Үзлээс татгалзах нь намчирхах үзэл гэж на­маа­­раа талцан түрий барих, намаа өмөөрөн хамгаалах үзэл юм.

Манайд намчирхах үзэл газар авч, онцгой цэцэглэн хөгжиж байгаа нь ард түмний тухайд гүнээ харамсмаар зүйл билээ.
Нам хэмээх иргэн болгонд тийм ч хамаатай биш зүйлээс болж ах дүү, анд нөхөд, амраг садан, ажил албаныхан тан­гараг тасарч, айл гэрийн амьд­рал, байгууллага, улсын ажил хохирох болсон нь ба­рим­таар батлах шаард­лагагүй бо­дит үнэн  болсоор удаж байна.

Муудалцах, маргах, үл ойл­голцох явдал хүмүүсийн ха­рил­цаанд гардаг ч намаар ху­­ваагдсан шиг хэсэг бүлгийн ийм хуваагдал урьд өмнө гарч бай­сангүй.
Нам хэмээх нь ард түм­нийг ха­галан бутаргах хэ­рэгсэл болж, анх үүссэн зо­рил­гоосоо хэ­­тийдэн хазайж, олон ша­шин­­тай улс орнуудад шашны мөр­гөлдөөн гардаг шиг намын мөргөлдөөн гара­хад ойрхон байгаа бололтой.
Нөхцөл байдал иймд хү­рээд  байхад олон түмэн үү­нийг болох ёстой зүйл мэтээр амарлингуй  хүлээн авах бол­сон нь хор идээд хордсон мэт ажээ.
Монголчуудын хамгийн үнэт зүйл болох эе эвийг эвд­рэл­цүүлэн, монгол хүний жу­даг чанарыг жилээс жилд до­рой­туулж байгаа намчирхах үз­­лийг бид анзаарахгүй болт­лоо эвд­рэн, анзаарлаа ч цо­чир­­дохгүй болтлоо дасч байг­аа нь түүнд дийлдсэний шинж юм.

Иймээс монголчуудын эв эеийг эвдэн, ард түмнийг хага­лан бутаргаж байгаа намчир­хах үзлээс татгалзахаас ар­гагүй.
НАМЧИРХАХ үзлийн өөр нэг үр дагавар нь боловсон хүч­нийг сонгох сонголтыг  үн­дэслэлгүй болгосон уршиг юм.

Монголчууд удирдах хү­нийг сонгохдоо мэргэжил мэд­лэг, ажлын туршлагыг нь хар­гал­зан, ноён нуруу, жудаг ча­нар, нэр хүнд, сайн муу зүйлд орооцолдсон эсэхийг нь үн­дэс­лэл болгодог зөв шударга шал­гууртай байсан.
Гэтэл одоо бол аль нэг нам болон өндөр албан тушаалтан ба­раадсан хүн, мөнгө арвин­тай бол ямар мөс чанартай байсан ч хамаагүй хүссэн албан ту­шаалдаа очоод суу­чих­даг гай­халтай үе ирснийг улс ор­ноо­роо харж, ярьж бай­на.
Аливаа ажил хувь хүнээс онцгой их хамаардаг болохоор төрийн албыг чадвартай бө­гөөд сэтгэлгээтэй хүн хаших, чадваргүй мөртөө мөнгөтэй хүн оромдох хоёрын хооронд тэнгэр газар шиг ялгаа бий.

Цөөхөн хүнтэй манай улс харьцангуй олон сэхээтэнтэй боловч тэдний тодорхой хэсэг нь олон нам эвсэлд хуваагдан орж, үлдсэн олонхи нь нам бус бай­даг болохоор нэг нам сон­гуульд ялж, төрийн эрх дан­гаар барих болоход тухайн на­мын боловсон хүчний нөөц хү­рэх­гүй байгаа нь харагддаг. Энэ нь ялангуяа хөдөө орон нутагт бүр ч тодорхой мэд­рэгд­дэг зүйл.

Ийм үед ялсан нам, нам­даа үнэнч зүтгэсний шагнал болгож, эсвэл арвин мөнгө хандивласан нэгнийг ажлын шаардлага  хангахгүй ч гэсэн албан тушаалд тавьдаг жиш­гийг сүүлийн 20 жилд тогтоо­сон байна.

