Арван жилийн өмнө Францын ‘BNP Paribas’ банк худалдааны зээлээ гурван сарын турш зогсоохдоо “АНУ-тай валютын солилццоны хүрээнд өр барагдуулах ажиллагаа зарим салбарт эрсдэл үүсгэлээ” гэсэн тайлбар өгч байлаа.
Үүнийг олон шинжээчид хямралын эхлэл гэсэн юм. Гэхдээ тус улсын хямрал нь 2007 оны зургадугаар сард үүссэн үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлийн дефолт ба хөдлөх хөрөнгийн банкнуудын дампуурлаас эхлэлтэй гэж зарим шинжээчид дүгнэдэг
Үнэндээ зээл олголтыг чангатгаж, банкууд итгэлээ алдсан нь эцсийн дүнд хямрал оргилдоо хүрсэн 2008 оны намар Lehman Brothers банкыг сүйрүүлж билээ.
Иймэрхүү гашуун түүхийг эргэн дурсах бүрт дахиад давтагдах уу? гэсэн асуулт ямагт дагалддаг.
Сүүлийн арван жилд тус улсын нийт өрийн хэмжээ багасаагүй харин ч эсрэгээрээ нэмэгдсэн. Дэлхийн ДНБ-ний 327 хувь буюу 217 их наяд доллар болсон гэж Олон улсын санхүүгийн хүрээлэн хэлж байна.
Үнэнийг хэлэхэд өрийн хувиарлалт өнөөдөр 2007 оныхоос огт өөр болсон байгаа. Өрийн ихэнх нь Засгийн газар ба төв банкуудын өмч болжээ. Тэдний зүгээс зээлдэгч нарт хэтэрхий дарамт үзүүлэх сонирхолгүй учраас хямрал тийм хүчтэй мэдрэгдэхгүй байгаа юм.
Банкууд нь хөрөнгө хангалттай учраас тэдэнд аюул үүсэхгүй байна. Үүний зэрэгцээ бодлогын хүү бага байгаа учраас хэрэглэгчид болон компаниудад өр төлөх үйлдлийг хөнгөвчилж байгаа юм.
“Гэсэн хэдий ч “ердийн байдлаас” хол байна. Америкийн эдийн засаг сэргэж, ажилгүйдэл урт хугацаагаар дээд зэргийн бага төвшинд, Холбооны нөөцийн систем нь маш болгоомжтойгоор бодлогын хүүг нэмэгдүүлэх тал руу явж байгаа ч байдал хүндэрч болзошгүй байна. Европын Төв банк, Английн банк, Японы банк нь ийм хөдөлгөөнд ороогүй явна” гэж Британий “The Economist” сэтгүүл бичжээ.
Энэ бүгдийг аваад үзэхээр, тэгвэл юунаас шинэ хямрал үүсэх вэ гэсэн асуулт гарах нь тодорхой. Нэгдүгээрт, дефолтын тоо нэмэгдэхээр зээлдүүлэгч нарын итгэл алдарна. Эсвэл бодлогын хүүг эрс нэмснээр АНУ нөгөө байдалтайгаа дахиад тулгарах юм. Хямралын гол өдөөгч нь Хойд Солонгостой хийх дайн эсвэл Хятадтай хийх худалдааны дайн болж магадгүй. Байдлыг Хятадын дотоодын өрийн асуудал хурцатгаж магадгүй юм. Дундад улсад сүүлийн үед өрийн хэмжээ ихээхэн нэмэгдсэн байгаа.
Эсвэл хоршооллын хувьцааны зах зээлд энэ үүсч магадгүй. Өнөөдөр тэнд эргэн төлөлт нь бага бөгөөд эрсдэл өндөр байна.
Мөнгө зээлийн бодлогын алдааны улмаас АНУ шинэ хямралтай тулгарах магадлалтай. Холбооны нөөцийн систем тоон чанарын зөөлрүүлэлт явуулаад эхлэх үеэр олон хүн инфляцийн эрсдлийн “кетчупын зармыг” санах болно. Кетчупын шилийг сэгсрэн тонгойлоход эхлээд жижгээр гоожиж эхлээд дараа нь бөөнөөр асгардаг шүү дээ.
Банкнуудын шинэ бодлого нь эхлээд ямар нэгэн зүйл гаргахгүй мэт байв ч дараа нь зах зээлийг дэлбэлж магадгүй. Нэг иймэрхүү зүйл 1994 онд гарч байсан билээ. Холбооны нөөцийн систем бодлогоо чангатгаснаас үнэт цаасны зах зээл гэнэтхэн түүнд эмзэгээр хандсан юм.
Холбооны нөөцийн систем нь гэнэтхэн мөнгөний бодлогыг чангатгах хамгийн боломжийн голомт нь болж байна. Америкийн мөнгөний бодлого нь доллараар дамжуулан дэлхийд нөлөөлдөг. Мөн Америкийн эдийн засаг нь даяарчлалын ДНБ-нд жинтэй нь болдог. Тэгэхлээр ирээдүйн хямрал Вашингтоноос л эхлэх болно.
Бэлтгэсэн Ш.МЯГМАР
