Дэд бvтэц, уул уурхайн салбар, нам доторх эрх мэдлээ тогтоохын тулд улстєрчдєд авлига єгєх сонирхол их байна гэсэн дvгнэлтийг саяхан "Улс тєр, хууль хяналтын байгууллагын хvрээн дэх авлигын талаарх тєсєєллийн судалгаа"-ны баг хийжээ. Яам, агентлагийн хяналт, шалгалт хариуцсан байцаагч, улс тєр хууль, эрх зvйн чиглэлийн судлаачид, тєрийн бус байгууллагын гишvvдтэй хамтарч Авлигатай тэмцэх газар дээрх судалгааг хийжээ. Судалгааны баг улс тєрийн хvрээний авлига нэмэгдэх, хууль хяналтын байгууллагын авлига буурах тєлєвтэй байгаа гэсэн дvгнэлтэд хvрчээ. Судалгаанд оролцсон 26 шинжээчид улс тєр, хууль эрх зvйн салбарт ажилладаг юм билээ. Єєрєєр хэлбэл, "халуун тстоо"-нд ажиллаж, бодит байдлыг илvvтэй мэддэг гэж дvгнэж болохоор. Тиймээс тєсєєлийн гэх энэ судалгааны дvн бодит байдлыг харуулж байгаагаараа онцлогтой юм.

Судалгааны дvнгээс ийм дvгнэлт хийхэд хvргэв. Улс тєрийн хvрээнийхний авлига дэд бvтцийн салбар, уул уурхай руу чиглэж байгааг дээрх судалгаа харуулж байна. Тухайлбал, улстєрчид уул уурхайн салбарт 4.7 (судлаачид 1-5 хvртэл оноогоор дvгнэжээ. Таван оноо нь тухайн салбарт авлигаар дамжуулан эрх мэдлээ бvрмєсєн тогтоосон гэсэн vг), дэд бvтэц, бvтээн байгуулалтын салбарт 4.5, намд эрх мэдлээ тогтоохын тулд 4.5, хэвлэл мэдээллийн салбарт 4.4, орон сууц барилга байгууламж барихын тулд 4.1, бизнест эрх мэдлээ тогтоохын тулд 4.3 гэсэн vзvvлэлтээр авлигаар дамжуулан санаагаа гvйцэлдvvлдэг гэсэн дvн гарчээ. Тендерт ялахын тулд тєсєвлєгдсєн хєрєнгийнхєє 1.45 хувийг авлига хэлбэрээр єгсєн жишээ ч байгаа аж. Мєн татвараас чєлєєлvvлэх, хєнгєлєлт эдлэхийн тулд єгвєл зохих татварынхаа 11.5 хувьтай тэнцэх мєнгийгавлигад зарцуулдаг тухай ч байна. Мєн улстєрчид эрх мэдлээ тогтоох, vзэл бодлоо сурталчлахын тулд эхлээд хэн нэг сэтгvvлчийг худалдаж авахын тулд авлига єгєх сонирхолтой байдаг байна. Энэ санаа нь бvтэхгvй бол тухайн хэвлэл мэдээллийн байгууллагын бvтнээр нь худалдаж авах сонирхолтойг ч дээрх судалгаа баталжээ. Vvнээс гадна улстєрчид авлига авахаас татгалзсан, vгэнд нь ороогvй албан тушаалтнуудад хэрхэн нєлєєлдєг болохыг ч шинжээчид судалжээ. Тодруулбал, тухайн албан тушаалтны ажлын багахан зєрчлийг илрvvлж, тvvгээр нь дарамтлах байдал 4.4 оноотой байна. Ажлаас нь хална, арга хэмжээ авна гэх мэтээр шахалт vзvvлэх нь дєрєв гэсэн vнэлгээтэй гарчээ. Vvнээс гадна єєрєєс нь "но" илрэхгvй болохоор ах дvvсийнх нь хувийн ємчтэй холбоотой зєрчлийг илрvvлж, тvvгээр нь дамжуулж дарамтлах ч тохиолдол байдаг аж. Хэвлэл, мэдээллийн хэрэгсэл ашиглан зохион байгуулалттайгаар дайруулах аргыг ч улстєрчид хийдэг гэсэн дvгнэлт гарчээ. Нєгєє талаар улстєрчид хэн нэгнийг албан тушаалд томилоход нєлєєлєх байдал ил болжээ. Харин бизнесийнхэн улстєрчдийг єєрийн хvнээ болгохоор авлига єгєх нь их байна. Ингэснээр улс тєр, бизнесийнхэн ялгагдахгvй болжээ гэж судлаачид дvгнэж байна.

Улстєрчид, албан тушаалтнууд авлигаар олсон мєнгєє хэрхэн зардгыг ч судалжээ. Тэд авлигад авсан мєнгєєрєє vл хєдлєх хєрєнгє, орон сууц худалдаж авдаг. Мєн хvvхдийн сургалтын тєлбєр, єєрийн болон ойрын хvнийхээ эзэмшлийн компанид хєрєнгє оруулалт хийдэг аж.