Үүний улмаас өөр намд харь­яалагддаг чадварлаг бо­ловсон хүчин, эсвэл аль ч намд харьяалагддаггүй, нам бус авч төрд хэрэг болмоор тулхтай сэхээтнүүд төрийн албаны гадна орхигдож, ха­рин ялсан намын гишүүн, нам фракц, өндөр албан тушаал­тан ба­раад­сан сулаас сул нэг нөхөр төрийн албаны тамга  барин өөрийн мундагтаа то­дор­чихсон юм шиг олон тү­мэнд ихэрхэн суух нь элбэг бол­сон.

Энэ байдал сайдын сэн­тийд залрагчдаас авахуулаад сумын газрын албаны бай­цаагч хүртэлх бүх албан ту­шаалд ил байгаа зүйл.
Ийнхүү ард түмний их эрх ашгийн дээр цөөнхийн бүлэг болох намын эрх ашгийг гар­ган тавьж, боловсон хүчний бодлогыг алдагдуулж байгаа нь намчирхах үзлийн хор хө­нөөл юм.

Намаар дамжуулан төр зас­гийг байгуулдаг, боловсон хүчнийг намдаа үнэнч эсэ­хээр шүүн, ажил албанд то­мил­дог өнөөгийн тогтолцоо нь энэ үеийнхэнд төдийгүй, хойч үеийнхний дунд хар нял­хаа­саа нам бараадан гүйж, өндөр албан тушаалтанд долигонон бял­дууч­лагч шинэ давхаргыг төрүүлж байгаа нь удамшлын өвчин мэт эмгэнэлтэй явдал юм.Иймээс намчирхах үзлээс татгал­захаас аргагүй.

НАМЧИРХАХ үзлийн өөр нэг аюул нь худлаа ярьж, хуурч мэхлэн, бусдын ул шагайн амьдардаг хүмүүсийн бүлгийг бий болгосонд оршино.

Сонгуулийн үеэр нэр дэвшигч нэг нь нөгөө нам хүчин болон тэндээс нэр дэвшигчийг  аль болох ихээр муу хэлж, өөрөө худал үнэн нь ялгарахгүй  олон зүйлийг амлаж чадвал сая сонгогддог жишиг Монголын улс төрд нутагшин, одоо болоход үүнээс өөр замгүй юм шиг, үнэн нь энэ юм  шиг ойлголтыг ард түмэнд төрүүлж байна.

Уг нь монголчуудын эртнээс сахиж ирсэн зан үйлийн дээж нь худал хуур­маггүй явж, бусдын муу муухайд дур­лахгүйгээр амьдрахыг эрхэмд үздэг байсан уламжлал. Энэ уламжлал ард түмний дунд өнөөдөр ч үнэтэй хэвээр байгаа билээ
Гэтэл нам хүчнээр хуваагдсан, өөрс­­дийгөө улстөрч хэмээн нэрлэх бол­сон хүмүүсийн тухайд тэдний тө­рийн эрхэнд гарч, ажил албанд орох зорилгоо хэрэгжүүлэхээр зүтгэхдээ хам­гийн түрүүнд, хамгийн сайн хийж чад­даг зүйл нь худлаа амлан, хуурч мэх­лэх, бусдыгаа гүтгэн гутаах явдал болсон байна.

Тэд хиргүй тунгалаг гэж өөрс­дийгөө маг­таж, өрөөл бусдыг хав хараар бу­дан, илт худлаа ярина.  Тэд “ард түмэн­дээ хайртай, зөвхөн та нарынхаа төлөө ажиллана” гэж хууран мэхэлнэ.

Өрсөлдөгч нь ямар нэг сайн зүйл хийж, зөв юм сэдвэл түүнийг яаж хар­луулан үгүйсгэж, бүтэхгүй талаас нь олон түмэнд ойлгуулах вэ гэж мугуйд бодол бодон, муу арга эрж, жудаггүй зан гаргаж байна. Тэд ингэж монгол ёс заншлыг уландаа гишгэж байна.

