сайн ажиллаж байгаа. Өөрчлөх, ши­нээр хийх зүйл байхгүй” гэвэл Ардчилсан нам шууд сөрөг хүчин болно гэж ойлгож болох уу?

-Мэдээж бид эцсийн бүлэгт хамтын шийд гаргана. Би Ерөнхий нарийн бичгийн даргынх нь хувьд шууд өөрийнхөө байр суурийг хэ­лэхэд үнэхээр энэ хамтын гэрээ явахгүй байна. Бид болохгүй   байгааг нь харсаар байж “Болж байна” гэж хэлэх эрх байхгүй. Ардчилсан намын гишүүн, Ард­чилсан намын удирдлагын хувьд надад лав тийм эрх байхгүй. Энэ нийгэм бухимдалтай байна гэдэг бол бид тэр бүхний шалтгааныг сохор юм шиг харахгүй өнгөрч болно гэсэн үг биш.

-Тэгэхээр хамтарсан Засгийн газрын гэрээ энэ сонгуулийн дөрвөн жилийн хугацаанд бат, нот хүчинтэй гэж итгэвэл эн­дүүрэл болох нь ээ. Товчхондоо бол Ардчилсан нам ямар дүн тавьж, МАХН тэр дүнг яаж хү­лээж авахаас л гэрээний насжилт хамаарах юм байна. Тийм үү?

-Бид зөндөө харсан. Хоёр жил тогтвортой явлаа. Улс төрийн тогтвортой байдал, эдийн засгийн ашигтай шийдлийг ашиглаж ар­­дуур нь хүмүүст завших бо­ломжийг олгож болохгүй. Улс төрийн тогтвортой байдлыг ашиг­лаад өөрсдийнхөө байр суурийг бэхжүүлэх гээд байгаа энэ үйлд­лийг Ардчилсан нам тэвчиж сууж болохгүй л байхгүй юу. Ард нь байгаа хариуцлагагүй үйл явдлуудыг бид хаацайлж бо­лохгүй. Хаацайлаад байгаа хү­мүүсийг хамгаалаад суух эрх Ардчилсан намд байх ёсгүй. Надад ийм хардалт байгаа. Хамтарсан гэдэг нэрийн дор сайхан хүзүү, толгойгоо холбоод улс төрийн тогтвортой байд­лын дор улс оронд ашигтай хөгжлийн шийдлийг бий болгоод яваад байсан чинь ардуур нь хэдэн хүн түүний боломж, бололцоог өөрсдийнхөөрөө эргүүлж, ашиг­лаад байж болохгүй.

-Манай нам ийм сайхан юм бүтээлээ. Манай Ерөнхий сайд тулдаа л ийм зүйлийг хамтраад хийж чадлаа гэсэн нэг талыг дөвийлгөсөн сурталчилгааг хэлж байна уу?

-За тэгж хэлж, сурталчлах бол нэг хэрэг. Түүний ард улс төрийн ашиг хонжоо, хувийн бизнесийн эрх ашгаа хамгаалаад, хайгаад явах боломжийг Ардчилсан нам мэдсээр байж дэврээж болох­гүй. Би халамжийн бодлогыг хавт­гайруулаад байгаад гайхдаг, эм­зэглэдэг. Яагаад хүмүүсийн хө­дөлмөрлөх эрхийг хаагаад байгаа юм бэ. Яагаад боломжийг нь хасаад байгаа юм бэ. Яагаад төр өөр дээрээ бүхнийг төвлөрүүлээд, дараа нь хүүхдүүдээ будаа тарааж буй эцэг шиг загнаад байгаа юм. Энэ чинь буруу. Хэзээ бизнесийн орчинг хөгжүүлэх юм. Сингапурыг хар л даа. Тэд 380 компанидаа жи­жиг, дунд үйлд­вэрлэлийн эр­хийг олгож, гадаадын хөрөнгө оруулалт оруулах эрхийг нь өгөөд таван жил татвараас чөлөөлсөн. Дараа нь нэмээд 10 жил татвараас чөлөөлүүлсэн. Яагаад гэхээр энэ төрд татвар хэрэггүй. Ха­рин ир­гэн Дорж ажилтай байх нь чухал. Сингапур тэр бодлогынхоо хүрээнд ажилгүйдлийг дөрвөн хувь хүртэл нь бууруулж чадсан. Энэ бол гай­халтай жишээ.