МЄРДЄН БАЙЦААГЧИД МЄНГЄ ЗЭЭЛЭЭД МАРТАХ ШАЛГАРСАН АРГАТАЙ

Хууль, хяналтын байгууллагын хvрээнийхэнд иргэдээс авлига єгєх сонирхол 3.8 оноотой байна гэсэн дvн гарчээ. Энэ салбарынхан авлига єгч, авахдаа ихэнхдээ ємгєєлєгч, зуучлагчаар дамжуулдаг байна.

Улстєрчид албан тушаалтнуудад ингэж нєлєєлдєг
 
   

	2008	2009
Ажил, албан тушаалд томилох vйл ажиллагаанд нєлєєлєх	4.79	4.6
Тусгай зєвшєєрєл авах. сунгуулахад нєлєєлєх	4.57	4.5
Тєрийн vйлчилгээг давуу байдлаар хvртэхэд нєлєєлєх	4.00	4.3
Хэрэг бvртгэх, мєрдєн байцаах ажиллагаанд нєлєєлєх	4.00	4.1
Хяналтын байгууллагын vйл ажиллагаанд нєлєєлєх	3.79	4.0
Шvvхийн vйл ажиллагаанд нєлєєлєх	3.67	3.9
Хууль. эрх зvйн шинжтэй шийдвэр гаргах ажиллагаанд нєлєєлєх	4.00	3.9
Татварын асуудлыг явцуу ашиг сонирхолд нийцvvлэн шийдвэрлvvлэхэд нєлєєлєх	3.47	3.6

Тодруулбал, ємгєєлєгч хуулийн дагуу vйлчлvvлэгчээ гэм буруугvй гэдгийг нотлохын оронд байцаагчид нь хэдэн тєгрєг атгуулж, тvвэгтэй ажлаас мултрахыг чухалчилдаг болжээ. Ингэхийн тулд vйлчлvvлэгчээ "Байцаагчид тэдэн тєгрєг єгєх хэрэгтэй байна. Тэгвэл хэрэг vvсгэхгvйгээр хаах боломж байна" гэх мэтээр ятгадаг гэнэ. Vvнээс гадна ємгєєлєгч, мєрдєн байцаагч, прокурорыг танина, аргалаад єгч чадна гэж залилан хийдэг хvмvvс ч байдаг байна. Иймээс иргэд ємгєєлєгчийн ажлын ур чадварт итгэхээс илvvтэй танил талыг нь харж хєлсєлдєг нь судалгаагаар тогтоогджээ. Авлига авч,єгєхдєє мєнгє зээлээд мартах шалгарсан арга бий болжээ. Хэрэг бvртгэгч мєрдєн байцаагчдаа шаардлагатай гэсэн мєнгийг нь зээлдvvлээд буцааж авдаггvй. Энэ тохиолдолд авлигын хэрэг vvсгэх гэхээр "Мєнгє зээлсэн болохоос бэлэглээгvй. Удахгvй буцаагаад єгчихнє" гэж хэргээс мултардаг аж.

Хууль, хяналтын байгууллагаас хамгийн их авлигад єртдєг нь замын цагдаа, мєрдєн байцаагч гэсэн дvн гарчээ. Согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодож яваад баригдсан жолоочоос 30 гаруй мянган тєгрєгийн авлига аваад ял сонссон цагдаагийн хэрэг дээрхийн жишээ болж байна. "Шvvхийн дээр хуулиас єєр зvйлгvй гэдэг бол шvvгчдийн толгой дээр єнєєх авлига гараад суучихсан байгааг ч судалгаа харуулжээ. Тодруулбал, хуулийн байгууллагынхны авлигад єртєх эрсдлийн vнэлгээг харахад эрvvгийн хэрэг vvсэхэд З.9, прокурор эрvvгийн хэргийг хэрэгсэхгvй болгоход 3.64, эрvvгийн хэргийн анхан шатны шvvхийн vйл явцад 3.64, ял шийтгэлйин хэмжээг бууруулахад 3.6, давж заалдах шvvхийн явцад 3.27, захиргааны хэргийн шvvхийн явцад гурав гэсэн дvн гарчээ. Єєрєєр хэлбэл, иргэд шvvхийн шатанд ч авлига єгєєд хэргийг єєрт ашигтайгаар эргvvлэх боломж байгааг тєсєєлдєг байна. Бvр шvvхийн шийдвэр гvйцэтгэх, хорих ангид ялтан хуваарилахад, ялтанд шагналын хоног олгоход хvртэл авлига єгч асуудлаа шийдvvлэх сонирхол байдаг байна. Мєн Эрvvгийн хэрэг vvсгэх санал гаргах тєвшинд авлига єгєх сонирхол 3.27, эрvvгийн хэрэг vvсгэхээс татгалзахад авлига єгдєг гэсэн vнэлгээ 3.18 байна. Хуулийнхан авлигад авсан мєнгєє зугаа цэнгэлд ихэнхдээ зарцуулдаг гэсэн сонирхолтой дvн гарчээ. Цєєн хувь нь машин худалдаж авдаг гэжээ.

Сэтгvvлч Б.ЦЭЦЭГДЭЛГЭР.