Төрийн эрхэнд хүрэх хувийн со­нирхлоо хангахын тулд Монгол ёс зан­шил, монгол хүний эрхэм жудаг чана­раа ийнхүү алдаж, худал хэлж, хуурч мэхлэхээ юман чинээнд бодохгүй болдог нь сонгуульд өрсөлдөж байгаа хүмүүсийн зан чанар, хүмүүжил тө­лөв­шил, ичгүүр сонжууртай холбоо­тойн зэрэгцээ төрийг намаар дамжуу­лан байгуулж байгаа өнөөгийн сон­гуулийн тогтолцоо нь Монголын онц­логт тохирохгүй байгааг харуулдаг. Ий­мээс сонгуулийн тогтолцоог өөрчлөх шаардлагатай.

ЯАЖ ?

Манайд сонгуулийн мажоритар, пропорциональ тогтолцооны алийг нь ч хэрэглэсэн, эсвэл энэ хоёр тогтол­цооны дундаас холимог хувилбар гарган хэрэглэхийн аль нь ч Монголын онцлогт тохирохгүй.

Учир юу гэвэл энэ хоёр тогтол­цоо­ны аль аль нь хүмүүсийн эв эеийг эвд­рэлцүүлж, худал ярьж хууран мэх­лэх, бус­дын муу муухайд дурлан улыг ша­гайх үзлийг дэвэргэгч, нийт ард түм­ний биш хэсэг бүлгийн байгууллага бо­лох “нам”-д түшиглэж байгаагаараа мон­­гол хүний эв эеэ хичээж байдаг уламж­лал, жудаг чанарт огт нийцэхгүй юм.

Ийм болохоор сонгууль хэдийд зөв болох вэ гэвэл цөөнхийн эрх ашгийн илэрхийлэл болох намыг сонгуулийн тогтолцооноос бүрмөсөн шахан  гар­гаж, намаар дамжуулахгүйгээр төрөө байгуулдаг тогтолцоотой болбол сая зөв шударга явагдана.

ХОЁР. НАМГҮЙ СОНГОЛТЫГ ЯВУУЛАХ НЬ                                                 

Монгол Улсыг монголчуудын доторхи шилдэг тэргүүний хэсэг нь удирдан жолоодох ёстой билээ.

Хэдий ийм ч сонгуульд зөвхөн намууд гишүүдээсээ нэр дэвшүүлэн өрсөлдүүлж, дээр нь цөөн тооны мөнгө­ний боломжтой хүмүүс өөрсдөө нэрээ дэвшүүлэн өрсөлдөж, тэднээс сон­гогдсон нь төрийн байгууллагын эрх барьж байгаа нь улс орны энгээр шилд­гүүдээ тодруулан удирдуулж  байгаа хэрэг биш юм.

Монгол Улсын хоёр сая долоон  зуун мянган хүн амын насанд хү­рэгч­дийн дотроос тэргүүний сайчуудаа намын гишүүнчлэлээр ялгаварлах­гүйгээр тодруулж, төр засгийн  алба эрхлүүлдэг  тогтолцоог бий болгох та­лаар дэвшүүлж байгаа саналаа “НАМ­ГҮЙ СОНГОЛТ” гэж нэрлэж байна.

Энд дэвшүүлж буй саналын агуул­га нь дэлхийн бусад оронд бай­даггүй бол  дэлхийд байхгүй юм ярьж байна, гэнэн байна гэж хандахгүй байхыг хүсье.
Монгол хүн сэтгэл зүй, уламжлал, үнэт зүйл, ёс заншил, эв нэгдлийг эр­хэмлэх ухаан, аливаад хандах  сэтгэл­гээний онцлогоороо дэлхийн бусад ард түмнээс ялгаатай. Ялгарах гэж ялгарч байгаа  биш, уг гарвалын шинжээрээ,  ялгаатай юм.
Тийм болохоор бидэнд ул­сынхаа доторхи тодорхой асуудлыг дэлхийн улс орнуудын жишгийг  дагахгүйгээр үндэснийхээ онцлогт нийцүүлэн өөрс­дөө шийдэх шаардлага бий.  Тиймийн нэг нь сонгуулийн тогтол­цооны арга маяг мөн.

НАМГҮЙ СОНГОЛТЫН ҮНДЭСЛЭЛ

НЭГ. Намгүй сонголт явуулъя гэдэг нь  намуудыг устгая гэсэн зорилгогүй  юм. Харин намууд өнөөгийнх шиг нүсэр биш, цөөн орон тоотой, цомхон бүтэцтэй байх бөгөөд одоогийнхоос ялгаатай нь  дэргэдээ эрдэм шинжил­гээний институттэй байна.

