“Усан доогуур хорин мянган бээр аялсан нь” зохиолын биелсэн технологийн нэгээхэн хэсэг нь шумбагч онгоц билээ. Шумбагч онгоц нь гайхамшигтай гэмээр технологиудаас бүрдэн ажилладаг. Дайн тулааны үед цэргийн хүнс, зэр зэвсэг зөөж байсан усан зам яваандаа тэдгээр хангамжаа хамгаалах шаардлагатай болж. Чухам энэ үед л усан дээрх тулааны зэр зэвсгүүд, тулааны онгоц үүссэн түүхтэй. Ердөө хэдхэн жилийн өмнө далай тэнгисийн усан мандал дээр дайн тулалдаан болж байсан бол одоо цагт усан доогуур ч мөн адил өргөн далайцтай стратегийн давшилт тулаан хийдэг болжээ. Шумбагч онгоцны бие бүрэлдэхүүнийг байлдаж сургахаас гадна олон өдөр сараар усан доор амьдрах сэтгэл санаа болон бие махбодийн бэлтгэл шаардлагатай болж иржээ. Цаашид бид шумбагч онгоц яаж усанд шумбадаг, хэрхэн усны гадаргуу дээр гардаг, хүн амьдрах бололцоогоо яаж бүрдүүлдэг, эрчим хүчээ хаанаас авдаг, далайн гүнд зүг чигээ хэрхэн олж явдаг гэх мэтчилэн олон асуултуудад хариулт авах болно.

Шумбагч онгоц яаж шумбах болон хөвдөг вэ?

Шумбагч онгоцны суурь хэсэг нь усны гадаргуутай бүх талбайгаараа харьцаж байх ёстой бөгөөд энэ нь хөвөх хүчээр тодорхойлогддог. Шумбагч онгоцны шумбах болон хөвөх үйл ажиллагаа нь нөөцлөх савны тусламжтай нэмэлт хүндийн жин үүсгэх замаар хийгдэнэ. Өндөр хүчин чадалтай насосны тусламжтай далайн уснаас нөөцлөх саванд ус сорон оруулахад шумбагч онгоцны хүндийн жин ихэсч, усанд шумбадаг бол нөөцөлсөн усаа гадагш нь зайлуулахад хүндийн жин нь багасч, усны гадаргуу дээр хөвдөг байна. Далайн гүнд хэдэн метр шумбахыг тодорхойлогч хүчин зүйл нь хэр зэрэг ус нөөцлөх саванд сорон авсах вэ гэдгээс шууд пропорциональ хамааралтай.

Хүн амьдрах бололцоогоо яаж бүрдүүлдэг вэ?

Шумбагч онгоцонд хүн амьдрах гурван үндсэн бололцоог хангасан байх шаардлагатай. Үүнд:
Амьсгалах агаарын чанар
Цэвэр усны хангамж
Орчны агаарын температурыг тогтмол байлгах
Амьсгалах агаарын чанар нь азот 78%, хүчилтөрөгч 21%, нүүрстөрөгчийн давхар ислүүд 0,04% гэх мэт байх ёстой. Хүн хүчилтөрөгчөөр амьсгалаад нүүрстөрөгчийн давхар исэл ялгаруулдаг тул энэхүү зохицолдолгоог хангаж байх ёстой. Хэрвээ нүүрстөрөгчийн давхар ислээр амьсгалах юм бол хүн ухаан алдаж, хяналтгүй болдог. Хүчилтөрөгч хадгалах, нөөцлөх сав байдгаас гадна уснаас электролизийн химийн халуун аргаар түүнийг мөн гаргаж авч болдог байна. Хүнээс ялгарсан нүүрстөрөгчийн давхар ислийг натрийн болон кальцийн цэвэршүүлэх төхөөрөмжөөр цэвэрлэдэг байна. Агаарын чанар шалгагч багаж шумбагч онгоцны агаарын чанарын талаар мэдээлэл эдгээр төхөөрөмжүүдэд өгч авсан мэдээлэлд үндэслэн ажиллана.

Цэвэр усны хангамжаа яаж шийдвэрлэдэг вэ?

