Мөнгө ч гэж дээ, цаас болжээ. Энэ үгтэй Мон­гол­банкныхнаас бусад хүн
санаа нийлэх биз ээ. “Ар­ван мянга” нэртэй нэгэн теле­визийн нэвтрүүлгээр “10 000 төгрөг их мөнгө, бага мөн­гө” гэж иргэд өөр өөрийн байр сууриа илэрхийлдэг. Өнөөд­рийн байдлаар бага мөнгө гэх хүн бүр ч олшров. Ир­гэдийн үгийг Монголбанк сонсдоггүй юм байж. Харин “Стэнд бай” хөтөлбөрийг хамт­ран хэрэгжүүлэгч, гол хан­дивлагч ОУВС-ийн үгийг тоох болов уу. Юаний, дол­ларын, еврогийн ханшид сэт­гэл зовнин толгой сэгсрэх эдийн засагчдаас төгрөгийн хан­шийнхаа талаар ярих нь ховор болж. Энэ мөчид ОУВС-ийн төлөөлөгч, Монго­лын ажлын хэсгийн ахлагч Стивен Барнер өнгөрсөн до­лоо хоногт  УИХ дахь МАХН-ын бүлгийн ахлагч Д.Лүн­дээжанцан, Тэргүүн ша­дар сайд, АН-ын дарга Н.Алтанхуяг нартай уулзаж төгрөгийн ханш чинь унаж буйд сэтгэл зовниж буйгаа илэр­хийллээ. Манай улс төрийн  хоёр том хүчний удир­дагчидтай гадны хандивлагч байгууллагынхан уулзах дур­тай болоод байгаагийн учир нь зөв шийдвэр гаргахад зүг­лүүлж өгч магадгүй гэж горьдсоных биз ээ.

Өмнө нь оны эцэст инфляци чинь 30 хувьд хүрч мэдэхээр байна. Халамжийн жолоогоо татаач ээ” гэж гуйсан. Нааштай ха­риу өгөөгүй. Аргаа бараад “Төсвийн алдагдал чинь 150 тэрбум төгрөгөөс хэтэр­вэл хандив тусламжаа хязгаар­лана шүү” гэлээ. “Баярла­лаа, баяртай” гээд л гаргасан байсан. Тэгвэл мөнгөний бодлогыг атгаж суудаг Мон­голбанкныхан яаж ханд­даг бол гэсэн чинь “Мөнгөний бодлогын хүүг 11 хувьд нь барих санаатай. Гэвч төсвийн тодотголоос шалтгаална” гэж зориг муутайхан дуугарлаа.

Манай эдийн засгийн хувьд худалдааны нөхцөлийн индекс, бодит хүүний зөрүү болон гадаад худалдааны эргэлт, гадаад цэвэр актив, Засгийн газрын зардлын ДНБ-д эзлэх хувь зэрэг үзүүлэлт төгрөгийн бодит ханшийн тэнцвэрт түвшинг тодорхойлох суурь хүчин зүйлүүд болдог. Мөн аливаа улс орны гадаад өрийн хэмжээ үндэсний валютын ханшдаа нөлөөлдөг ажээ. Тухайлбал, төлбөрийн тэнц­лийн урсгал тооцооны ал­дагдал нь гадаад өрийг нэ­мэгдүүлдэг. Гэтэл өр нь гадаад худалдааны тэнцлээр нөхөгдөх ёстой. Энэ нь үндэсний валютын ханшийг сулруулах дарамт үүсгэдэг байна. Ханш суларснаар ту­хайн улсын экспортын га­даад зах зээл дээрх үнийн өрсөлдөх чадвар нэмэгдэнэ. Урсгал тооцооны алдагдлаас үүссэн улсын өр нь гадаадын хөрөнгө оруулалтаар хэсэгч­лэн санхүүждэг. Нөгөө та­лаас гадаад цэвэр актив нь тухайн улсын валютын нөөц гэдэг утгаараа гадаад цэвэр активын өсөлт нь үндэсний валютад итгэх итгэлийг нэ­мэгдүүлэхэд эерэг нөлөө үзүүлдэг. Засгийн газрын хэрэглээ богино хугацаанд нэ­мэгдэхэд экспортолдоггүй барааны эрэлт өсдөг. Учир нь хувийн хэрэглээг бодвол улсын хэрэглээнд экс­портолдоггүй барааны эзлэх хувь өндөр байдаг. Экс­портолдоггүй барааны эрэлт их байх нь тухайн бараа, бүтээгдэхүүний үнийг нэмэгдүүлж, эдийн засаг дахь ерөнхий үнийн түвшинг өсгөх тул үндэсний валютын бодит ханш чангарна гэж үздэг ажээ.

Монголбанк 2006 оноос Төв банкны үнэт цаасыг  мөн­гөний бодлогын гол хэрэгслээ болгон ашиглахаар судалж эхэлсэн бөгөөд 2007 оноос инфляцийг онилох мөнгөний бодлогын аргад шилжихээр зорилгоо тодорхойлсон байдаг. Улмаар 2008 оны гуравдугаар сараас ту­хайн үеийн удирдлагууд инф­ляцийн тооцоог үндэслэн дээрх арга хэмжээг огцом бус аядуу зөөлөн авч хэрэгжүүлсэн. Энэ бол инфляци 34 хувьд хүрч, дээр доргүй сандралдан, эдийн засгийн уур амьсгал, нөхцөл байдлын хүнд үе байв. Тухайн үед Монголбанкны удирдлагууд Эрсдэлийн удирдлагын ал­быг зөв зохион байгуулж ажил­ласан, Төв банкинд болон банкуудад заавал байлгах мөнгөний хэмжээг 0.5 ху­виар нэмэгдүүлсэн зэрэг нь үр дүнгээ өгч инфляцийг бууруулж чадсан ч иргэдийн амьжиргаанд сайн нөлөө үзүүлсэн. Гэвч улстөрчдийн орол­цоо уг арга хэмжээг дэмж­сэнгүй. Харин ч эдийн засгийн хориг арга хэмжээ мэтээр дэвэргэн нийгэмд буруу ойлголт өгч байлаа.

Юутай ч Монголбанкны шинэ үеийн, тэр тусмаа 2007 оноос хойшхи удирдлагууд Мөнгөний бодлогын хувьсгал, шинэ эргэлт хийсэн гэж хэлж болно. Хэрэв тэд хэл амнаас айж, ийм зоригтой алхам хийж чадаагүй бол төгрөгийн ханш суларсаар эдийн засгийн шок үүсэх байсан.
Өнөөдөр Монголбанкны удирдлагууд яавал төгрөгийн ханшийг сайжруулах бодлогыг бодож чадаж байгаа ч хэрэгжүүлэхгүй байгаа нь анхаарал татаж байна. Магадгүй мэргэжлийн ур чадвар, зөв алхам хийхээсээ илүү Монголбанкны ерөнхий­лөгчийн болон улстөрчдийн до­хиог хүлээж сууна уу гэх дүр зураг харагдсаар бай­гаа нь харамсалтай. Гэвч төгрөгийн ханш эрчимтэй унавал манай “жижиг эдийн за­саг”-ийг залгихад бэлэн байгааг бүү март.

У.Оргилмаа.
Зохиогчийн эрх: “Улс төрийн тойм” сонин.