Энэ институтэд тухайн намын үзэл баримтлал, онол номлолыг бүрэн ойл­гож, итгэл үнэмшил болгосон чадвар­лаг хүмүүс ажиллан, улс орноо хөгжүү­лэх, ард түмнээ сайн сайхан амьдралд хүргэх үзэл баримтлал, хөтөлбөрийг шинжлэх ухааны үндэслэлтэй бо­ловс­руул­даг байх бөгөөд энэ баримт бичиг нь Монгол Улсын хөгжлийн  хөтөлбөр болох юм

Энэ тохиолдолд намын гол үүрэг болох сонгуульд нэр дэвшүүлэх, сонгуулийн сурталчилгаа хийх зэрэг үүрэг нь өөр субъектэд шилжинэ.

ХОЁР. Улс орон даяар буюу улсын­хаа 2.7 сая хүнээс хамгийн шилдгүү­дийг  тодруулдаг аргачлалыг боловс­руулан хэрэгжүүлнэ.

Өнөөдөр төр засгийн эрх мэдэл  болон төрийн байгууллагуудын удирд­лагыг зөвхөн сонгуульд ялсан  намын­хан хэрэгжүүлдэг хууль үйлчилж бай­гаа нь ялагдсан намын гишүүд  болон жирийн ард иргэдийн дотор байгаа оюуны чадамжтай, ажлын туршлага­тай, эх оронч сэтгэлтэй хүмүүс төр зас­гийн эрх мэдлийг хэрэгжүүлэх төв­шинд ажиллах боломжгүй болдог нь  улс оронд хохиролтой байгаа юм. Иймээс хүн амын шилдэг хэсэг нь тө­рөө удирдах үйл хэрэгт оролцох болом­жийг нээж өгөх ёстой.

ГУРАВ. Аль нэг нам зөвхөн өөрийн намын гишүүнийг сонгуульд нэр дэв­шүүлж, тэр хүн нь таньж  мэдэхгүй  сон­гогчдын өмнө очин, намаа болон өөрий­гээ магтахын хамт “Хэрэв намайг сон­говол ийм тийм зүйл хийнэ, өгнө “ гэж худал үнэн нь ялгагдахгүй юм ярьж, амлахын зэрэгцээ, мөнгө төгрөг тарааж байж түүгээрээ сонгогчдын санал авч чадвал сая сонгогддог сохор азын гэ­мээр тогтолцоог халж, таньдаг хүнээ таньдаг хүмүүс нь амлалтаар нь бус, мөнгө төгрөг бэлэг сэлтэнд автагдаж бус, чин сэтгэлээсээ сонгодог болго­ход  санал болгож буй тогтолцооны гол агуулга оршино.

ҮҮНИЙГ ЯАЖ ХИЙХ ВЭ?

Юуны өмнө тогтсон сэтгэлгээг өөрч­лөх ёстой. Тэр юу гэвэл сонгуульд өрсөлдөгчийг намаас нэр дэвшүүлдэг өнөөгийн практикийг өөрчилнө гэсэн үг.
Яагаад заавал нам нэр дэвшүүлэх ёстой вэ? Яагаад  өөр субъект нэр дэв­шүүлж болдоггүй  вэ?  Яагаад хүн бүр бие даасан нэр дэвшигч байж болохгүй вэ гэсэн байр суурийг удирдлага бол­гон, дараахь аргачлалыг хэрэгжүүлнэ.

НЭГ. Сонгуульд нэр дэвшигч нь на­маас татгалзсан буюу нам бус байна. Ийнхүү нам бус хүмүүс УИХ-д өрсөл­дөхийн тулд эхлээд сум хороо, айм­гийн төвийн багууд дээр нэр дэвшинэ. Түүний нэрийг нутгийн зөвлөл (хороо­ны зөвлөл) дэвшүүлж болох ба мөн өөрөө бие даан нэр дэвших өргөн боломжийг олгоно.
Бие даан нэр дэвшихэд одоогийнх шиг олон хүний гарын үсэг цуглуул гэж шаардахгүй, харин өр төлбөргүй, ял шийтгэлгүй байх зэрэг хүний хүмүүжил төлөвшлийн шаардлагуудыг хангасан байхын  зэрэгцээ сайн боловсролтой, ур чадвартай, ажлын туршлага, ча­дамж­тай байхыг чухалчилна.