-Төрийн бодлогыг, МАХН-ын улс төрийн шийдвэрийг харахад нэг дүр зураг илэрхийлэгддэг. Тэр нь олон хүний “Хөөрхий муу аав, ээж минь биднийг өлсгөхгүй, цангаахгүйн тулд урд хормойгоо авч, хойд хормойг минь нөхөж, учиргүй цатгахгүй бас өлсгөх­гүйгээр аваад явж чадаж байсан юм” гэсэн талархлын үгийг тэд өөрсөддөө хувиргах гээд байгаа юм шиг. Бид та бүхний өмнө эцгийн үүрэг гүйцэтгэж байгаа гэсэн ойлголтыг төрүүлэх гээд байна уу гэж ойлгогдож байна?

-Тийм цаг үе өнөөдөр дуусч байна.

-Гэсэн ч тэд дуусгахгүйг хүс­дэгт гол асуудал нь байгаа юм биш үү?

-Үнэхээр тэгж хүсдэг хэсэг байна. Харин бидний хүсэл бол өөр шүү дээ.

-Ардчилсан намынх уу?

-Сая Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яамнаас гаднаас ажиллах хүчин авна гэсэн асуудал оруулсан байна лээ. Манайхан тэрэнд харин эсрэг санал өгсөн байсан. Би зөв гэж бодож байгаа. Яагаад монголчуудыг ажиллуулж болохгүй байгаа юм бэ. Сингапур тэгвэл яасан юм. Загасчнаас өөр чадвартай хүн тэнд байсан юмуу. Тэгвэл өнөөдөр манайхныг бүгдийг нь малчин гэж бод л доо. Яагаад малчдаа тэгвэл Сингапурын жишээгээр дэмжиж болохгүй байгаа юм бэ. Би үнэхээр энэ асуудалд бухимддаг. Яагаад буруу явах гээд байгаа юм бэ. Татвар авах нь гол бус хүмүүсээ ажилтай болгож, түүгээрээ улс орноо хөгжүүлэх хэрэгтэй шүү дээ.

-Та өнөөдөр бухимдаж байна гэж байгаа ч хамтарсан Засгийн газрын эрх ашгийн хүрээнд “За энэ асуудалд энэ удаадаа дуугүй байя даа” гэсэн бодол танд төр­дөг үү. Ардчилсан намын Ерөн­хий нарийн бичгийн даргад яалт ч үгүй тал, талын эрх ашиг дээр нэгд­сэн тохироог хангах үүрэг ногд­дог болов уу гэж бодож бай­на. Хүлээх, тэвчих, дуугүй өн­гөрөх, хүлээн зөвшөөрөх гээд л?

-Хоёр жил харлаа шүү дээ. Энэ хугацаанд ямар үр дүн гарах нь гэдгийг бид хүлээсэн. Тодорхой хугацаа өнгөрлөө. Одоо дахиад тэвчихгүй гэж бодож байгаа. Төс­вийн орлогыг дахиад л орон ну­тагт үр дүнгүй хуваарилж, дэ­мий үрэхийг тэвчихгүй. Үүний­хээ оронд ажлын байр бий бол­гоход зарцуул. Өнөөдөр үнэн­­дээ Нийгмийн хамгаалал, хөдөл­мө­рийн яам Монголд хэ­рэггүй. Японд гэхэд хөдөлмөр нь Жижиг, дунд үйлдвэрийн яамандаа харъяа­лагддаг юм. Өөрөөр хэлбэл, үйлд­вэрлэл хариуцаж байгаа яам нь хөдөлмөрийн асуудлыг шийддэг болохоос бус халамж хэрэгжүүлдэг яам хөдөлмөрийн асуудлыг шийд­нэ гэж байхгүй. Ийм жишээ бол дэлхийд ганцхан Монголд л байгаа шүү. Энэ нь бүтцийнхээ хувьд өөрчлөлт хийх цаг болсон гэдэг дохиог бидэнд өгч байна.

-Таныг ингэж хэлэхтэй зэрэгцээд Үндэсний зөвлөлдөх хорооны хуралд намын даргын асуудлыг хэлэлцэх үү гэдэгт хариулт хүсэх болов уу. Энэ чинь төрийн бодлого болон намын үзэл баримтлал гээд бүхий л зүйлтэй цогцоороо яригдах зүйл шүү дээ?

