Дэлхийн цэрэг улстөрийн стра­те­гийн гол тоглогч болох АНУ-ын Батлан хамгаалах яам аюулын харанга дэлдэж эхэлжээ. Тэд­ний баталж байгаагаар бол стратегийн амин чухал зүйл нь болж байгаа ховор металлын хэрэглээг нь өөр үндэстэн хя­нах болсон байна. Тэр хяналтаа та­виад байгаа үндэстэн нь хятадууд ажээ. АНУ-ын Батлан хамгаалах яам­ны гаргасан мэдээллээр бол тэдгээр амин чухал ховор олдоцтой металлыг боловсруулах, үйлдвэрлэлд оруулах, эцсийн бүтээгдэхүүн хийх бүхий л үйлдвэрлэлийг нь хятадууд хянах болсон байна. Чухам тэдэнд л эдгээр үйлдвэрлэлийг явуулах бүх эрх, патент зөвшөөрлүүд нь очсон байна.

Яагаад энэ бүхэн АНУ-ын хувьд амин чухал болоод байна вэ гэвэл хариулт нь энгийн. Хятадууд хяналтаа тавьчихсан гээд байгаа тэдгээр ховор олдоцтой металлууд нь АНУ-ын зэв­сэг­лэлийн хамгийн шинэ үеийн тех­но­логид амин чухал үүрэгтэй юм. Нисэгч­гүй онгоц,пуужинг чиглүүлэгч сис­тем, “ухаалаг” бөмбөг болон шө­нийн дуран хараа гээд өнөөгийн зэв­сэглэлд зайлшгүй байх ёстой зэвс­гүүдийг тэдгээр ховор олдоцтой металлуудгүйгээр хийх ямар ч бо­ломж­­гүй ажээ. Чухам ийм учраас л Пентагоныхон сандарч “гүйлдээд” бай­­гаа нь бас ч аргагүй. Хэрэв  ховор ол­доц­той металлыг ашиглах боломжгүй бол­бол АНУ-ын цэргийн технологи 1960-аад оны үед Солонгосын хойгт байл­даж байх үеийнхээ хэмжээнд очих болоод байна гэж Пентагоныхан үзэж байгаа гэнэ. Тийм ч учраас ховор олдоц­той металлыг технологийн витамин гэж нэрийдэх нь бий.

Ямхын онолоор тивийг эзлэх нь

Ховор олдоцтой металлыг ашиглах технологийг “төрсөн нутгаас” нь буюу АНУ-аас нутаг руугаа зөөх санааг хэ­рэг­­жүүлэхэд хятадуудад 20 жил л хан­галттай байсан гэж америкчууд үзэж байгаа юм. Гэхдээ энэ технологийг зөөж аваачих гэдэг бол Хятадын агуу төлөвлөгөөний зөвхөн эхлэл төдий зүйл гэнэ. Цаашдаа тэд ховор олдоцтой металлыг машин үйлдвэрлэл болон уул уулрхайн олборлолтын үйлдвэрлэлд ашиг­лах чиглэлээр эргэлт хийх зорилт тавьж байгаа аж. Өнөөгийн хүчирхэг эдийн засгийн өсөлтөөрөө бий болсон асар их хөрөнгө мөнгөний хүчээр хята­дууд дэлхийн ашигт малтмалын бүх л нөөцийг худалдан авч байна гэж АНУ-ын шинжээчид мэдэгдсээр байгаа аж. Зэс, төмөр, тугалга гээд олон нийтийн мэддэг цөөхөн хэдэн ашигт малтмалын нэрс бол тэдний худалдан авсаар байгаа өөр бусад нөөцүүдийн нэг л хэсэг нь болох аж. Хятадын хуримтлуулсан гадаад валютых нь асар их нөөц тэр дороо л үнэ нь үл буурах “хатуу нөөц” болон хувирсаар байгаа гэнэ.

Тэдний зорилго ямар ч буун дуугүй­гээр дэлхийд ноёлох болж байгаа бө­гөөд барууныхны сэхээтэнлэг, ёс зүйтэй үзэл баримтлал нь хятадуудыг энэхүү зорилгоо биелүүлэхэд нь ха­рин ч их тус болж байгаа гэж АНУ-ын зарим шинжээчид үзсээр байна. Учир нь өнөөгийн АНУ-д газар аваад байгаа байгаль хамгаалах хөдөлгөөн гэх зэ­рэг сэтгэл хөдөлгөм тэмцлийн эцэст америкийн хүнд үйлдвэрүүд аль бо­лохоор бусдаар ажлаа хийлгэх болсон нь­ ийнхүү технологи болоод нөөцийн давуу байдлаа алдахадп хүргэж байна гэж үзэж байгаа юм. Хятад өөрийн зо­рил­год ямар ч үнээр хамаагүй хүрэх эрмэлзэлтэй байдаг тул эх орондоо” ногоонтнуудад” хавчигдсан америкийн үйлдвэрлэгчдийн хар бор ажлыг нь хийх нэрээр эцсийн дүндээ өөрсөддөө хожил авчрах нүүдэл хийж чаджээ.

