МАН-ын тамганы зодоон хурцдаж, УИХ, Засгийн газрын асуудал болж хувирлаа. Улмаар Засгийн газар огцорч, УИХ тарах дээрээ тулж байна.  

1990 оноос хойш 2000 оны хооронд Ш. Гунгаадорж, Д. Бямбасүрэн, П. Жасрай, М. Энхсайхан, Ц. Элбэгдорж, Ж.Наранцацралт, Р. Амаржаргал гэсэн долоон Ерөнхий сайдын нүүр үзэж байсан бол 2000 оноос хойш өнөөдрийг хүртэл 25 жилийн хугацаанд 12 хүнийг Ерөнхий сайдаар тус, тус томилжээ.

НАМБАРЫН ЭНХБАЯР 

УИХ-ын 2000 оны сонгуульд МАН/МАХН 72 суудал авч үнэмлэхүй ялалт байгуулснаар Н.Энхбаяр Ерөнхий сайд болж байлаа. Тэрбээр 24 дэх Ерөнхий сайд агаад бүрэн эрхийнхээ дөрвөн жилд тогтвортойгоор засагласан цөөхөн Ерөнхий сайдын нэг юм. Түүний Засгийн газар түүхэнд үлдсэн шийдвэр нь Оросод төлөх 11.7 тэрбум шилжих рублийг бүрэн тэглэсэн явдал байлаа. Их өрийг тэглэснээр Монгол Улс эдийн засгийн тодорхой эрх чөлөөг олж авсан гэж хэлж болно.

Түүнчлэн "Мянган зам" бүтээн байгуулалтыг эхлүүлсэн. Төрийн дээд албан тушаалтнуудаас авлигын хэргээр тэрбээр анх удаа ял шийтгэл хүлээсэн юм.

ЦАХИАГИЙН ЭЛБЭГДОРЖ

Монгол Улсын түүхэнд хоёр удаа Ерөнхий сайдаар ажилласан нэр бүхий хүмүүсийн нэг нь Ц.Элбэгдорж. Тэрбээр 1998 онд Монгол Улсын 21 дэх Ерөнхий сайдаар томилогдохдоо 35 настай байв. Түүний Засгийн газрыг огцруулах хүртэл тэрбээр 230 хоног Монгол Улсыг Ерөнхий сайд хийжээ. Гэвч тухайн жилүүдэд МАН-ын зүгээс засаглалын хямралыг өдөөж, засгийн эрх авсан АН дөрвөн жилийн дотор дөрвөн удаа Засгийн газраа байгуулжээ.

Харин УИХ-ын 2004 оны сонгуулийн дараа Ц.Элбэгдорж "Эх орон ардчилсан эвслийн Засгийн газар"-ын тэргүүнээр томилогдож,  Ерөнхий сайдаар хоёр жил шахам ажилласан байдаг. Ц.Элбэгдоржийн Засгийн газрын гол бодлогуудын нэг нь Монголын төрд бугласан авлига, хулгайтай хийх тэмцэл байв. Мөн Монгол Улсад интернэт хэрэглээг нэвтрүүлсэн өнөөдрийн цахим хөгжлийн ололтуудын үндэс тавьсан юм.

МИЕЭГОМБЫН ЭНХБОЛД

Ц:Элбэгдорж огцорсноор "Үндэсний эв нэгдлийн Засгийн газар"-ын тэргүүнээр М.Энхболд томилогдож, Ерөнхий сайдын суудалд залрав. Тэрбээр 2006 оны нэгдүгээр сарын 25-нд Монгол Улсын 26 дахь Ерөнхий сайдаар томилогдож, 2007 оны арваннэгдүгээр сарын 22 хүртэл буюу нэг жил, 301 хоног ажиллажээ.

2007 онд МАН-ын Их хурал болж М.Энхболд, С.Баяр нар өрсөлдсөн. Намын даргын сунгаанд С.Баяр ялалт байгуулснаар Ерөнхий сайдын албан тушаалаа өгсөн байдаг. МАХН-ын дотоод хагарлаас болж тэрбээр Ерөнхий сайдаас огцорч, намын Их хурлаас ялалт байгуулсан С.Баярт тамгаа тушааж байжээ.