-Яг шуудхан хэлэхэд ямар даргатай байх нь нэг их сонир­холтой асуудал биш шүү. Нийгэмд ямар даргатай байхаас илүү ямар бодлого явуулаад, ямар үр дүнд хүрч байгаа нь л чухал.

-Уучлаарай, нийгэмд со­нин бус байлаа гэхэд намын гишүүдэд, лидерүүдэд энэ сэдэв сонин байгаа. Бас хамтарсан Засгийн нэгдэл хаашаа эргэх вэ гэдэгт ч тэр?

-Нам дотроо чухал юм байна гээд хоёулаа орхиё тэгэх үү. Энэ бол намын дотоод асуудал шүү дээ.

-Гэхдээ МАХН-д ч бас Ард­чилсан намын дарга хэн байх нь ихээхэн чухал гэж бодож байна?

-Хэн байвал бид хамтарч болно гэж бодож байгаа гэх гээд байна уу.

-Шууд утгаараа тийм?

-Тийм юм байхгүй ээ. Ард­чилсан нам Хамтарсан Засгийн газ­рыг хоёр жил тэвчсэн. Одоо гэ­рээний хоёрдахь шатанд шударга ёс байх уу, авлига байхгүй болох уу гэдэг нь л чухал. Түүнээс бус МАХН ямар даргатай, ямар нэр­тэй, ямар үзэл баримтлалтай байх нь манай намд хамаагүй. Гол нь бид Их хурлаасаа бодлогын шинж­тэй шинэчлэл хийж чадах нь уу, үүнийгээ дагаад гэрээний хэрэг­жилтийг авч үзэх нь үү гэдэг нь чухал. Хэвлэлээр л Үндэсний зөв­лөлдөх хорооны хурлын үеэр на­мын даргыг ярих уу гэдгийг сен­сац­лаад байгаа болохоос бус ард тү­мэнд Ардчилсан нам нийгмийн сайн сайхны төлөө ямар алхам хийх нь вэ гэдэг нь л чухал байгаа. Иргэнд бидний шийдвэр хэрэгтэй, үр дүнтэй тусах нь л чухал. Ардчилсан нам тэр гаргалгааг л гаргах ёстой.

-МАХН-ын удирдлагууд ярилцлага өгөх бүртээ “Та нар Ардчилсан намыг хар л даа. Тэнд нөгөө л 20 жилийн өмнөх лидерүүд нь өөр хоорондоо тэм­цэлдэж байхад манайд залуус орж ирж байна. Бид тэдэнд боломж олгож, шинэчлэлийг нээлттэй хийдэг” гэсэн олон нийтэд дүрс­лэл талаасаа таа­лагдах, танай намын хамгийн том эмзэг асуудлыг тодотгосон үг, өгүүлбэр цацдаг. Таны хувьд Ардчилсан на­мын өдөр тутмын хийгээд бод­логын чанартай бүхий л асууд­лыг гартаа зангидаж буйн хувьд ямар тайлбар өгөх вэ?

-Нийгэмд ямар ч популизм хийж болно. Тэр нь нийгэмд хичнээн гоё сонсогдож болно. Гэхдээ асуудал тэндээ байдаггүй юм. Иргэд санаж байгаа бол МАХН шинэ үе гарч ирлээ гэж 1996 онд зарлахад Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаяр гарч ирсэн. Дараа нь дахиад шинэчлэлээ гэхэд одоогийн Шадар сайд М.Энхболд гарсан. Хэсэг хугацааны дараа одоо өшөө их гоё боллоо гэхэд С.Баяр гарч ирсэн. Одоо дахиад нэг шинэ үе гарлаа гэж зарлаад Ерөнхий сайд С.Батболдыг гаргаж ирж байна. Тэглээ гээд Монголд өнгөрсөн хугацаанд шударга ёс тогтсон юм уу. Энэ үнэхээр өөрчлөгдсөн популизм мөн л дөө. Нийгэмд гоё харагдах арга мөн үү гэвэл мөн. Гэтэл та нар манай намыг муулаад байдаг. Үнэхээр өнгөрсөн 20 жилийн хугацаанд манайд 10 гаруй лидер байж ирсэн нь үнэн. Тэднийгээ бид энэ 20-хон жилийн хугацаанд манай намын үнэт зүйл гэж хамгаалж ирсэн.

