Ам нээвэл уушги нээ гэж ярьдаг. Тэгвэл эдүүгээ ам нээсэн хүн уушгиа нээлгүй, шууд  уул уурхай ярих болжээ. Хүн бүхний ярьж байгаа уул,  уурхай ялангуяа нүүрс олбор­лолтын салбарт манай улсад "Лэйтон Ази" гэх компани ноёрхлоо тог­тоож байгаа талаар за­рим эх сурвалж хэлэх боллоо. Ингэж хэлэхээс ч аргагүй нөхцөл байдлыг тэд өөрсдөдөө бүрдүүлж чадсан  юм билээ. "Лэйтон Ази" компани нь "Хө­шөөт"-ийн нүүрсний орд­той 227 сая ам.долларын гэрээг 2010 оны долду­гаар сард зургаан жилийн хугацаатай байгуулжээ. Мөн Сэлэнгэ аймагт байр­лах хоёр сая тонн нүүрс олборлох хүчин чадал бүхий Улаан- Овоо­­гийн уурхайд ол­бор­лолт явуулах гэрээг "Редхилл Монголия" ком­панитай хийж амжуулсан байна. Түүгээр зогсохгүй "Ухаа худаг"-ийн нүүрс­ний ордтой таван жилийн хугацаатай 418 сая ам.долларын гэрээг тус тус байгуулжээ. Түүнчлэн ма­най улсад идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж бай­гаа "Сау гоби сэнд" ХХК-тай 48 сая ам.долла­рын дэд бүтэц байгуулах гэ­рээ байгуулсан байна. "Лэйтон Ази" компани эд­гээрийг олборлож эхэлс­нээр манай улсын дотоо­дын нийт бүтээгдэхүүний 40-өөс доошгүй хувьтай тэнцэх орлого бүрдүүлэх салбарт  монополь үүсгэж мэдэхээр болжээ.

Тэдний ирэх таван жилд дээрх үйл ажилла­гаанаас олох орлого нь гурван тэрбум ам.доллар хүртэл өсөх магадлалтай гэсэн урьдчилсан тооцоо байдаг талаар тус салба­рынхан хэлж байна. Хэ­лэх нэг хэрэг, биднийг хоо­рондоо ховын чанар­тай хэрэлдэх хэлцэхийн хоо­ронд байхад "Лэйтон Ази" манай орны нүүрс­ний олборлолтын сал­барт эзэн сууж байгаа юм биш үү. Хүнд  өгсөн юмаа бу­цааж авах ч хэцүү дээ. Энэ бүхэн өнгөрчээ гэж бодож болно.

Гэтэл хамгийн сүүлд тарж байгаа  мэдээллээр "Таван толгой"-н опера­тор шалгаруулах тендерт тэд өөрийн охин компани гэж хэлж болох "Мак­ма­хон" компанийг  өөрийн­хөө  өрсөлдөгч болгон  дагуулаад  гүйж  яваа аж. Тэднийг гадна талаас нь харвал хоёр өөр компани мэт боловч тэдний на­рийн холбоосыг доорхи байдлаар харах ёстой цаг үе иржээ. "Макмахон" компани Австрали улсад бүртгэлтэй юм байна. Гэхдээ уг компанийн хувьцааны 20 орчим ху­вийг "Лэйтон Ази" ком­па­нийн толгой компани бо­лох "Австрали Лэйтон" компани эзэмшдэг ажээ. Түүнээс гадна энэ хоёр компани хамтран "Макма­хон Лэйтон Жоинт Вэн­тур" компанийг 2009 онд    байгуулжээ. Ийм нарийн холбоо сүлбээтэй хоёр компани Монгол Улсын стратегийн орд газар болох "Таван толгой"-н орд газарт  оролцож бай­гаа нь нэг нь ялагдсан ч нөгөө нь үлдэнэ. Мар­гааш нь хамтран эзэм­шинэ гэдэг талаар харил­цан ойлголттой явж бай­на шүү хэмээн учир мэдэх энэ салбарын зарим хүн болгоомжлуулан са­нуулж байна.

Тэдний энэ хуйвал­дааныг хаах нэгэн баримт бичгийг  уг нь бол УИХ 2010 онд 48 дугаар тог­тоо­­лоор баталжээ. Тэр бол "Монгол Улсын үн­дэс­ний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал". Энхүү үзэл баримтлалд "Стра­те­гийн ач холбогдолтой салбарт хөрш орон өн­дөр хөгжилтэй бусад ор­ноос оруулах хөрөнгө оруулалтын хэмжээг тэнц­вэртэй баримтлах бодлого баримтална" гэ­сэн заалтад харшиж бай­гаа юм. Энд нэг ком­па­нийн  хөрөнгө оруулалтыг  хэдэн янзын нэр, хэлбэ­рээр оруулна гээгүй. Зөв­хөн тэнцвэртэй оруулна гэсэн байна. Гэтэл стра­тегийн ордын оператор дээр  хувь хэмжээгээрээ  нэгдчихсэн хоёр компани гэмгүй царайлан хоёр өөр нэрээрээ түрий ба­рин өрсөлдөхөөр орж ирж болох уу. Энэ асуул­тад хэн боловч болохгүй гэсэн хариулт өгнө гэж ойлгож байна. Тэдний хувьд өрсөлдөгчид биш хамтрагчид шүү дээ.

Үндэсний үзэл ба­римтлал гэлтгүй, олон улсын бизнесийн тогтсон жишигт ч ашиг сонирхол нэгтэй компаниуд нэг тен­дерт өөр хоорондоо өрсөл­ддөггүй гэнэ. Өөр хоорондоо холбоотой манайхаар бол хэтэвч нэгтэй энэ хоёр компани "Макмахон ба Лэйтон" гэж хамтарсан компани бай­гуулсан бөгөөд тэр да­руйдаа BHP Billton ком­па­ниас 500 сая ам.долла­рын ажил авч чадсан бай­на. Вэб хаяг нь /http:// www.mljv.au. Тэд хамгийн сүүлд БНХАУ-д 463 сая ам.долларын дэд бүт­цийн төсөл хэрэгжүүлэх тендер авсан  байна. Энэ байдлаас харахад "Та­ван толгой"-н стратегийн ордын операторын тө­лөө таван өөр хэлбэрээр нэгдсэн нэг компани хоёр нэрээр өрсөлдөх гэж бай­гаа бололтой. Тэгэхээр монголчууд бидний "Та­ван толгой"-гоос хувь хүр­тэж диваажин байгуулна гэж бодсон маань  үлгэр болох бололтой. Дээрх байдлаас харвал тэндээс монголчууд их зүйл хү­лээгээд хэрэггүй болжээ. Ёстой л их санасан газар есөн шөнө хоосон хонов гэдгийн араас орох нь. Монголчууд минь та бү­хэнд аминчлан хэлэхэд  "Таван толгой"-г та ч идэх­гүй би ч идэхгүй таван хэлбэрээр нэгдсэн Лэй­тон хүртэх нь. Гэхдээ энд нэг зүйлийг бид ойлгох хэрэгтэй. Өөрсдөө хүрч ирээд манай нүүрсэнд эзэн суучихаагүй. Түүнд хань бологсод саарал ордоноор дүүрэн байх шиг ээ. Боохойтой нийл­сэн гэрийн нохой ширүүн гэж ярьдаг. Тэгвэл гадны­хантай нийлсэн төрийн түшээд түүнээс ямар бол оо.

Г.ЭРДЭНЭБАТ