САНЖИЙН БАЯР

Монгол Улсын 27 дахь Ерөнхий сайд.  Намын тамгаа болон засгийн тамгыг М.Энхболдоос авсан тэрбээр нэр бүхий бизнесменүүдийн эзэмшилд байсан Тавантолгой бүлэг ордын лизензийг төрд буцаан авсан. Өөрөөр хэлбэл, "MCS"-ийн үүсгэн байгуулагч Ж.Оджаргал Тавантолгойн бүлэг ордын 96 хувийг төрд буцааж өгсөн агаад лицензийн төлбөрт нь Ухаахудийг өгчээ. С.Баяр нэгэнтээ энэхүү шийдвэрэээ маш том алдаа байсан гэж тодорхойлсон. Үндсэндээ, Монголын Улс төрд өрнөж буй нүүрсний зодоон С.Баярын Засгийн газрын тэрхүү шийдвэрээс эхлэлтэй гэж хэлж болно.

УИХ-ын 2008 оны сонгуулийн дараа МАН/МАХН ялалт байгуулсныг ард түмэн эсэргүүцэж, жагссаж. Улмаар эсэргүүцлийн жагсаал үймээн, самуунд хүрч, долоон сарын 1 гэх өдөр Монголын түүхэнд аймшигт хар толбо болж үлдсэн юм. Энэ эмгэнэлт хэргийн дараа МАН, АН-ын хамтарсан Засгийн газрыг байгуулж, эдийн засагт онцгой нөлөөлөх чухал шийдвэрүүд гаргасны нэг нь Оюутолгойн гэрээ. Оюутолгойн ордыг эргэлтэд оруулахдаа гуравдагч орны хөрөнгө оруулалтыг татсан нь Монголын эдийн засагт эргэлт болсон. Товчхондоо монголчуудын бие дааж байгуулсан анхны түүхэн гэрээ, түүхэн үйл явдал байлаа. Оюутолгой  нь 100 жил үргэлжлэх, Монголын эдийн засагт онцгой ач холбогдолтой төсөл мөн гэдэгтээ маргашгүй. Түүнчлэн "Атарын II" аяныг хэрэгжүүлсэн нь газар тариалангийн салбарт сэргэлт авчирсан байдаг. Гэвч 2009 онд өвчний улмаас нэрээр Ерөнхий сайдаасаа өөрийн хүсэлтээр огцорчээ.

СҮХБААТАРЫН БАТБОЛД 

С.Баяр өөрийн хүсэлтээр огцорч, оронд нь С.Батболд 2009 оны аравдугаар сарын 29-нд МАН-ын намын дарга болж, Монгол Улсын 28 дахь Ерөнхий сайдаар томилогдсон. Түүний Засгийн газрын үед халамжийн бодлого хавтгайрсан. "Эх орны хишиг"-ээр хүн болгон сар бүхэн мөнгө тарааж, "Оюутны мөнгө", "Залуу гэр бүлийн мөнгө" гэх мэтчилэн эдийн засагт сөрөг бодлогуудыг цөөнгүй хэрэгжүүлсэн. Түүний нэг "Эрдэнэс Тавантолгой"-н 1072 хувьцаа. Хавтгайрсан халамжийн бодлого нь эдийн засагт төдийгүй нийгэмд сөргөөр нөлөөлсөн нь гэр бүл салалт.

Хэдийгээр их адаггүй бэлэн мөнгөөр нийгмээ угжсан ч  2012 оны сонгуульд МАН-ыг удирдан орсон ч ялагдал хүлээсэн юм.