Америкчууд өөрсдийгөө боомилж байна уу

 Өнөөдөр америкчууд дунд сургуульд байхаасаа эхлэн үйлдвэр компаниудыг бараг л үзэн яддаг болтлоо хүмүүжин гарч ирдэг нь нөгөө талдаа эх оронч бус болгож байгаа хэрэг юм гэж АНУ-ын нэгэн эрдэмтэн өөрийнхөө нийтлэлд дурдсан байна. Түүний хэлж байгаагаар ийнхүү хүмүүжиж, дээр нь ногоонтны хөдөлгөөнд автаж байгаа америкчууд өдийг хүртэл тэдний амьдарч байгаа нийгмийг нь тэжээсээр ирсэн АНУ-ын үндэсний үйлдвэрлэлүүдийн шат дараалан сүйрч байгааг хөндөлөнгийн хүн шиг харж суухад хүргэж байгаа аж. Мөн зарим нь өөрийн санаачилгаар ийн­хүү сүйрүүлэхэд нь ч оролцох болс­ныг  АНУ-ын орд газрын геологийн нэр хүндтэй мэргэжилтэн болох Дэн Горс­кийн шүүмжилж байгаа юм.

Дэн Горскийн энэ шүүмжид АНУ түүхий эдээ өөрсдөө гарган авч түү­гээ­рээ мөн л өөрсдөө бүтээгдэхүүнээ хийж байх нь улс орны цэргийн хүч чадал хийгээд амьдрах чадварых нь төвшинг илт­гэн харуулах болно гэдгийг ойлгох цаг хэдийнэ болчихоод байна гэжээ. Түү­ний хэлж байгаагаар бол төрийн бус байгууллагуудын өрөөсгөл тэмцэл, хүнд сурталт хянагч байцаагчдын урш­­гаар зуун доллар зарах ажилд өнөө­­дөр тэрбумыг зарцуулж, хэдхэн са­рын ажлыг хэдэн арван жилээр хийж гүй­цэтгэх болсон гэнэ. Хэрэв энэ бүхнийг тооцож үзвэл АНУ бараг гучин жилээр хоцорч алдсан бүхнээ нөхөж авах боломж ч байхгүй болсон гэж үзэж бай­гаа аж. Мөн АНУ-ын  Хүрээлэн байгаа орч­ны удирдах газраас сүүлийн үед ололттой явж байгаа  занарын хийн болон нефтийн олборлолтууд болон Техас дахь нефьт-химийн цогцолборын үйл ажиллагаанд хориг тавих нөхцөл байдал бүрдчихээд байгаа юм байна. Энэ бүхэн нь нэгэнт хямраад байгаа АНУ-ын хүнд үйлдвэрэлийн хөгжилд дахин хүнд цохилт болох ажээ.

Нэг талаасаа иргэний нийгмийн идэвх­­жүүлэгч тулгуур болох но­гоон хөд­өл­гөөн зэрэг төрийн бус бай­гуул­ла­гуудын үйл ажиллагааг дэмжих нь зайлш­гүй боловч үнэн хэрэгтээ харил­цан уялдаагүй нийгмийн секторуудын бие биенээ сөрсөн үйл ажиллагаа эц­сийн дүндээ бүхэл бүтэн нийгмийг эр­гээд хямралд оруулах болсон гэж АНУ-ын хөндлөнгийн шинжээчид үзэх болсон байна. Ийм шүүмж гаргаж бай­гаа шүүмжлэгчид өөрийн улс орны үйлдвэрлэгчдийг буюу тэжээгчдээ “дэ­гээ­дэж” унагах гэж улайрахын оронд Мек­сикийн буланд болсон дэлбэ­рэл­­тийн гол буруутан болох Бритиш Пет­ролеум зэрэг гадаадын компаниудад өгч байгаа эрх мэдлийн талаар бодол­цохыг уриалж байгаа аж.

АНУ-ын хэвлэлээр гарсан мэдээллээр бол энэ ослын улмаас болж учирсан байгаль экологийн хямрал нь урт хуга­цаанд үргэлжлэх нь тодорхой бөгөөд хамгийн их санаа зовоож байгаа бас нэг зүйл бол энэ осолтой холбоотойгоор Мексикийн буланд нефть олборлохыг бүхэлд нь хориглосон явдал гэнэ. Үүнээс болж АНУ-ын үйлдвэрлэлийн сал­бар ч олон жилийн ужиг хямралд орж болохоор байгаа аж. Хэрэв энэ мэт “хөлдүү” шийдвэрүүд ар араасаа гар­саар байх аваас тун удахгүй  АНУ-д ямар ч авьяастан, тэдний бий болгосон ямар ч шинэ технологи бүтээл байхгүй болж, улмаар техник технологийн ши­нэч­лэлийг бий болгох хөрөнгө мөнгө ч үгүй болно гэж  үзэж байгаа юм байна. Тэртээ өнгөрсөн зууны эхээр коммунист сурталч Лев Троцкий нэгэнтээ тодор­хойлсон “түүхийн шүүлтүүр” дээр ту­наж үлдсэн шаар шиг болоход ойрхон ирлээ гэж америк эрдэмтэд зүгээр ч нэг санаа нь зовниогүй бололтой. 
     
М.Наст