Зогсолтгүй эргэж байсан банк зүсээ хувиргаж засгийн мэ­дэлд очоод жил болох гэж байна. “Зоос” банкийг татан буулгаж Засгийн газ­­рын зүгээс Сангийн яамаар дамжуулан хөрөнгө оруулж Төрийн банкийг босгосон юм. Харин ойрдоо бүр таг чиг боллоо. Санаа тавих эрх нь жирийн иргэдийн хэнд нь ч нээлттэй болохоор энэ банк руу чих тавих, асууж су­раглах ёстой билээ. Бараг өөрсдөө ард түмэнд тай­лагнах ч үүрэгтэй. Мон­гол­банкинд хүргүүлдэг улирал, жилийн тайлангаа ч өгч байгаа эсэхийг мэдэх арга алга. Гэтэл Бэн Турнбул гэгч гүйцэтгэх захирал нь үүрэгддэг юм уу өнгөрсөн хавраас хойш байгаа үгүй нь мэдэгдэхгүй боллоо. Уг нь Сангийн яамнаас менеж­ментийн гэрээгээр эрхийг нь өгч тэднээр удир­дуулж байгаа гэж ойлго­дог. Шуудхан хэлэхэд тат­вар төлөгчдийн мөнгөөс илүү­чилж тус банкийг босгосон болохоор биднийх билээ. Ха­рин хуучин “Зоос”-ыг өргөжүүлж, эсвэл багас­гаж уг банкийг төрийн дэмжлэг­тэйгээр бий болгосон гэж за­рим хүн ойлгодог. УИХ-ын зарим гишүүн ч ин­гэж ярьж буй. Гэвч үгүй. Өн­гөрсөн тавдугаар сард ТӨХ-ны шийдвэр гарч “Төрийн банк” ХХК-ийг 28 тэрбум төгрөгийн дүрмийн сантайгаар 100 хувь төрийн өмчийн бүртгэлд авсан. Гэтэл өнөөдөр “Зоос”-оос данс дугуйлж, бие даасан арил­жааны банкны үйл ажил­лагааг явуулж чадаж бай­гаа үгүй нь мэдэгдэхгүй байна. Хуучин “Зоос”-ын нэ­рийг өөрчлөөд л бүтэц, үйл ажиллагаа нь хуучнаараа яваад байгаа юм шиг. Наад зах нь тус банкны байр­ны тавдугаар давхарт “Зоос” банкны хохирол ба­раг­дуулах алба гэж бай­гуулсан сурагтай. Тэр нөхөд “Зоос”-оос урт хуга­цаатай, их хэмжээний зээл авсан зээлдэгчдийг очиж дарамталдаг гэсэн. “Ма­найхаас авсан мөнгөө өг. Одоо “Зоос” гэж банк байх­гүй” гээд л дүвчигнэсэн то­хиолдол нэг бус удаа гарчээ. Нэг ёсондоо “Зоос”-оос авсан зээлээ хугацаанд нь Төрийн банкинд төлөөд явна гэж бодсон тэдгээр зээлдэгчид бухимдах нь аргагүй юм. Найдваргүй зээлдэгч гэдэг нь батлагдсан бол өөр хэрэг. Гэ­тэл урт хугацааны зээл авснаасаа болж банк дампууруулсан этгээд гэж чичлүүлэх нь хэнд сайхан байхав. Үүнээс гадна Төрийн банкны гүйцэтгэх захирлаар урьд нь “Зоос”-д гэрээгээр ажиллаж байсан Европын сэргээн босголт, хөгж­лийн банкны багийн хүнийг томилсон нь одоо ч со­нирхол татдаг. Заавал ин­гэх шаардлага байсан уу. Арилжааны банкуудын л нэг байсан банкыг заавал сонгож авч анхнаасаа татан буулгаад л /чанаргүй зээл гаргасан гэдэг боловч  анхнаас нь хянаж болох бай­сан/, Монголбанкаар дам­жуулж Сангийн яам са­наа тавиад л. Мөн энэ бүх­ний эцэст Европтоо нэр хүнд­тэй банкны хүнээр удир­дуулахаар болсон гэдэг ч урьд нь “Зоос”-ын хувьцаа­ны 25+1 хувийг эзэмшиж бай­­сан эчнээ танил нөхөр хүрээд ирсэн.Үүнээс гадна “Зоос”-ыг анх хөл дээр нь босгох гэж Монголбанк хи­чээсэн  боловч бүтээгүй гэх Монголбанкны байр суурь ан­хаарал татдаг. Эхний ээл­жинд Монгол Улсыг хөг­жүү­лэх сангаас 15 тэрбум, да­раа нь алтны компаниудыг дэмжих зорилгоор Засгийн газ­раас 76 сая. долларын сан­хүүжилт гаргасны 18 саяыг нь тухайн үед байр­шуулсан ч тус болсонгүй гэж Монголбанкны ерөнхийлөгч Д.Пүрэвдорж  мэдэгдэж бай­сан. Элсэнд хийсэн ус шиг алга болсон гэсэн үг. Одоо  энэ талаар тэр юу ч ярих­гүй байгаа. Үүнийг Тө­рийн банкинд өнгөрсөн хавар Засгийн газраас байр­шуулсан 60 гаруй тэрбум төг­рөгийн бонд дээр нэмж тооцох уу, эсвэл “Зоос”-ыг үгүй хийсэн гол хүн гэгдээд байгаа “Монгол газар”-ын Ц.