Бид улсдаа 14, хотдоо 24 мега төсөл хэрэгжүүлэхээр зорьж буй. Тухайлбал, Засгийн газраас зарласан 14 мега төсөл хэрэгжсэнээр дөрвөн жилийн дараа Монгол Улсын ДНБ-ийг 132.3 их наяд төгрөгт, нэг хүнд ногдох ДНБ-ийг 10 мянган ам.долларт хүргэх учиртай.

Гэхдээ асар их хөрөнгө оруулалт, урт хугацаа шаардсан эдгээр төслийг хэрэгжүүлэх явцад боломж бүрдэхийн сацуу, бодит эрсдэлүүд ч зэрэгцэн тулгарч байна. Зарим нь бодит ажил болон хэрэгжиж эхэлсэн бол, зарим нь хөрөнгө оруулалт, байгаль орчин, нийгмийн хүлээлтэд “гацаанд орсон” хэвээр байгаа юм. Сангийн сайд Б.Жавхлангийн хэлснээр 14 мега төсөл урьдчилсан байдлаар 100 гаруй их наяд төгрөгийн төсөвтэй гэж гарчээ. Тиймээс үүнийг хэрэгжүүлэхийн тулд төсвийн зардлыг жил бүр бууруулж, алдагдалгүй батлах ёстой. Гэвч Засгийн газар энэ түвшинд ажиллаж чадахгүй байгааг бид бүгд харж байна.

Засгийн газрын болон нийслэлийн мега төслүүдийн зураглалыг өнөөдөр /2025.10.09/ Нээлттэй нийгэм форум дээр судлаач А.Батпүрэв дараах байдлаар танилцууллаа.

Судлаач А.Батпүрэв:

-Судалгаагаар өнөөдрийн байдлаар Засгийн газрын 14 мега төслөөс зургаа нь, нийслэлийн 14 мега төслөөс дөрөв нь хэрэгжиж эхэлсэн байна. Түүнчлэн хэрэгжилтийн бэлтгэл хийгдэж буй Засгийн газрын дөрвөн мега төсөл байгаа бол нийслэлийн таван төсөл байна. Харин судалгаа, төлөвлөлтийн шатанд Засгийн газрын дөрөв, нийслэлийн 14 мега төсөл байна.

Тодруулбал, дараах төслүүд хэрэгжиж эхэлсэн байна. Үүнд:

•  Гашуунсухайт-Ганцмодны боомтын хил дамнасан төмөр зам
• Газрын тос боловсруулах үйлдвэр
• Ураны төсөл
• Зэс боловсруулах цогцолбор
• Гангийн цогцолбор
• Эрдэнэбүрэнгийн 90 мат-ын усан цахилгаан станц
• "Баянхошуу хот" орон сууцжуулах төсөл
• "Сэлбэ хот" орон сууцжуулах төсөл
• "Эмээлт" эко аж үйлдвэрийн паркийн дэд бүтэц
• Дүүжин замын тээвэр
• Багахангай-Хүннү хот чиглэлийн салбар төмөр зам

Угтаа эдгээр мега төслүүд бодитоор хэд нь хэрэгжиж эхэлсэн талаар мэдээлэл ил тод байх ёстой. Гэтэл Засгийн газрын болон нийслэлийн ердөө нэг нэг төслүүд жил бүрийн тайлангаа ил тод, нээлттэй байршуулсан байна. Бусад төслүүдийн тухайд ямар нэгэн веб сайт, мэдээлэл авч болохуйц эх сурвалж байхгүй байна. Эдгээр томоохон төслүүдэд Байгаль орчин, нийгмийн нөлөөллийн үнэлгээ хийгдэх ёстой. Гэтэл ердөө Засгийн газрын дөрвөн төсөл, нийслэлийн гурван төсөл дээр л дээрх үнэлгээ хийгдсэн байна. Бусад төсөл дээр энэ үнэлгээ хийгдсэн үү, тийм бол хаана байгаа нь тодорхойгүй байна.

Түүнчлэн эдгээр төслүүдэд төсөл хэрэгжүүлэгчийг сонгон шалгаруулсан юм уу, тэр нь хэн юм бэ гэдэг нь маш чухал. Үүн дээр гэхэд л Засгийн газрын зургаан төсөл, нийслэлийн гурван төсөл л төсөл хэрэгжүүлэгчийг сонгон шалгаруулсан, энэ компани ажиллаж байгаа гэх мэдээлэл нь нээлттэй байна.

Мега төслүүдийг төлөвлөх, хэрэгжүүлэх үйл явц өөрөө тодорхой, хууль эрх зүйн суурьтай явах ёстой. Өөрөөр хэлбэл Монгол Улсын урт, дунд, богино хугацааны хөгжлийн бодлоготой уялдах ёстой байдаг. Энэ утгаар аваад үзвэл Монгол Улсыг 2031 он хүртэл хөгжүүлэх урт хугацааны баримт бичиг байх ёстой, үүнийг дунд хугацаанд буюу тав таван жилээр Монгол Улсыг хөгжүүлэх үндсэн чиглэл гэж баталдаг. Гэтэл одоогоор Монгол Улсыг 2025-2031 он хүртэл хөгжүүлэх хөгжлийн баримт бичиг гэдэг зүйл байхгүй байгаа. Үүнийг уг нь өнгөрсөн жил батлах ёстой байсан.

Өөр нэг сонирхол татаж байгаа асуудал нь эдгээр төслүүдийн хэдэд нь Техник, эдийн засгийн үндэслэл /ТЭЗҮ/ байгаа вэ гэдгийг харахаар Нийслэлийн 24 мега төслийн 12-т нь ТЭЗҮ болон заримд нь урьдчилсан ТЭЗҮ хийгдсэн 12-т нь огт байхгүй байгаа юм. Засгийн газрын 14 мега төслийн 10-т ТЭЗҮ хийгдсэн, дөрөвт нь байхгүй буюу мэдээлэл тодорхойгүй байна. Тиймээс эдгээр төслүүдийн төсөвт өртөг гэдэг зүйл зүгээр таамаглал болчхож байгаа юм.

Дүгнээд хэлэхэд, нэгэнт олон талын оролцоотой, том төсөвтэй, эдийн засагт нөлөөлтэй мега төслүүд хэрэгжүүлж байгаа бол үүнийг төлөвлөх, хуваарилах, эрэмбэлэх зэрэг бүх үе шатууд нээлттэй, хариуцлагатай байх ёстой. Гэтэл өнөөдөр бид олон том төслүүд зарлачхаад, зарим нэг нь ТЭЗҮ ч байхгүй болохоор ерөнхийдөө нэг мөрөөдлийн жагсаалт байдалтай харагдаж байна.

Түүнчлэн бодитой хэрэгжиж эхэлсэн хэсэг нь мэдээллийн хувьд хаалттай байгаа учраас наад зах нь тухайн төслийг ашигтай, ашиггүй гэж хэлэх боломжгүй байна. Тиймээс нэгдүгээрт төлөвлөлтийг сайжруулах, хоёрдугаарт ил тод байдлыг хангах, гуравдугаарт хариуцлага болон хяналтын механизмыг тодорхойлох, дөрөвдүгээрт санхүүгийн баталгаа буюу санхүүгийн суурийг сайжруулах шаардлагатай байна.

Гэрэл зургийг О.Болорсувд