Үндэсний аудитын газрын удир­­дах зөвлөл өчигдөр хуралдаж, Санхүүгийн
зохицуулах хороо болон Хөрөнгийн биржийн 2009 оны тай­ланд хийсэн
аудитын тайланг ба­таллаа. Санхүүгийн зохицуулах хо­роонд хийсэн аудитын
шалгалтаар тус хороо арилжааны банкинд ха­рил­цах данс нээж, Сангийн
яамны дүрмийг зөрчсөн болон харилцагч байгууллагууддаа хийсэн судалгаа,
хяналт нь хангалтгүй гарсан байна. Үүнээс гадна шаардлага хангаагүй үнэт
цаасны компаниудад арга хэм­жээ аваагүй зэрэг үйл ажиллагааны зөрчлүүд,
дотоод хянал­тын чиг үүрэг давхацсан дутагдал тус байгууллагад
илэрснийг ахлах аудитор Ц.Од­гэрэл тайландаа тусгасан юм. Тайлан дээр
үндэслэн Үндэсний аудитын газ­рын дарга М.Раднаа СЗХ-нд харил­цагчдынхаа
тухай мэдээллийн сан бүрдүүлэх, хяналт шалгалтыг сайжруулах, газар
хэлтсийн албадын давхардсан чиг үүргийг арилгах даалгавар өгч, ирэх оны
эхний ха­гаст энэхүү дутагдлаа арилгасан байхыг даалгасан юм. СЗХ-ны
төсөв зохицуулалтын үйл ажиллагааны хөлс болон төсөвлөж өгсөн
хөрөнгөнөөс бүрддэг нь шалгалт хийхэд нэлээд “толгой эргүүлдэг” тухай
аудиторууд шүүмжилж, УИХ СЗХ-ны төсвийг нэг тийш болгох шаардлагатайг
тайландаа дурджээ.

СЗХ-ны дарга Д.Баяр­сайханаас Үндэсний аудитын газрын шалгалтын дүнтэй санал нийлж байгаа эсэхийг нь сонирхлоо.


-Танай байгууллага зохицуу­лалт хийх байгууллагууддаа тавих хяналт сул байна гэсэн дүн гарсан. Ямар тайлбар өгөх вэ?

-СЗХ нь арилжааны банкуудаас бусад санхүүгийн байгууллагад зо­хи­цуулалт
хийдэг. 2009 онд сан­хүүгийн хямрал тохиосон учир үнэт цаасны ихэнх
компаниудын үйл ажиллагаа зогсонги байдалд орж, 100 тэрбум төгрөгийн
арилжаа хийдэг байсан бол 20 тэрбум төгрөгийн гүйлгээ л хийх болсон.
Тиймээс хо­рооны хурлаар оруулж, компаниудын эрсдэлийн санг нь
буу­руулсан. Үйл ажиллагаа нь хэвийн явж байгаа ч санхүүгийн үйл
ажиллагаа нь муу байгаа компаниудын эрхийг түдгэлзүүлэх гэхээр иргэд
хохи­рох болчихоод байсан. Тиймээс харж үзсэн тал бий.

-Арилжааны банкинд харилцах данс нээсэн, дотоод хэлтсүүдийн ажил давхардсан гэсэн дүгнэлт гарсан байна билээ?