Мянганбаярт тохоод өнгөрөх үү гэдэг нь ч одоо эргэлзээтэй. Уг нь татан буул­гуулахаас жилийн өмнө “Зоос” банк 220,6 тэрбум төг­рөгийн активтай, 100 гаруй мянган хадгаламж эзэм­шигчтэй байсан. Гэ­нэт л тэнгэр ниргэсэн юм шиг дампуурал мөн, биш гэ­сэн яриа газар авсан би­лээ.  Гол нь тухайн үед “АНОД”,”Зоос” банкнаас Олон овоотын лицензийг  барь­цаалж их хэмжээний зээл авсан Ц.Мянганбаярыг бу­руутгаж байсан санагддаг. Одоо ч ялгаагүй. Гэтэл асар их  алтны нөөцтэй ордоос өнөө маргааш биш гэхэд ойрын хоёр, гурван жилдээ ав­сан зээлийнх нь эргэн тө­лөлт ороод ирэх байсан гэж ойлгодог. Ямар зам барихтай адил биш. Хоног өдөр өнгө­рөх тусам л ашгаа өгөх сал­барт тэнэг биш учраас дээрх банкны эзэд ч тэр үедээ түүнд зээл олгосон байж таар­на. Ц.Мянганбаярын хувьд  дотоодын арилжааны бан­куудаа сонгосон нь зөв бай­сан ч “АНОД”-оос авсан дээрээ нэмж “Зоос”-оос зээл авсан нь хожим ирэх гайг далласан байх. Тийм ч бо­лохоор хэнийх нь ч санаа бүтээгүй. Гол нь эндээс өнөөдөр хаал­гаа барьсан “Зоос”, Тө­рийн банкны халхавч уу, эс­вэл эсрэгээрээ юү гэдэг нь ойлгомжгүй байгаа юм. Өнөөд­рийг хүртэл  Төрийн банк тайлангийн хурал ч хий­сэнгүй. Ашигтай  ажиллаж  байгаа үгүйг ч мэдэх арга алга. “Зоос”-ынх бол хадга­ламж эзэмшигчдийн, бас ТУЗ-ын гээд хэд хэдэн хурал бол­сон. Гэвч энэ хоёр бол тус­даа учраас л Төрийн банкийг өнөөдөр хэн ч олж харахгүй байгаа юм.Төрийн бан­кинд  оруулсан Зас­гийн газрын хөрөнгийг та­тан буулгасан  банкны хад­галамж эзэмшигчдийн хохир­лыг төлөхөд зориулаад байна уу.Үгүй гэх хүн ч алга. Монголбанкнаас томилсон эрх хүлээн авагч хуучин, шинэ хоёрын нэгдэх замыг за­сах үүргийнхээ дагуу “Зоос”- той холбоотой өр, авла­гыг хуулийн дагуу шийдвэрлээд явж байгаа эсэхийг бүү мэд. Мөн  хуучин ”Зоос”-ын эргэн төлөх чад­вартай зээлдэгчдийн буцаан тө­лөлт өөр халаас руу урсаад байна уу гээд тоочвол хаалттай зүйл олон байна. Мэ­дээж  өмнөх “Зоос”-ын харилцагчид Төрийн бан­кинд үргэлжлүүлээд харил­цах данс нээгээд хамтран ажиллаж байгаа гэх байх л даа. Гэвч тэр тоо өнөөдөр бас бүрхэг байгаа. Тус банкны ажилтны ярьж байгаагаар ойрын үед бус оны эцэст л тайлангаа нийтэд ил бол­гож болно. Одоогоор цаг нь бо­лоогүй гэнэ. Харин улирлын тайлан балансаа хуулийн хү­рээнд Монгол банкинд хүр­гүүлж байгаа эсэхэд хариу­лахыг хүсээгүй юм. Бодвол хөрөнгө оруулагч болох  Сан­гийн яамныхнаас эмээж байгаа биз.

Сүүлийн үед ашигт малт­малын ордуудаас олох орлогод түшиглээд Хөгж­лийн банк байгуулах талаар ярьж байгаа. Уул уурхайгаас орж ирэх хөрөнгийг энд л төвлөрүүлэх зөв гарц гэж ярьцгааж байна. Гэвч Төрийн банкийг анх байгуулахад ноён Д.Пүрэвдорж бас л ийм утгатай зүйл ярьж байсан. “Татан буулгасан банкыг түшиглээд төр өөрийн гэсэн банктай болж байгаа нь нэг талаар олзуурхууштай. Энэ бан­кинд  удахгүй ашигт малт­малын ордуудаас орж ирэх хөрөнгийг төвлөрүүлнэ гэж Засгийн газрын түвшинд ярьж байгаа. Үүнд гадны туршлага хэрэгтэй байгаа учраас гадны менежментийн багийг урих болно. Төрийн банкийг Сангийн яам үүсгэн бай­гуулж Засгийн газрыг төлөөлж байгаа юм” гэж жи­лийн өмнө хэвлэлд ярьжээ. Гэвч түүний ярьсан нь худ­лаа байлаа. Төрийн мэдлийн энгийн л нэг арилжааны банк байгуулах гэж байснаа яагаад нуусныг одоо л мэд­мээр байна.  

Н.МӨНХТӨВШИН