Агаарын бохирдлыг бууруулах гэхээсээ нэмэгдүүлэх бодлого ба­римталж буй гэлтэй хотын бодлогыг ахиад улиглахаас аргагүй нь. Энэ өвөл өнгөрсөнтэйгөө адил агаарын бо­хирдлыг ярихаар амаа ангайвал амьс­галын замын эрхтэнгүй ч болж мэдэх нь. Гэхдээ нийслэлийн Засаг даргын санаачлагаар энэ жил БГД-ийн 9, 10, 11, 16 гэсэн дөрвөн хороог, ЧД-ийн 7, 8, 9, 10, 11, гэсэн таван хороо, СБД-ийн 9, 11, 12 гээд гурван хороо нийт 12 хорооны  24 мянга 943 айл өрхийг боловсруулсан нүүрсээр хангах ажлыг Агаарын чанарын алба хийхээр бол­сныг дуулгах юун. Эдгээр хороодыг сон­гон авсан шалтгаан нь хамгийн их утаатай хэсэгт хамаардаг аж. Дээр­х гурван дүүргийн 12 хорооны  иргэд нийслэлийн хүн амын дөнгөж 10 гаруй хувийг эзэлж байгаа ч эхний жил бодит үр дүнгээ өгвөл нийслэлийн бүх дүүрэгт түүхий нүүрсний хэрэглээг хязгаарлах боломжтой гэж төлөвлөжээ. Түүхий нүүрсний хэрэглээг хязгаар­лахаас гадна ирэх аравдугаар сараас Чин­гэлтэй, Сүхбаатар дүүргийн  за­рим хороодын 300 гаруй айл өрхийг  шалны халаалттай болгохоор эх­нээсээ тур­шилтаар хэрэгжүүлж эхэл­сэн гэж байв. Тэд ингэснээр түү­хий нүүрсний хэрэглээг 20-30 хувь буу­руулна гэж байгаа ч үүний үр дүнд хо­тын агаарын бохирдлыг тэдэн ху­виар бууруулна гэсэн тооцоо алга. Өнгөрсөн зургадугаар сарын 24-нд батлагдсан Агаарын тухай хууль, Агаарын  бохирдлын  төлбөрийн ту­хай хууль хэрэгжсэнээр агаарын бо­хирдлыг бууруулахад бус түүхий нүүрс­ний хэрэглээг хязгаарлах дээрх ажил­д томоохон түлхэц болно гэж ч үзэж болно. Тухайлбал, шинэчлэн най­руулсан Агаарын тухай хууль, Агаарын бохирдлын төлбөрийн ту­хай хуульд бохирдлын эх үүсвэр, объект, бохирдуулагч этгээдэд төлбөр ног­дуулах,  бохирдлоос урьдчилан сэр­гийлэх, агаарын чанарт хяналт тавих, экологид ээлтэй цэвэр түлшний үйлдвэрлэлийг дэмжих,  иргэдийн эрүүл мэнд, байгаль орчныг хам­гаалахад шаардагдах  зардлыг нөхөх сан бий болгох зорилгоор агаарын бохирдлын төлбөр төлөх хариуцлагын тогтолцоотой болсон учир агаарын бохирдолттой тэм­цэхэд чухал нөлөө­тэй гэж  хууль санаачлагчид нь найдаж суугаа. Тиймээс иргэдийн ухамсар дээшилж, санаачилж буй ажилд бодит үр дүнгээ өгнө гэж тооцоолсон биз.  Энэ нь улсаас их хэмжээний мөн­гө шаардахгүй, гагцхүү иргэдийн ухам­сар, холбогдох байгууллагын хя­нал­таас шууд хамаарна гэж Агаа­рын чанарын албаныхан мэдэгдэв. Ту­хайлбал түүхий нүүрсийг өөрс­дийнхөө мөнгөөр худалдан авдаг байсан шигээ түүнтэй дүйцэх, бүр бага зардлаар хорт хий бага ялгаруулдаг, боловсруулсан түлш хэрэглэхэд л хангалттай гэх. Харин нэн ядуу айл өрхүүдэд нийгмийн халамжийн шу­гамаар  боловсруулсан түлш ол­гохоор болжээ.