Ийнхүү сум, хороо, багт нэр дэв­шихэд  одоогийн сонгуулиас ялгаатай нь нэр дэвшигч нь таньдаг хүмүү­сээсээ сонгогдох болж байгаа юм.

Өөрөөр хэлбэл тухайн хүн өөрийн төрсөн сум, өөрийг нь мэдэх хороо, баг дээр өрсөлдөнө гэсэн үг. “Дөчин мянга­тын хүүхдүүд”, “манай байрны­хан” гэх мэтээр ярьдаг нь хот суурин­гийн хүмүүст нутгийн харьяалал бай­гааг  харуулдаг. Ийм учраас тэд бие биеийгээ таньж мэдэх тодорхой хүрээлэлтэй байна.

Ийнхүү таньдаг хүмүүсийнхээ хү­рээнээс сонгогдоход сум хороо, ба­гийн­хан  нь нэр дэвшигчийг олон та­лаас нь  нь шинжих боломж бүрдэнэ.

Ялангуяа сумд бол  удам угсаа­наас нь шүүж эхэлнэ. “Эднийхэн хүн муутай, итгэж болохгүй” гэх юм уу, “Эднийхэн хэдэн үеэрээ төвшин то­моо­той явсан улс, яав ч худлаа ярьж хуурч мэхлэхгүй” гэх зэргээр дүг­нэнэ. Энэ нь одоогийнх шиг таньдаггүй хүнийг, таньдаггүй хүмүүсээр сон­гуулж  байгаагаас огт өөр.

Нэр дэвшигч хүн өөрөө тань­даг хүмүүсээсээ сонгогдож  байгаа боло­хоор  тэдний  өмнө худал ярьж, хуурамч зан гаргаж  чадахгүй.

Мөн нэг нутгийн бие биесээ сайн мэдэх хүмүүс хоорондоо өрсөлдөж байгаа болохоор нөгөө нэр дэвшигч нутгийнхаа хүнийг таньдаг хүмүүст нь гүтгэн ярих, худал муулах боломжгүй болно. Ингэснээр ямарч үед эв эеээ эрхэмлэдэг Монгол ёс жудаг хадга­лагдан үлдэнэ.

Мөн нэг сум, хороо, багт нэг хонх­рынхон нэр дэвших тул тэд өөрөөсөө аль ч талаар илүү нэгэндээ сайн дураа­раа бууж өгөн нэрээ татах учир тө­дийлэн олон хүн өрсөлдөн бужигнахгүй, эрэмбэ цэгцтэй сонгууль болно.

Өөр нэг давуу тал нь өөрийг нь сайн таньж мэдэх ойр дотно хүмүүс сонгогч нь байх тул тэдний саналыг бэлэг сэлт, ха­хууль өгөх замаар худалдан авч ба­раг чадахгүй. Таньдаг хүмүүс нь ийм үйл­­дэл хийвэл нэр дэвшигчийн талаар сөрөг ойлголт авах тул  өөрийнхөө эс­рэг сурталчилгаа хийсэнтэй адил  болно.

Ийнхүү өнөөгийн сонгуулийн тог­толцоонд байгаа худал амлах, хуурч мэхлэх, өрсөлдөгчөө муулах, намаар тү­рий барих, үнэгүй юм тараах, мөн­гөөр санал худалдаж авах, их мөнгө хө­­рөнгө урсгах зэрэг сөрөг үр дагава­рууд нэгэн зэрэг энэ шатанд арилах юм.

Энд “сум, хорооны зөвлөл” гэдэгт одоогийн “сумын нутгийн зөвлөл”-ийг ойлгож байгаа бөгөөд цаашид хороод сумдын адил нутгийн зөвлөлтэй болж, сумын нутгийн зөвлөлүүд сумаа удир­дахад оролцож, ирээдүйнх нь хөгжлийн төлөө хөрөнгө оруулалт хийж, болом­жийнхоо хэрээр тусалж дэмждэг шиг хорооны зөвлөл хороо­ныхоо хөгжил цэцэглэлтэд анхаардаг болно.

