Гурил үнэ нэмэгдээд хагас сар болж байна. Мах гурилаар бор хоног, шар өдрийг бардаг олонх монголчуудын хувьд гурилын үнийн өсөлт хүндхэн туссан.  Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам, Шударга өрсөлдөөн, хэрэглэгчийн төлөө газраас хамтарсан ажлын хэсэг гарган гурилын үнэ өссөн шалтгааныг тодруулахаар шалгалт хийсэн юм. Шалгалтын дүнг өчигдөр танилцуулав. Гурил үйлдвэрлэгч томоохон компаниуд болон сүлжээ дэлгүүрүүд, жижиглэн худалдагч нарын хүрээнд явуулсан шалгалтаар “Алтантариа” ХХК, “Таван богд” ХХК-ийн  Улаанбаатар гурил үйлдвэр, “Алейск импекс” ХХК-ууд наймдугаар сарын 2-ны өдөр нэг зэрэг гурилын үнээ нэмэх шийдвэрийг гаргасан байна. Үүнийг компаниуд хоорондоо үгсэн хуйвалдсан гэж үзсэн байна.
Тэднийг үнээ нэмсний маргааш буюу наймдугаар сарын 3-ны өдөр “Милл хаус” ХХК мөн гурилын үнээ өсгөжээ. Тиймээс нэр дурдсан дөрвөн компанийг “Шударга бус өрсөлдөөнийг хориглох тухай” хуулийн дагуу тус бүр 250 мянган төгрөгөөр торгохоор шийдвэрлэснээ Шударга өрсөлдөөн хэрэглэгчийн төлөө газрын дарга Д.Мандах хэвлэлийнхэнд танилцууллаа.
Оны эхний долоон сарын байдлаар зах зээлд 131,6 мянган тонн гурил нийлүүлснээс 58,5 хувь буюу 77 мянган тонныг нь дотооддоо үйлдвэрлэсэн.Манай  нийт зах зээлийн 22,9 хувийг “Алтантариа” ХХК, 19,6 хувийг “Таванбогд трейд” ХХК, 11 хувийг “Алейск импекс” ХХК,  9,2 хувийг “Өег” ХХК, 6,5 хувийг “Милл хаус” ХХК хангаж ирсэн байна. Тэгэхээр гурилын зах зээлдээ л дээгүүрт жагсдаг хэдхэн үйлдвэр нь санаа, үг нэгдэн гурилын үнийг нэмчихлээ  гэсэн  олны хардлага бодитой болох нь тогтоогдлоо гэж албаны хүмүүс хэлж байна. Харин эдгээр газруудад хүлээлгэх хариуцлагын хувьд өмнөх хуулинд зааснаар 250 мянган төгрөгийн торгууль ногдуулсан нь хэрэглэгчдийг басамжилсан, компаниудад олз болсон мэт. Энэ талаар Шударга өрсөлдөөн хэрэглэгчийн төлөө газрын дарга тайлбарлахдаа:
-“Шударга бус өрсөлдөөнийг хориглох тухай хууль”-ийн шинэчилсэн найруулга болох “Өрсөлдөөний тухай хууль”-ийг УИХ 2010 оны зургадугаар сарын 10-ны өдөр баталсан. Гэвч Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 26,3-т заасны дагуу уг хууль Төрийн мэдээлэл сэтгүүлд хэвлэгдсэнээс хойш 10 хоногийн дараа хүчин төгөлдөр үйлчилж эхлэх учиртай. Шинэ хуулийг долдугаар сарын 28-ны өдрийн Төрийн мэдээлэл сэтгүүлд хэвлэсэн бөгөөд наймдугаар сарын 8-наас хүчин төгөлдөр болсон. Гэтэл гурилын үнийг гэнэт нэмсэн үйлдэл нь наймдугаар сарын 2-ны өдөр буюу шинэ хуулийг мөрдөж эхлэхээс өмнө болсон хэрэг. Иймд шийдвэрийг хуучин хуулийн дагуу гаргасан.