Боловсруулсан түлшний үнэ ямар байх вэ?

Боловсруулсан түлшний үнэ ханш ямар байх уу, энгийн зууханд түлж болох уу гэх асуултын хариуг жилийн жилд иргэд нэхдэг. Энэ удаад холбогдох албаны хүмүүс кокссон, үртсэн, шахмал түлш  гэсэн гурван төрлийн боловсруулсан түлшийг ердийн зууханд түлэхэд ямар ч асуудалгүй гэж мэдэгдлээ. Үнэ ханшийн хувьд коксон түлшийг бэлтгэхэд  зардал өндөртэй учраас түүхий нүүрснээс илүү үнэтэй. Тиймээс коксон түлшийг  нэг тонныг нь 70 мянган төгрөгөөр худалдаалах юм байна. Харин үртсэн шахмал түлш нэг тонн нь 120 мянган төгрөг. Албаны хүмүүс дунджаар нэг айл хоёр тонн үртсэн түлшээр өвлийг барна гэх тооцоог гаргажээ. Харин үртсэн түлшийг хэрэглэж үзсэн иргэд илчлэг багатай, дулаанаа удаан хадгалдаггүйн дээр нэг айл дор хаяж 5-6 тонныг хэрэглэнэ гэх тооцоог гаргасан байх юм. Тиймээс ч албаны хүмүүсийн яриад байгаа шиг 240 мянган төгрөгийн бус доод тал нь 600 мянга орчим төгрөг зарцуулж байж шахмал түлшээр өвлийг давахаас илүүтэй 250 мянган төгрөг зарцуулах таван тонн нүүрсээ авах нь ашигтай аж.

Нүүрс түлвэл хөдөлмөрийн хөлсийг 2-3 дахин нэмж торгоно

Түүхий нүүрсний хэрэглээг хязгаарлахад  хяналт тавих, хэрхэн хариуцлага тооцох вэ гэдэг асуудал гарч ирнэ. Агаарын чанарын албаныхан Баянгол, Чингэлтэй, Сүхбаатар дүүргийн 25 мянга орчим айлын хаалгыг тогшиж явахгүй нь ойлгомжтой. Агаарын бохирдлын төлбөрийн тухай хууль хэлэлцэж  байхад гэр хорооллын өрх бүрээс хоёр мянган төгрөгийн төлбөр авах тухай яригдаж байсан ч ядуу иргэдээ “харж үзэн”  ийм зүйл заалт оруулаагүй.  Харин нүүрс нийлүүлэгчдээс төлбөр авахаар тусгасан аж. Гэхдээ иргэн бүр мултарчихаж байгаа юм биш. Учир нь төлбөр төлөх субьектэд түүхий нүүрс олборлогч, автомашин эзэмшигч, агаар бохирдуулагч эх үүсвэр хэрэглэж байгаа иргэн, аж ахуйн нэгж агаарт ямар хэмжээний хорт утаа ялгаруулж буйгаас  хамааран тодорхой хэмжээний төлбөр төлөхөөр хуульд заасан. Хууль зөрчсөн иргэнийг агаар бохирдуулсан бодисын агууламж, хаягдлын хэмжээнээс хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 2-3 дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгож хариуцлага тооцохоор хуулиндаа тусгажээ. Тэгэхээр одоо сонгогдоод байгаа гурван дүүргийн 25 мянга орчим айл хүссэн ч хүсээгүй ч түүхий нүүрснээс татгалзах хэрэгтэй болох нь.