Хорооноос нэр дэвших хүн хороо­ныхондоо танигдахын тулд тэнд олон талын ажил явуулдаг болно. Энэ нь бас сайн үр дүн авчирна.
ХОЁР. Дээрх аргаар сум хороо, аймгийн төвийн баг бүрээс хүн амынх нь тоонд харгалзуулан 2-3 хүнийг сон­гоно. Ийнхүү сонгогдсон хүмүүс нь  тус тусын аймаг дүүрэгтээ цуглаж аймаг (дүүрэг)-ийн  нэгдсэн хурлыг хийнэ. Энэ хурлаар  хоёр дахь шатны сон­гууль явагдана.

 Аймаг дүүргийн нэгдсэн хур­лыг сум, хороо, багаас сонгогдогчдын хам­гийн ахмад нь даргалан хуралдуулж, тухайн аймаг дүүргээс УИХ-д суух гишүүдийг өөрсдийн дундаас сонгоно. Жишээ нь өнөөгийн жишгээр бол Говь-Алтай аймагт хоёр, Баянзүрх дүүрэг дөрвөн хүнийг сонгоно гэсэн үг.

Энэ сонгуулийг явуулахдаа аймаг дүүргийн хурлын гишүүн бүр тухайн аймаг дүүргээс УИХ-д сонгогдох гишүү­ний тоотой тэнцүү тооны хүний нэрийг дугуйлах бөгөөд энд тухайн хүн өөрийнхөө нэрийг оруулах боломжтой.

Нэгэнт хоёроос дээш тооны ги­шүүн сонгох учир өөрөөсөө гадна ядаж өөр нэг  хүний нэрийг дугуйлах тул эх­ний сонголтоор хамгийн олон санал авсан тодорхой тооны хүмүүс, тухайл­бал төлөөлөгчдийн тал хувьтай тэнцэх тооны хүний нэрийг үлдээж, дахин дээрх аргаар нууц санал хураалт явуу­лах замаар үргэлжлүүлсээр сонгуу­лийг дуусгана. Энэ нь католик шашны тэргүүн Ромын папыг сонгодог зар­чимтай төстэй гэсэн үг.

Ийнхүү УИХ-д суух гишүүд тодрох бөгөөд улс орон даяар ийн сонгогдож байгаа хүмүүс нь тухайн нутгаас төрөн гарсан шилдэг олны дотроос шигшиг­дэн гарч байгаагаараа шилдгийн шилдгүүд байж чадна.

Өөрийг нь таньж мэддэг хүмүү­сийн олон талын шалгуураар сонгог­дон, аймаг дүүргийн нэгдсэн хуралд гарч ирээд УИХ-д сонгогдолгүй үлдсэн хүмүүс нь төр засгийн бусад албыг хаших чадвартай мөн л шилдэг хүмүүс байх тул тэднээс бүх шатны удирдах албан тушаалтнуудыг томилох боломжтой.

Мөн зарим хүний санал болгож байгаа шиг УИХ хоёр танхимтай болбол энэ хүмүүсээс УИХ-ын дээд танхимыг бүрдүүлнэ. Бас аймаг дүүр­гийн иргэдийн хурлын төлөөлөгчдийг ч энэ хүмүүсээр бүрдүүлэх боломжтой болно.

ГУРАВ. УИХ-д аймаг дүүргээс сонгогдсон гишүүд одоогийн жишгээр УИХ-ын анхдугаар чуулганыг хамгийн ахмад нь даргалан хуралдуулж, аймаг дүүрэгт явуулсан сонгуулийн аргачла­лаар УИХ-ын даргыг сонгоно.

УИХ-ын дарга сонгогдсоны дараа Монгол Улсын Ерөнхий сайдаар ажил­луулах хүнийг Монгол Улсын Ерөнхий­лөгч УИХ-д  оруулан батлуулах  бөгөөд шинээр сонгогдсон Ерөнхий сайд “Монгол Улсын  удирдах боловсон хүч­ний нөөц”-өөс танхимынхаа гишүүдийг сонгон авч, УИХ-аар батлуулан, Зас­гийн газрыг бүрдүүлнэ. Ийнхүү төр засгаа эмхлэн байгуулна.

