Энэ нийгэм л биднийг ийм болголоо гэж амьдарч буй орчноо буруутган, архи хэмээх хүндтэй ч юм шиг заримдаа бүр нэр хүнд нь шороотой хутгалдсан тэрхүү идээг хүртэн хөлчүүрхэгчид олширчээ. Ер нь энэ ундаа монголчуудын баяр бүхэнтэй хамт байж, жаргал зовлон бүхнийг нь хуваалцдаг дотны анд нь болоод уджээ. Хөгшдийн хэлдгээр эр, эм хөгшин залуугүй хэрэглэдэг тансаг хэрэглээний тоонд ороод байгаа архи хэмээх идээг олон жил уулзаагүй анд нөхөд, ах дүүтэйгээ учрахдаа, ахмад настнаа хүндлэхдээ, айлын айлдаа орохдоо, авсан шагналаа угаахдаа гээд л юм бүхний түрүүнд барьж гүйдэг болсон нь монголчуудыг “архинд живсэн хүмүүс” хэмээх нэр авахад хүргээд байна.

Тэгвэл энэ хүндэт гээд байгаа идээ заримынх нь амьдралыг там болгож, айл гэрийг бусниулагч  гол үүрэгтэн болоод байгаагийн бэлээхэн жишээнүүд олон бий. Архинаас болж хэдэн арван гэр бүл салж, хэдэн зуун балчир үрс өнчирч, хэдэн сая төгрөг салхинд хийссэнийг таахад бэрх.Ямартай ч дээрх тохиолдлууд бүгд үнэн гэдгийг захын хүн хэлнэ. Энэ байдал үргэлжилсээр байвал монголын маань ирээдүй хойчыг хувь заяа аймшигтай бүрхэг харагдана. Зөвхөн ажилгүй хүмүүс  согтуугийн гайг эдэлдэг гэвэл өрөөсгөл болно. Албан тушаал, ажлын байртай, энгийн нэгэн хүмүүс бусадтай холбоо тогтоохын тулд сархадаар бэлэг барисаар нэг мэдэхэд архинд орчихдог сөрөг үзэгдэл байсаар байна. Тиймээс энд өгүүлээд байгаа тэрхүү гашуун ундаа ажилтай ажилгүй, нас хүйс бүгдийг ялгахгүй ухаан санааг тань хоосруулж, улс орныг тэр чигээр нь уруудуулах адын шидтэй зүйл ажгуу.

Бид яагаад заавал архиар бүх зүйлийг хэмжиж, , архитай хамт жаргал зовлонгоо хуваалцах ёстой юм бэ?

Яг одооноос эхэлж, энэ зуршил дадлаасаа салъя. Болохгүй юм гэж байхгүй. Зөвхөн та бидний сэтгэлийн тэнхээ, ухамсарт оюунаас л шалтгаална.

Та хэдэн арван жил уулзаагүй найз тань тан дээр ирвэл архиар биш сайхан хоол цайгаар дайлж, гэртээ өдөржин шөнөжин буу халж, сонирхолтой  тоглоом тоглож болно. Мөн та төрийн дээд одон медаль авахдаа ч, төрсөн аав, ээж, амраг хайртаасаа салсан ч архийг мартаж, өөр зүйлд сатаарах гээд үз. Болохгүй зүйл байхгүй ээ. Тэр амтат рашаан, хүндэт идээг зооглосноос болж, гар дахиа бүгдийг бусдад өгчихөөд амаа барихаас өөр аргагүй байдалд ордог жишээ ч танд тохиолдсон байхыг үгүйсгэх аргагүй шүү дээ.

Юу ч болсон ямар ч сайхан муухай, зовлон гуниг тохиолдсон сархадыг биш сайн нөхөр, сайхан орчинг сонгож яагаад болохгүй гэж.

Архинаас татгалзахын сайхан, татгалзсаны сайханыг хэвлэл мэдээлэл, олон нийтийн байгууллагаар дамжуулан нийтэд сурталчилж, нийтээр хүлээн зөвшөөрөх оюуны их өөрчлөлтийг хийцгээе л дээ. Яагаад болохгүй гэж. Энэ санааг эсэргүүцэх хүн нэг их олноор гарахгүй байх гэдэгт итгэж байна. Хэдхэн хоногийн өмнө улсын маань ерөнхийлөгч согтууруулах ундаанаас татгалзахыг уриалж, шинэ оны эхний хундгаа цагаан сүүгээр мялааж, олон түмнээ сархадаас татгалзахыг уриалсан шүү дээ. Сайхан л санаа. Дэмжиж байнаа.

Айл гэр бүхэн архи хэрэглэхийг үе удмаараа эсэргүүцдэг, аливаа бүхний эхлэл, баяр жаргалын эхэнд цагаан сүүгээр дээжилдэг зан үйлд суралцвал бидний ирээдүй, улсын маань хөгжилд дээд амжилт биш юмаа гэхэд бахархан дуурайх үнэт зүйлтэй болно.

Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагаас явуулсан судалгаагаар манай улсын нийт хүн амын 13,6 хувь нь архинд донтох эмгэгтэй. Үүнээс 35 хүртэлх насны эрэгтэйчүүдийн 51,2 хувь, энэ насны эмэгтэйчүүдийн 8 хувь нь архи хэтрүүлэн хэрэглэдэг ажээ. Мөн сүүлийн таван жилд архины хордлогын оношоор нас барсан хүн 1005 тохиолдол бүртгэгдсэн бол сүүлийн 10 жилд архинд донтох өвчтэй хүний тоо хоёр дахин нэмэгдсэн   гэсэн судалгааны дүн гарчээ. Харамсмаар ийм тоо баримт дурдсаны учир нь архинаас л татгалзъя гэж уриалаад байгаа юм шүү дээ. Муу л бол захын хар овоохой гэдэг шиг архинаас боллоо гэж алдаагаа хэрэглэх дуртай ундаа руугаа чихэхгүй, тийм шаардлага ч гарахгүй шүү дээ.

Цаашилбал элдэв хэрэг төвөгт орохгүй, муу муухай бүхнээс ангид амьдрахын жаргал,  утга учрыг жинхэнээр нь эдлэх боломжтой болно. Ингээд тоочоод байвал сархадаас татгалзсанаар сайн бүхний үүд нээгдэнэ.

Хүн болж иснийх, бахархмаар сайхан монгол заяанд төрснийх хэдүүлээ замдаа саад болоод байгаа архи хэмээх “зэвүүн” идээнээс татгалзъя л даа.

Ганц сайхан зуу татъя гэхийн оронд нэг сайхан хоол хийж идье гэж сурвал ямар сайхан бэ? Шинэ оны эхний хундгыг өргөхдөө сүүг дээдэлсэн төрийн тэргүүнийхээ ийм сайхан, самсаа шархирмаар уриалгыг дэмжээд хундагандаа архи биш, сүү, эсвэл сайхан монгол цайгаар амжилтаа, алдаагаа, аз жаргалаа, баяр гунигаа тамгалцгаая.