-2008 онд Голомт банкинд харил­цах данс нээсэн байсан ч одоо бүх дансаа
төрийн санд төвлөрүүлсэн байгаа. Энэ зөрчлийг аль эрт арилгасан. Ха­­рин
зарим ажилтны чиг үүрэг дав­хардсан гээд байгаа нь давхар шал­галт хийх
шаардлага байдагтай хол­­боотой байх. Үүнтэй санал ний­лэх­гүй байгаа.
Шалгалтын бу­сад дүнтэй ерөнхийдөө санал нэг байна. Харин Хөрөнгийн биржийн 2009 оны тайланд аудит хийсэн ахлах аудитор
С.Оюунгэрэл “Хөрөнгийн бирж хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл эрхэлсэн нь буруу”
хэмээн тайландаа дурдсан юм. Түүний хийсэн шалгалтаар Хөрөн­гийн
биржээс үүссэн хуримтлалыг компанийн удирдлага үндсэн үйл ажил­лагааг
хөгжүүлэхэд бус, туслах аж ахуйн чиглэлээр зарцуулж байхад ТУЗ нь хяналт
тавиагүй нь илэрчээ.   Тухайлбал, Хөрөнгийн бирж нь 2007-2009 онд газар
тариалангийн 304 га газрын төлбөрт 19.8 сая төг­рөг, ХАА-н тоног
төхөөрөмж, мал худалдан авах зэрэгт 200 гаруй сая төгрөг зарцуулсан
байна. Улмаар интернэт кафе, ХАА-н үйлчилгээг нэгтгэж, “Эм Эс И Кей”
хэмээх охин компани байгуулсан нь Төрийн болон орон нутгийн өмчийн тухай
хуулийн холбогдох заалтуудыг зөрчжээ.  Үүнээс гадна хөрөнгийн  зах зээ­лийг хөгжүүлэх үндсэн бодло­го
үгүйлэгдэж байгаа бөгөөд Хөрөн­гийн биржийг энэхүү үйл ажиллагааг
явуулахад хангалтгүй ажиллаж байна гэсэн дүгнэлт гарчээ. Хөрөнгийн бирж
эрсдэлийн сангийн журмыг бо­ловсруулж мөрдөөгүй, компанийн 2009, 2010
оны эхний хагас жилийн санхүүгийн тайлангийн эргэлтийн хөрөнгө нь нийт
хөрөнгийн 17.3 хувьтай байгаа нь СЗХ-ноос баталсан 30 хувь байх гэсэн
журмын шалгуу­рыг хангахгүй байгаа юм.

Аудитын дүнгийн талаар МХБ-ийн захирал Р.Содхүүгийн байр суурийг сонслоо.


-Хууль зөрчин компани байгуул­сан гэж Хөрөнгийн биржийг шүүм­жилж байна. Та санал нэг байна уу?

-Монголын хөрөнгийн бирж хуулийн этгээдийн статустай. Монго­лын
хөрөнгийн бирж хувьцаат ком­па­ни шүү дээ. Харин компанийн хуу­лийн
дагуу өөр үйл ажиллагаа явуулж болно гэсэн заалт бий. МХБ хувьцаат
компани нь ашиг олох ямар ч үйл ажиллагаа явуулах эрхтэй. Гэтэл 51 хувь
нь төрийн статустай ком­пани өөр үйл ажиллагаа эрхэлбэл Засгийн газраас
тухайн компанийг нь бай­гуулна гэсэн байдаг.  Тэгэхээр энэ хоёр хуулийн
хооронд зөрчил га­раад байгаа юм. Үүнд эрх зүйн зохи­цуулалт хэрэгтэй.
Тэгээд ч энэхүү яриад байгаа “Эм Эс И Кей” компани аль эрт татан
буугдсан. Хөрөнгийн зах зээл Монголд одоо л хөгжиж эхлэх гэж байна.
Тиймээс энэ чиглэлээр аудиторууд маань мэргэших хэрэгтэй байна.
Шалгалтаар очиж байгаа хү­мүүс үнэндээ юу ч мэдэхгүй байна шүү дээ.

-ТӨХ-ноос гаргасан төлөв­лө­гөөг биелүүлж ажиллаагүй, орлогоо төвлөрүүлж чадахгүй бай­на гэсэн. Үүний шалтгаан нь юунд байна?

-Хөрөнгийн биржийн үйл ажил­лагааны тухайн оны эдийн засгийн үндэс­лэл,
төлөвлөгөөг гаргана гэдэг том асуудал. Төлөвлөсөн орлогыг да­вуулан
биелүүлж ч болно, бууруулж ч болно. Тухайлбал, одоо л гэхэд “Эрдэнэс
Тавантолгой” ХК-ийн хувь­цаа гаргах эсэхийг шийдсэний дараа ирэх оны
төлөвлөгөөг нь батлах шаардлагатай байгаа юм. Ер нь эдийн засагтай
уялдуулж байх хэрэгтэй.
Үндэсний аудитын газрын дар­га М.Раднаа Мон­­­­гол Улсын Ерөнхний сайдад
Хөрөнгийн биржийн менеж­ментийн бодлогын баримт бич­гийг цогцоор нь
бүрдүүлэх санал хүр­гүүлэхээр болжээ.