-Хэн хэнийг вэ?

-Нэрлээд яах вэ. Тэд бол ямар ч байсан манай намын үнэт зүйл. Тэд 20 жилийн өмнө ямар нэр хүндтэй байсан өнөөдөр ч тэр л нэр хүндээрээ нийгэмд хүлээн зөвшөөрөгдөж байгаа хүмүүс. Дахиад цаашаа энэ нам хэд насална тэр хүмүүс бүхий л цаг үед үнэ цэнэтэй хэвээрээ байна. Энд ямар ч популизм байхгүй. Зүгээр, Ардчилсан нам нийгэмд гоё харагдахын тулд баахан залуу элсүүлж болно. Бид элслээ гэхэд тэднийг нийгэмд зарладаггүй. Яа­гаад гэхээр манай намын гишүүд итгэл үнэмшлээрээ элс­дэг. Тэд хэн нэгний амлалтаар элсдэггүй. Тэд итгэл үнэмшлээрээ элсч, итгэл үнэмшлээрээ бусаддаа хүлээн зөвшөөрүүлж, итгэл үнэмш­лээрээ дээшээ гарвал өөрсдөд нь боломж бий. Түүнээс бус хэн нэгний захиалгаар, хэн нэгний дэмжлэгээр намд орно гэж байхгүй.

-Таны хэлээд байгаа тэр ард­чиллын лидерүүд чинь өнөөдөр дор бүрнээ нэг овоо бос­гочихоод, өөр хоорондоо тэр овооноосоо буухгүй зөр­чил­дөөд, тэмцэлдээд байгаа нь харамсалтай юм биш үү. Нэг ёсны үнэ цэнэгүйдэх шалтгаанаа өөрсдөө гаргаж бай­на ч гэж хэлж болох юм?

-Тэд ямар үед үнэ цэнэгүй байх байсан гэхээр зөвхөн өөрсдийгөө болгочихоод, ард түмэнд эрх чөлөөг нь өгөөгүй сэн бол тэд үнэ цэнэгүй байх байсан. Бид тэднийг хэзээ ч хашааны гадаа гаргаж, өөдөөс нь чулуу шидэхгүй. Тэдэнд тийм үнэ цэнэ бий. Мэдээж лидерүүдийн хооронд үзэл бодлын, хувийн зөрчил байхыг үгүйсгэхгүй. Энэ бол байдаг л зүйл. Тэр бол тэдний хоорондын асуудал. Эцсийн бүлэгт тэд ардчиллын төлөө гэсэн нэг итгэл үнэмшил дээр нэгддэг. Энэ хамгийн чухал нь. Залуусын тухайд “Энэ ч ах дэмжинэ. Тэр ч эгч дэмжинэ гэсэн” гээд гүйгээд байж болохгүй. Тэд үзэл баримтлалаа өөрсдөө сонгох ёстой. Би Ардчилсан намын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын хувьд залуусыг ятгаад, тархийг нь угаагаад намдаа элсүүлнэ гэвэл түүн шиг тэнэг, буруу зүйл байхгүй. Харин итгэл үнэмшлээрээ сонговол бүх боломж нээлттэй.

-Хэрэв итгэл үнэмшлээрээ Ардчилсан намыг сонголоо гэхэд та бүхэн МАХН шиг онцгойлон дэмжих үү. Улс төрийн намыг залуус эрх мэдэлд хүрэх, ажилтай болгох замыг заагч “алтангадас” маягаар ойлгох нь их түгээмэл болсон санагддаг юм?

-Залуус үнэхээр намд элсэх асуудлыг ажилтай холбож ойлгоод байна. Энэ буруу. Эсвэл халамж үзүүлэх процесс гэж боддог. Энэ зөв юмуу.

-Уг нь буруу. Гэхдээ хэн нь ч буруу гэж үзэхгүй байгаа тохиолдолд зөв л болж хувирах болов уу?