ДӨРӨВ. Засгийн газар бүрдсэний дараа улс төрийн намууд өөрсдийн боловсруулсан хөгжлийн хөтөлбөрөө Засгийн газарт өргөн барих бөгөөд Засгийн газар тэдгээр хөтөлбөр, болон  Монгол Улсын тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлалаас сонгуульт хуга­цаанд хэрэгжүүлэх мөрийн хөтөлбөрөө бүрдүүлэн УИХ-аар батлуулна.

Ийн батлуулсан Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөр дотор аль намын хөгжлийн  хөтөлбөрөөс  ямар хэмжээ­гээр орсныг үндэс болгон намуудыг санхүүжүүлдэг болно.
Ингэснээр намууд хэн нэгнээс хандив  аван, түүнийхээ төлөө санхүү­гийн хараат байдалд орохоо больж, цаашид Засгийн газраас санхүүжилт авахын тулд улам сайн хөтөлбөр хий­хийн төлөө чармайх бөгөөд ижил буюу ойролцоо хөтөлбөр бүхий намууд  хоо­рондоо нэгдэн нийлэх  үндэслэл ч бүрдэнэ.

Намууд ийм үүрэгтэй болох нь сонгуульд нэр дэвшихийн тулд хэн дуртай хүн нам байгуулж, улстөржин хийрхэхгүй болж, гагцхүү эх орноо хөг­жүүлэх чин хүсэлтэй, өөрийн гэсэн үзэл баримтлалтай намууд үлдэж шударгаар ажиллах боломж бүрдэнэ.

ҮР ДҮН

Санал болгож буй энэ тогтол­цоо­гоор Монгол Улсын 333. сум, аймгуудын төв, нийслэл бусад хот  суурин газраас нийтдээ 1500-2000  хүнийг тодруулах бөгөөд ийнхүү тодорсон  хүмүүс нь бидний дундахь тэргүүний шилдэг хэсэг байх өндөр магадлалтай.

Ийм болохоор тэднийг “Монгол Улсын  удирдах боловсон хүчний нөөц” гэж бүртгэн авч, төр засаг яам, тамгын газар, аймаг дүүрэг нийслэл, бүх шат­ны удирдах  албан тушаалд томилон ажиллуулна.

Ингэснээр өнөөгийнх шиг манай намынх уу, хүний намынх уу гэж ял­га­вар­лахгүйгээр  Монгол Улс боловсон хүчнийхээ нөөцийг бүрэн ашиглаж, шилдэг хэсгээрээ тогтвор суурьшил­тай удирдуулан, эх оронд шударга ёс тогтож, үүнээс ард түмэн л хожно.

УИХ-ын гишүүд нам бус байх тул  тэдэнд намаа өмгөөлөн хамгаалах, намын даалгавар биелүүлэх, намд өр төлөх гэх мэт үүсмэл зорилгогүй болж, намаас хараат байхаа больж, гагцхүү улс эх орон, ард түмнийхээ эрх ашгийн төлөө гэх зөв сэдлээр ажиллах боломж нээгдэнэ.

Тэд аливаа асуудлыг хэлэлцэхдээ манай намын нэр хүнд, эрх ашигт яаж нөлөөлөх вэ, асуудлыг яаж шийдвэл манай намд ашигтай байх вэ гэх шал тэнэг, утга учиргүй шахалтгүй болох тул нам ба төр холилдсон өнөөгийн бантан мэт тогтолцоо төгсгөл болно.

  Тэдэнд сөрөг хүчин байх огтын шаардлага байхгүй.  Улс эх орноо хөг­жүүлэх, ард түмнээ амгалан энх, төв­шин жаргалтай байлгах үүрэг хүлээсэн нэгдмэл зорилго бүхий аль ч талаараа шигшмэл төрийн түшээ хүмүүс хэн нь хэнийхээ эсрэг яах гэж сөрөг хүчин болох вэ.