НОРОВЫН АЛТАНХУЯГ

Анх удаа парламентын сонгуулийг холимог тогтолцоогоор явуулж, АН 35 суудал авсан. Намын дарга нь Ерөнхий сайд байна гэсэн дүрмийн дагуу Н.Алтанхуяг 2012 оны наймдугаар сарын 10-нд Монгол Улсын 29 дэх Ерөнхий сайдаар томилогдсон.  Тэрбээр "Эх орон эвсэл"-тэй хамтарч Шинэчлэл Засгийн газар байгуулсан. Гэвч тэдний хамтрал замдаа салж, Н.Алтанхуягийг ах дүү хамаатан саднаа төрийн албанд томилсон, авлигын хэрэгт нэр холбогдсон гэх асуудлаар МАН-ын бүлэг огцруулах хүсэлт УИХ-д өргөн барьсан байдаг. Түүнийг огцруулах чуулганы хуралдаанд санал хураалтад АН-ын нэр бүхий найман сайд эсрэг санал өгснөөр Шинэчлэлийн засаг огцорсон юм. Тэрбээр долоо хоног бүр хэвлэлийнхэнд нээлттэй мэдээлэл хийхдээ, нэг удаа "Өндөг бол тансаг хэрэглээ" гэх үгнээсээ болж олон нийтийн шүүмжлэлийг дагуулсан.

ЧИМЭДИЙН САЙХАНБИЛЭГ

Монгол Улсын 30 дахь Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг нь 2014 оны арваннэгдүгээр сарын 21-нд томилогдож 2016 оны долдугаар сарын 7 хүртэл нэг жил 229 хоногийн хугацаанд Ерөнхий сайдын албан тушаалыг хашиж байв. Намын дарга нь Ерөнхий сайд байна гэх дүрмээсээ АН ухарч, намын тамгаа З.Энхболдод, Засгийн тамгыг Ч.Сайханбилэгт авч өгснөөр АН-ын талцал, хуваагдал эхэлсэн. Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газрын үеийн Тавантолгойн ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах бодлогыг жадлан эсэргүүцсэн хүмүүс нь Х.Баттулга, З.Энхболд нар байв. Тухай үед З.Энхболд УИХ-ын дарга байсан агаад Тавантолгойн ордын гэрээг байгуулбал Ч.Сайханбилэгийн засгийг огцруулна гэсэн шахалт, шантааж хийж явсан нь бодит баримт билээ. Хэрэв Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газрын Гашуунсухайтын төмөр замыг нарийн царигаар тавих бодлогыг улстөржүүлж, унагаасан хүн бол мөн Х.Баттулга юм. Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газрын үед Дубайн гэрээ буюу Оюутолгойн далд уурхайн санхүүжилтийн төлөвлөгөөг баталснаар Оюутолгойн далд уурхайн бүтээн байгуулалт ашиглалтад орсон нь бодит үнэн. Мөн  "Ростех"-ийн мэдэлд байсан "Эрдэнэт"-ийн 49 хувийг Монголд авчирсан, НӨАТ-ын хуулийг шинэчилсэн гээд Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газрын эдийн засгийн зоригтой шийдвэрүүдийг гаргасан.

ЖАРГАЛТУЛГЫН ЭРДЭНЭБАТ

УИХ-ын сонгуулийг мажоритар тогтолцоогоор явуулснаар АН навч ялагдаж, МАН үнэмлэхүй олонх болсон. Гэвч намын дарга Ерөнхий сайд байна гэх зарчмаасаа М.Энхболд ухарч, Ж.Эрдэнэбатад засгийн тамгыг шилжүүлсэн.

Ж.Эрдэнэбат 2016 оны долдугаар сарын 7-ноос 2017 оны аравдугаар сарын 4-н хүртэл нэг жил хоёр сарын хугацаанд  Монгол Улсын 31 дэх Ерөнхий сайдаар ажилласан. Ж.Эрдэнэбатын Засгийн газрыг концессын гэрээг өөрсдөдөө олгосон гэх үндэслэлээр намын гишүүдээс нь огцруулах саналыг УИХ-д оруулсан. Огцруулах саналыг Л.Оюун-Эрдэнэ, Ж.Энхбаяр, Ц.Гарамжав, М.Оюунчимэг, Д.Сумъяабазар нарын намын гишүүд өргөн барьснаар 2017 оны есдүгээр сарын 7-нд Засгийн газрын тэргүүнээс огцорсон бий. Ж.Эрдэнэбатын Засгийн үед "Эрдэнэт" үйлдвэрийн 49 хувийг хувийн хэвшлээс булаан авч, зуун хувь төрийн өмч болгох асуудлыг УИХ-аар хэлэлцүүлж, батлуулсан байдаг.