-Харамсалтай хэрэг. Залуусыг талцуулахын төлөө улс төрийн нам ажиллаж болохгүй. Тэднийг сонгуулиар ашиглахын төлөө улс төрийн сонголт хийлгэж болохгүй. Нам гэдэг чинь улс төрийн бай­гууллага. Энд хариуцлагатай, бод­лого боловсруулах чадвартай боловсон хүчин хэрэгтэй. Тэгэхэд бөөн, бөөнөөр нь элсүүлээд байна. Өнөөдөр 100 мянган гишүүнтэй байсан нам маргааш 200 мянган гишүүнтэй болоод ямар хэрэгтэй юм бэ.

-Улс төрийн намын нэр төрд хэрэгтэй юм биш үү?

-Үнэхээр улс төрийн нам ийм бодлоготой байгаа бол би тэрийг хуучирсан улс төр гэж хэлнэ. Магадгүй хүмүүс буруу ярьж байна гэж хэлэх байх. Би хувьдаа ийм л итгэл үнэмшилтэй.

-Тэгэхээр таны үед Ардчилсан нам нэг их олон гишүүн элсүүлэхгүй бололтой. Тийм үү?

-Би ятгахгүй, дэмжинэ энэ тэр гэж худлаа хэлэхгүй. Би намд элсэнэ гэж орж ирдэг мундаг, мундаг залууст “Сайн бод” л гэж хэлдэг. Намын дэргэд Оюутны холбоо байгуулна гэж хэсэг залуу орж ирсэн. Би тэдэнд намын дэргэд оюутны байгууллага ямар хэрэгтэй юм бэ гэж хэлсэн. Та нар сургууль дээрээ өөрсдийн идэвхтэй байдлыг хадгалж, үзэл бодлоо нэг цэгт төвлөрүүлэхийн тулд сурах хичээлдээ л сур гэдгийг хэлсэн.

-Та нарт нам өнөөдөртөө хэрэггүй гэж хэлсэн гэж үү?

-Тийм ээ, нам дагаад хэрэггүй гэдгийг хэлсэн. Өнөөдрийн Мон­голын оюутны холбоог хар л даа. Нийгмийн идэвхтэй оюутнуудын жагсаал, цуглаан хийх эрх нээлттэй. Гэхдээ хөнгөлөлтийн карт, сургалтын төлбөр гээд баа­хан жагсана. Тэрийг нь Оюутны холбоо нь хөөрөгдөж, улс төрийн намууд идэвхийлэн оролцож байна. Ийм байж болохгүй. Энэ нийгмийг эрүүл байлгамаар байна. Эрүүл байна гэдэг бие даасан, хариуцлага хүлээх чадвартай иргэн хүн Монголд хэрэгтэй. Түүнээс бус үүнийг улс төр болгож, улс төргүйгээр амьдарч болохгүй юм шиг ойлгуулахын тулд улс төрийн нам ажиллаж болохгүй. Улс төрийн намууд үүнийг санаачилж хийх ёстой.

-Саяхны нэг судалгаанд Ард­чилсан намын нэр хүнд МАХН-аас үл ялиг өндөр гарсан байсан. Энэ таатай үзүүлэлт мөн үү?

-Хоёр пунктээр өндөр байсан. Тэнд нэг их баярлаад байх зүйл байхгүй. Харин тэндээс би нэг зүйлийг олж харсан. Улс төрийн намд итгэх хүмүүсийн тоо буурсан байсан. Би тэрийг зөв гэж бодож байгаа. Яагаад гэхээр иргэний нийгэм байхад иргэн хүн улс төрд хутгалдах хэрэггүй байхгүй юу. Хүн намд бус өөрөө өөртөө итгэх ёстой. Үнэхээр залууст хэлмээр байгаа юм. Нам шүтэж амьдрахаа болиочээ. Одоо 20-30 насны шинэ нийгмийн залуусыг бид хуучин нийгмийн хорт угаараар утмааргүй байна. Тэд ирээдүйд Монгол    Улсыг авч явна. Аяндаа үүрэг, хариуцлага хүлээгээд ирэхээрээ тэд энэ шинэ сэтгэлгээгээрээ улс орныг удирдах ёстой. Би тэгж л боддог. Энэ л миний итгэл үнэмшил дээ.

Г.ОТГОНЖАРГАЛ

Зохиогчийн эрх:
"Улс төрийн тойм" сонин