Шахмал түлшний үйлдвэр барихад таван тэрбум төгрөг төсөвлөжээ

2007 онд УИХ-ын 46 дугаар тогтоол гарч агаарын  бохирдлыг бууруулахад жил бүр 50-иас доошгүй тэрбум төгрөг зарцуулбал үр дүн гарна гэж үзсэн байдаг. Гэтэл сүүлийн гурван жилд нийт дүнгээрээ агаарын бохирдлыг бууруулах чиглэлээр улсаас 8.7 тэрбум төгрөг төсөвлөж  8.2 тэрбум төгрөгийг нь  зарцуулсан ч дорвитой үр дүнд хүрсэн зүйл алга. Тэр ч байтугай 2008 онд коксон түлшний үйлдвэрийг дэмжих чиглэлээр 10 тэрбум төгрөг тусгагдсан ч  холбогдох байгууллагуудын хариуцлагагүй байдлаас бодит ажил болгож чадалгүй улсын төсөвт хураалгасан талаар УИХ-ын зарим гишүүд ярьж байсан. Энэ онд  Агаарын бохирдлыг  бууруулах чиглэлээр  хагас коксжсон, коксжсон түлшний үйлдвэр байгуулахад улсын төсвөөс таван тэрбум төгрөг тусгасан байна. Энэ мөнгийг Эрдэс баялаг эрчим хүчний яам хариуцаж, бодит ажил болгох ёстой аж.

Боловсруулсан түлшийг 12 компани нийлүүлнэ

Энэ өвөлдөө 71 мянга 800 тонн боловсруулсан түлшийг  12 компани албан ёсоор нийлүүлэхээр  гэрээ хийж, хороодод  түгээх хуваарийг гаргажээ. Тухайлбал, Баянгол дүүрэгт 96, Чингэлтэй дүүрэгт 54, Сүхбаатар дүүрэгт 28 гэрээт  борлуулалтын цэг  ажиллах аж. Түүнчлэн гурван дүүрэг тус бүр  нэгдсэн цэг ажиллуулж гэрээт борлуулагчид дүүргийнхээ цэгээс өдөр тутам  боловсруулсан түлшээ авч байхаар зохион байгуулж буй. Энэ чиглэлээр үйлдвэрлэл явуулдаг цөөхөн  компани байдаг. Тухайлбал Шарын голд хоёр, Төв айгийн Баян суманд  нэг коксжсон түлшний үйлдвэр, Сэлэнгэ аймгийн  Жаргалант, Түнхэл суманд дөрвөн үйлдвэр, Булган аймгийн Хялгант тосгонд 800-10 мянган тонн үртсэн түлш жилдээ үйлдвэрлэх хүчин чадалтай үйлдвэр гээд нийтдээ 12 үйлдвэр ажиллаж байна.  Өмнөх жилүүдэд шахмал түлшний үйлдвэрүүд гэрээгээ биелүүлэхгүй байснаас маргаанд хүрч байсан удаатай. Тиймээс гэрээний  үүргийг биелүүлэхгүй бол алданги тооцох зэргээр хатуу арга хэмжээ авахаар гэрээ байгуулжээ.
Гэр хорооллын 180 мянган өрхийн утаа, 2000 гаруй нам даралтын халаалтын зуух, дөрвөн цахилгаан станц, жилээс жилд нэмэгдэж буй автомашин, үйлдвэрүүдийн техник технологийн хоцрогдол, тоосжилт гээд агаарыг бохирдуулах эх үүсвэр даан ч олон. Хотын агаарын бохирдлыг бууруулахаар хийж буй  энд тэндээс нь сэглэсэн ажлууд үр дүнгүй гэдэг нь амьдрал дээр нотлогдож  эхлэв. Энэ жилийн хэрэгжүүлж буй гэр хорооллын өрхийн  түүхий нүүрсний хэрэглээг хязгаарлах ажлын бодит үр дүнг  харж л байя.

С.ОТГОНСҮРЭН