-Тэгвэл дээрх компаниудыг хуулийн цоорхойг ашигласан гэж ойлгож болох уу. “Хууль чангарах тусам хулгайч нарын арга нарийсдаг” гэдэг шиг гурил үйлдвэрлэгч компаниуд шинэ хууль батлагдахаас өмнө үнээ нэмж ашиг олсон хэрэг биш үү?
-Үүнийг бид хариулах бо­ломж­гүй. Ямартай ч гури­лын үнийг нэг өдөр нэмсэн нь тогтоогдсон тул дээрх арга хэм­жээг авсан. Түүнчлэн наймдугаар сарын 7,8-ны амралтын өдрүүдэд “Алтантариа”, “Улаанбаатар” гурил үйлдвэрүүд болон ОХУ-аас гурил импортлогч томоохон ком­паниуд гурилын худалдаагаа нэгэн зэрэг түр зогсоосон нь сүлжээ дэлгүүрүүд болон худалдааны төвүүдэд хийсэн судал­гаагаар нотлогдсон. Түр зогсолтын дараа наймдугаар сарын 9-ний өдөр “Алтантариа” ХХК гурилын үнээ дахин 130-160 төгрөгөөр нэмсэн. Иймд дээрх команиуд борлуулалтаа түр зогсоосон нь “Өрсөлдөөний тухай хууль”-ийн 11.1.3 дахь заалтыг зөрчсөн гэж үзэх магадлалтай байгаа тул шалтгааныг тогтоохоор бид ажиллаж байна.

-Хэрэв энэ үйлдэл нь үгсэн хуй­валдсан хэлбэр гэдэг нь тогтоогдвол шинэ хууль үйлчлэх үү?
-Дээрх аж ахуйн нэгжүүдийн хий­сэн үйлдэл нь нотлогдвол “Өрсөл­дөөний тухай хууль”-ийн 27.1.1-д заасны дагуу аж ахуй эрхлэгчийн тухайн бараа бүтээгдэхүүний өмнөх жилийн борлуулалтын орлогын зургаа хүртэл хувьтай тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох, хууль бусаар олсон орлого, эд зүйлийг нь хураах хүртэл хариуцлага хүлээлгэнэ.

-“Алтантариа” хоёр удаагийн үйлд­лээр бүтээгдэхүүний үнээ ба­раг 50 хувиар нэмсэн гэлээ. Тус ком­панийг монополь байдлаа ашиг­ласан гэж үзэх үндэслэлтэй юү?
-“Алтантариа” ХХК нь улаан буудайн гурилын 25 орчим хувийг эзэлдэг. Тус компанийг хуулийн да­гуу давамгай байдалтай аж ахуйн нэг­жид тооцож байгаагүй ч зах зээлд нөлөөлж буй өнөөгийн байд­лаар нь шинээр мөрдөгдөж буй хуу­лийн дагуу зах зээлд давамгай байдлатай гэж үзэж болохоор байгаа. Тус компанийг давамгай байдалтай гэж үзвэл бүтээгдэхүүнийхээ үнийг огцом нэмсэн, нийлүүлэлтээ хяз­гаарласан үйлдэл нь хууль зөрчсөн байж болзошгүй байна. Иймд тус ком­панийнханд бүтээгдэхүүнийхээ үнийг нэмсэн шийдвэрээ эргэн харж, хэрхэн шийдвэрлэснээ хоёр хоногийн дотор буюу наймдугаар сарын 18-ны дотор мэдэгдэхийг шаардаад байна гэлээ.
Харин энэхүү мэдээллийг “Алтан­тариа” компанийн зүгээс эсэргүүцсэн бөгөөд ийн худал ташаа мэдээлэл цацаж байгаагийн эсрэг хууль, шүүхийн байгууллагад хандана гэв.
Гурил үйлдвэрлэгч зарим ком­пани Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам болоод Шударга өрсөлдөөн, хэрэглэгчийн төлөө газартай гэрээ байгуулан гурилын үнээ эргэж бууруулахаар болсон байна. Тэд улаанбуудайг тонн тутмыг нь 220 мянган төгрөгөөр худалдан авч, харин гурилын үнээ бууруулахаар болжээ. Хамгийн их хэрэглэдэг нэгдүгээр зэргийн гурилын үнийг 480 төгрөгт барихаар болсон байна. Энэ үнэ дээр тухайн бор­луулагч тээврийн зардал, ашгаа нэм­лээ гэхэд 20-40 төгрөгөөс хэт­рэхгүй гэж Шударга өрсөлдөөн хэ­рэглэгчийн төлөө газрынхан тоо­цоолжээ. Харин байдал ямар байгааг бид мэдээлэл өгсөн газраас 100 гаруйхан метрийн зайд орших “Бөмбөгөр “худалдааны төвөөс сурвалжиллаа.