УХНААГИЙН ХҮРЭЛСҮХ

Монгол Улсын 32, 33 дахь Ерөнхий сайдаар ажиллаж байсан. Тэрбээр Ж.Эрдэнэбатыг огцруулснаар 2017 оны аравдугаар сарын 4-нд парламентын гаднаас Ерөнхий сайдаар томилогдсон байдаг. У.Хүрэлсүхийн Засгийн газрын үед Баялгийн сангийн бодлогыг эхлүүлсэн. Мөн түүний үед цар тахлын хүнд хэцүү хувьд таарсан.

Тэрбээр цар тахлын үед шаахайтай ээжийн асуудлаас болж, өөрийн хүсэлтээр Ерөнхий сайдын албан тушаалаас чөлөөлөгдсөн.   Уг  Түүний хувьд гурван жил 115 хоног Ерөнхий сайдын албыг хашжээ.

ЛУВСАННАМСРАЙН ОЮУН-ЭРДЭНЭ

Монгол Улсын 33 дахь Ерөнхий сайд. Монгол  Улсын Ерөнхий сайдаар хамгийн удаан хугацаанд ажилласнаараа манлайлж байна. Ерөнхий сайдын тамга түүнд ногоон гэрлээр ирсэн. Өөрөөр хэлбэл ямар ч өрсөлдөөнгүйгээр тамга авсан, харин тамгаа өгөхдөө намаа хагалан бутаргасан хүнээр тэрбээр нэрлэгдэж үлдэх нь тодорхой.

Тодруулбал, 2021 оны нэгдүгээр сарын 27-нд Ерөнхий сайдаар анх томилогдож, улмаар УИХ-ын 2024 оны сонгуулийн дараа улирсан. Төрсөн хүүгийнх нь тансаг хэрэглээний асуудлаас болж түүнээс иргэд "Орлогоо нотлох"-ыг шаардсан. Харамсалтай нь, одоо ч тэрбээр орлогоо нотлож чадаагүй яваа. Ард түмэн нь төрийн татвар дарамтад сөхөрч байхад төсөв захиран зарцуулагчийн хүүгийн хэрээс хэтэрсэн тансаг хэрэглээнд эгдүүцсэн залуус талбай дээр гарч, Л.Оюун-Эрдэнээс залуус "Орлогоо нотло", "Огцрох  амархан"болохыг сануулсан.

Түүний хувьд дөрвөн жил 127 хоног Ерөнхий сайдын албыг хашсан. Тэрбээр, өөртөө итгэл хүлээлгэх асуудлыг УИХ-д өргөн барьсан ч парламентын олонх дэмжээгүй.

ГОМБОЖАВЫН ЗАНДАНШАТАР

Г.Занданшатар Ерөнхий сайдаар томилогдоод дөрвөн сар болох гэж байна. Гэвч түүний хувь заяаг өнөөдөр шийднэ. Нүүрсний хулгай, авлига, дээрмийн хэрэгт нэр холбогдоод байгаа Л.Оюун-Эрдэнээс засгийн тамгыг шилжүүлж авсан Ерөнхий сайд Г.Занданшатарыг огцруулах асуудлыг МАН-ын дотроосоо буюу УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан нарын бүлэглэл гаргаж тавьсан. Г.Занданшатар 400 хоногийн энэ хугацаанд төрийн нууцад авсан нүүрсний 36 гэрээг ил болгож, 31 гэрээ нь "Бодь" компанид хамаарч буйг зарласан. Түүнчлэн УИХ-ын дарга нүүрсний хулгай луйвартай холбоотой байж болзошгүйг ч зарласан билээ.