Шумбагч онгоцонд ус нэрэх төхөөрөмж ажилладаг бөгөөд далайн усыг боловсруулан цэвэр усны асуудлаа шийддэг байна. Далайн усыг нэрэх төхөөрөмж халааж уур үүсгэснээр давсыг ялган авна. Үүссэн уурыг конденсацийн аргаар уурнаас ус үүсэх үзэгдлийг ашиглан ус гаргаж авдаг байна. Шумбагч онгоцнууд өдөрт 38-150 тонн ус нэрэх хүчин чадалтай төхөөрөмжүүдээр тоноглогддог бөгөөд боловсруулсан ус нь төхөөрөмжүүдийг хөргөх болон багийн гишүүдийн өдөр тутмын амьдралд нь зарцуулагддаг байна.

Орчны агаарын температурыг яаж зохицуулах вэ?

Далайн ус нь дөрвөн цельсийн температуртай байдаг бөгөөд энэ нь хангалттай хэмжээний хүйтэн байдаг. Хүн амьдрах орчны температурыг /18-20 цельс/ үүсгэхийн тулд цахилгаан халаагууруудыг ашигладаг.

Эрчим хүчний эх үүсгүүр

Шумбагч онгоц нь хэд хэдэн төрлийн эрчим хүчний эх үүсгүүрээр тоноглогдож болдог. Цөмийн реактор, уурын турбинээр тоног төхөөрөмжийн гол эргэх хөдөлгөөнийг гаргаж авч болно. Дизель хөдөлгүүр, цөмийн реактор, эрчим хүч нөөцлөх баттерей зэргээр асуудлаа шийддэг байна. Хамгийн оновчтой арга нь hybrid буюу эрлийз эрчим хүчний эх үүсгүүр ашиглах нь тохиромжтой.

Далайн гүнд зүг чигээ яаж олдог вэ?

Далайн гүний харанхуйд шумбагч онгоц үнэн хэрэгтээ сохор юм шиг л явдаг байна. Гэвч хөлгийг жолоодох нь тийм ч хүндрэлтэй асуудал биш ажээ. Усны гадаргуу дээр шумбагч онгоцыг дэлхийн байршил тогтоогч системийн /global positioning system GPS/ тусламжтай жолооддог байна. Харин усан доогуур шумбаж явахад нь инерцийн жолоодлогын системийн /цахилгаан, механик/ тусламжтай яг л нүдтэй юм шиг хөлгийг залж чиглүүлж явдаг. Энэ систем нь хөлгийг шумбаж эхэлсэн цэгийг 0 цэг хэмээн аваад орон зайн баримжаагаа энэхүү цэгийн тусламжтай тодорхойлдог. Усан доогуур 150 цаг шумбаж чадах бөгөөд энэ хугацаа дуусахад дахин усны мандал дээр гарч 0 цэгээ авах ёстой болдог байна. Шумбагч онгоц байлдааны байдалд шилжихэд өөрийн устгах байгаа хэт дуу авианы локаторын тусламжтай олдог. Миний мэдэхээр энэ нь усан дотор амьдардаг загас болон сарьсан багваахай яаж замаа олж явдагтай яг ижилхэн гэж бодож байна. Шумбагч онгоц өөрөөсөө хэт дуу авиа цацруулах бөгөөд цацарсан хэт дуу авиа нь дууны хурдтай усан дотор тархан ямар нэгэн сааданд ойж буцаад өөрийн цацарсан газартаа ирнэ. Хэр хол зайнаас болон хэр том объектоос хэт дуу авиа буцан ойж ирж байгааг хэт дуу авиа хүлээн авагч тодорхойлоно. Сарьсан багваахай харанхуй агуйд явахдаа байнга орилж өөрөөсөө дуу авиа гаргадаг бөгөөд цацарсан дуу авиагаа буцаж ойж ирэхийг нь сонсож зүг чигээ олдог. Хамгийн хол зайнаас ирсэн дуу авиа руу өөрийгөө залж явдаг нь тухайн зайд нисэхэд ямар нэгэн саад бэрхшээл байхгүй байна гэж ойлгодо байна.

Эх сурвалж: www.ulemj.com