“Улаанбаатар” гурил олдоц муутай байна
Яг долоо хоногийн өмнө “Бөмбөгөр” худалдааны төвийн гури­лын худалдаалагчидтай уулзан сурвалжилж явахад хөл ихтэй, хүмүүс ч бухимдуу байсан бол өчигдрийн хувьд бухимдах ч хүнгүй эл хульхан орчин угтсан юм. Хэдэн худалдагч нар нь бие биесээ цаашлуулан наадаж цагийг өнгөрөөж харагдана. Лангуунуудад хураасан гурилын ихэнх нь “Алтантариа “ХХК” гэсэн шошготой байх юм. ОХУ-аас импортоор оруулж ирсэн гурил бас багагүй байлаа. Харин үнэ ханшаа бууруулахаар амласан “Улаанбаатар”, “Милл хаус” компаниудын гурил тун ховор байх юм. “Улаанбаатар гурил” үйлдвэрийн 25 кг-аар савласан гурилыг 13 мянган төгрөгөөр борлуулж байгаа нь кг тутам нь 520 төгрөг болж, Шударга өрсөлдөөн, хэрэглэгчийн төлөө газрынхны мэдээл­сэн­тэй үнийн хувьд дүйж байв. Гэвч хамгийн их эрэлттэй 10 кг-ын савлагаатай гурил тасарчээ. Таван кг-аар савласан нь 3500 төгрөгөөр зарагдаж бай­гаагаас кг тутмын үнэ өсч, 700 төгрөгт хүрсэн байлаа. Харин “Алтантариа” ХХК-ийн дээд болон нэгдүгээр зэргийн гурил долоо хоногийн өмнөхтэй ижил 700-800 төгрөгийн үнэтэй байгаа бол хоёрдугаар зэргийн гурил кг нь 500 төгрөг болон хям­дарч 100 төгрөгөөр буур­чээ. “Милл хаус” болон бусад хувийн үйлд­вэрийн гурилын бараа сураг ч алга. Тэд­гээрийг санаж сэрэн асууж байгаа хүн ч тааралдсангүй. Ху­далдагчид ол­доц­­­­тойгоор нь “Алтан­тариа”-н гури­лаар лан­гуугаа дүүр­гэсэн байлаа. Ямартай ч гурилын үнэ буурах магадлалтай гэдгийг Шударга өрсөлдөөн хэрэглэгчийн төлөө газрынхан хатуу мэдэгдэж байгаа. Тус газраас явуулсан судалгаагаар манай улсын улаанбуудайн гурилын жилийн хэрэгцээ 240 орчим тонн байдаг ажээ. Өнгөрсөн онд монголчууд 211 мянган тонн гурил “идсэн”. Одоо байгаа гурил, улаан буудайн нөөц, энэ намар хураах ургац зэргийг тоовол ойрын хоёр жилдээ  гурилын нийлүүлэлтэд доголдол гарахгүй гэж тэд мэдэгдэж байна. Харин худалдааны төвүүдэд байдал эсрэгээрээ шахам байгаа нь компаниудын бас нэгэн башир арга уу, төрийн албаныхны түр тайвшруулалт байв уу гэдгийг бид эргэн мэдээлэх болно.

Д.Цээпил