УИХ дотор үзэл бодлоороо зө­рөө­тэй бүлэг фракцууд байхыг үгүйс­гэхгүй бөгөөд ийм бүлгүүд аливаа асуудлыг хэлэлцэхдээ санал зөрж болох боловч тэдний маргаан нь намаа хамгаалсан, намын эрх ашгийн төлөөх тэмцэл бус, тухайн асуудлын үнэнийг олж шийдэх гэсэн ажил хэрэгч мэтгэлцээн байх тул ямар ч тохиолдолд улс орон, ард түмэнд өгөөжтэй байна.

Олон талаар шигшигдэн сонгогд­сон хүмүүс асуудалд зөв байр суури­наас ханддаг, хахууль мэтийг өглөө ч авч чаддаггүй, зөв төлөвшилтэй байх тул өнөөгийн албан тушаалтнуудтай холбогдон яригддаг олон муу үг мартаг­дан, төр цэвэршин, түмэн олон хардах сэрдэхийн зовлонгоос салж, төрөө дээдэлдэг болно.

Санал болгож буй энэ тогтолцоо­гоор улс төрийн нам нь улс орноо хөг­жүүлэх мөрийн хөтөлбөр боловс­руул­даг, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийг нэр дэвшүүлэн өрсөлдүүлдэг, Засгийн газ­рын үйл ажиллагаанд олон нийтийн хяналт хийж зөвлөдөг үүрэгтэй байх юм.

ӨНӨӨГИЙН  ОЛОЛТ                   

Монгол Улсад намгүй сонгуулийн тогтолцооны эхлэлүүд тавигдсан нь олзуурхууштай.

Хэдэн жилийн өмнө Монгол Улсын Ерөнхийлөгч санаачилга гарган, тухайн үеийн эрх баригчид санал нэгдэн, тө­рийн албан хаагчдыг намаас түдгэлзүү­лэх шийдвэр гарган, 2008 оноос хэрэг­жүүлсэн нь тэрхүү албан хаагчдад ч, тэднээр үйлчлүүлж буй ард иргэдэд ч намын харьяаллын шахалт шаард­лага, айдас дарамтыг толгойноос нь авч хаясан чухал үйл явдал болсон.

Үүний удаад 2008 оны сонгуулиар ялалт байгуулсан МАХН-ын удирдлага ялагдал хүлээсэн АН-ыг гуйж байж, хамтарсан Засгийн газар байгуулсан нь сүүлийн 20 жилийн түүхэнд нам­чирхах үзлээс татгалзан байгуулсан анхны Засгийн газар болов.

Энэ Засгийн газар “Атрын III аян”-ыг хэрэгжүүлж, газрын доорхи баялгаа эргэлтэд оруулах санаа сэдэж, “Хүний хөгжлийн сан”-гийн хуулийг батлан гаргаж чадсан.
Хэрэв хуучин ёсоор намчирхах үзлийг хатуу баримтлан, МАХН дан­гаар Засгийн газраа байгуулсан бол сөрөг хүчнийхэн “Ялсан намын гар­гасан шийдвэр, бүтээсэн ажил нь на­мынх нь нэр хүндийг өсгөн, дараагийн сон­гуульд ялах боломжийг бүр­дүүлнэ” хэмээн сэрэмжилж, МАХН, АН-ын аль аль нь чадамгай ашигладаг “хуралдаан хаях” уламжлалт аргаа хэрэглэн, ямар ч шийдвэр гаргуулахгүй байж чадах байсан. Ингээгүй нь намчирхах үз­лээс татгалзсан Засгийн газар бай­гуулж чадсаны үр дүн.

Ингэхээр хоёрхон үндэстнээс бүрд­сэн нэг цул ард түмэн бидэнд “нам” хэмээх хүн бүрд хамаатай биш зүй­лээс болж, талцан хуваагдаж, мар­галдан тэмцэлдэхийн хэрэг огтоос алга.

Олон түмний дунд намчирхах үзэл болон түүнийг төрүүлж байдаг намаас татгалзах үзэгдэл идэвхжиж байгаа нь жамын дагуу явж буй олзуурхууштай бөгөөд ирээдүйтэй үйл явц тул төр засаг ч, ард түмэн ч үүнийг дэмжин, нам дамжуулахгүйгээр төр, засгаа байгуу­лах тогтолцоонд шилжихэд хүн бүр хүчин зүтгэх цаг ирсэнд эргэлзэх учир үгүй байна.

Рэгжийбуугийн НЯМДОРЖ (хуульч)