Б.Баярбаатар

УИХ-ын гишүүн, Ёс зүй, дэгийн байнгын хорооны дарга

-МАН-ын ээлжит наймдугаар Бага хуралтай холбоотой мэдээллийг өчигдөр /2025.09.28/ бид өгсөн. Гэсэн хэдий боловч сүүлийн 24 цагийн хугацаанд янз бүрийн байдлаар төөрөгдөл үүсгэсэн мэдээ мэдээллүүд цахим орчинд нэлээд өрнөлөө. Үүнтэй холбоотойгоор МАН-ын Нарийн бичгийн дарга Энхбаатар, УИХ-ын гишүүн, тооллогын комиссын дарга Ж.Алдаржавхлан нарын хамт зөв зүйтэй мэдээлэл өгч байна. МАН-ын наймдугаар Бага хурал ямар нэгэн байдлаар хууль дүрмийн зөрчилтэй болоогүй. Бид нэгдүгээрт, Улс төрийн намын тухай хуулиа барьж ажилласан. МАН-ын дүрмийн тодорхой заалтуудыг мөрдөж ажилласан гэдгийг хэлье. Эргэлзээ үүсээд байгаа хурлын ирцтэй холбоотой асуудалд тайлбар хэлье. МАН-ын Бага хурал 478 гишүүнтэй. Үүнийхээ 2/3 ирцийн бүртгэлээр хурал эхэлж, ирц бүрдсэнд тооцдог.

Эхний санал хураалтад 442 гишүүн саналаа өгч, 56 хувийг нь нэр дэвшигч Д.Амарбаясгалан, 44 хувийг нь нэр дэвшигч Г.Занданшатар авсан. Намын дүрмээр 66 хувиас дээш санал авсан нь намын даргаар сонгогдоно гэж тооцсон дүрэм байдаг. Энэ хувьдаа аль нь ч хүрээгүй. Тийм учраас тооллогын комисс журам баталж, тус журамд 66 хувьдаа нэр дэвшигчдийн аль нэг нь хүрээгүй тохиолдолд хамгийн олон санал авсан нэг нэр дэвшигчийг дахин нууц санал хураалтад оруулна гэсэн нь эргэлзээ төрүүлж байх шиг байна. Бага  хурал гурван цаг тутамд хуралдаж, завсарлаж байсан. Санал хураалтын өмнө ирцийг дахин шалгаж, ямар нэгэн байдлаар хяналтын байгууллага шийдвэр гаргасан гэдэг ташаа мэдээлэл явж байна лээ. Огт тийм зүйл байхгүй. Эхний санал хураалтаар 442 гишүүн санал өгч, эдгээр хүнээсээ 1/3 тооцоод явсан юм.

Ингээд дараагийн санал хураалт болох үед ирцийг дахин тоолоход 321 гишүүн байсан. Бага хурлын ирц өөрөө бүрдэхэд, хурал нээх ирц бүрдэхэд 2/3 хувиа давсан байх ёстой буюу 321 хүн давсан. Эдгээрээс 275 хүн нь нэр дэвшигч Д.Амарбаясгаланг дэмжсэн бол 46 хүн нь огт санал өгөхгүй цагаан хуудас илгээж, хүчингүй санал буюу эсрэг байр сууриа илэрхийлж байна гэж үзсэн. Хуралд оролцсон нийт гишүүдийн гэж намын дүрмийн үг бий. Оролцсон гэдэг үгний нөгөө тал нь оролцохгүй байх эрхийг хангаж байгаа хэлбэр юм. Дараагийн нэг асуудал нь нэг хүнийг яагаад дахин санал хураалтад оруулсан юм бэ гэдэг асуудал тулж байгаа. Улс төрийн намын тухай хуулийн улс төрийн намын үйл ажиллагаандаа баримтлах зарчмын 2 дугаар зүйлд нууцаар санал хураалт явуулах гэдэг зүйл өмнөх хууль дээр ч байж байсан. Энийгээ дагаад МАН-ын дүрэмд хүний асуудлыг хэлэлцэх гэж байгаа бол нууц санал хураалт явуулах дүрэмтэй. Бид өнгөрсөн хугацаанд олон хурлаа хийж байсан. Ганцхан нэр дэвшигч байсан ч бид нууц санал хураалт явуулдаг. Нууц санал хураалтын гол зарчим нь өөрөө улс төрийн нам үзэл санаа, эв санааны нэгдэл дээр нэгдсэн байгууллага учраас ил санал хураалт нь улс төрийн эв нэгдэлд сөргөөр нөлөөлөх үйл явц учраас намын түвшиндээ ингэж үздэг. Магадгүй та бүхэн санаж байгаа бол Ерөнхий сайд асан Л.Оюун-Эрдэнэд өмнө нь итгэл үзүүлэх эсэх асуудлыг Төрийн байгуулалтын байнгын хороо, УИХ-ын чуулган дээр хэлэлцэж байхад миний бие өөрөө горимын санал гаргаж, саналыг нууц санал хураалтад шилжүүлж байсан. Үүний эсрэг илээр санал хураахаар хүн мэдээж хүчээр санал өгдөг. Өөрийнхөө итгэл үнэмшлээр өгөөгүй саналаасаа болж, ямар нэгэн ялгаварлан гадуурхалд өртөх вий гэдэг зүйлээс урьдчилан сэргийлж, нууц санал хураалтыг явуулдаг. Нэг хүн дээр байсан ч гэсэн нууц санал хураалтыг явуулах ёстой гэж үздэг хуультай, дүрэмтэй улс төрийн нам. Та бүхэн харж байгаа бол 46 хүн дэмжихгүйгээ илэрхийлсэн байна. 

Г.Төгөлдөр

МАН-ын хуульч

-Энэ асуудал нэлээд хурцаар тавигдаж, олон хүмүүсийн эрх ашиг яригдаж байх шиг байна. Миний хувьд МАН-ын Хууль эрх зүйн хэлтсийн даргын хувьд зөвхөн хууль, дүрэм, журмын талаар мэдээлэл өгнө. Улс төрийн талаас янз бүрийн зүйл хэлж байна. Монгол Улсын Улс төрийн намын тухай хууль шинэчлэгдэн батлагдсан. Одоо мөрдөгдөж байгаа. Үүнтэй нийцүүлэн Нийтийн мэдээллийн ил тод байдлын тухай хуульд энэ асуудал яригдсан. Улс төрийн намын үйл ажиллагаа нээлттэй байх талаар шинэчлэл хийсэн. Энэ хүрээнд улс төрийн намын үйл ажиллагаа нээлттэй байх талаар зохицуулсан. Миний хувьд МАН-д орж ирээд ерөөсөө намын үйл ажиллагаа нээлттэй болсон юм бол хуулийн хэрэгжилтийг хангуулах талаар ажиллахыг зорьсон.

Энэ бол өчигдөр МАН-ын Бага хуралд анх удаа орж үзсэн. Энэ Бага хурал анх эхэлсэн цагаасаа дүрэм болон хуулийн зөрчилтэй явсан. Энэ ямар агуулгаар вэ гэхээр дүрмийн дагуу МАН-ын Бага хурал хэлэлцэх асуудлаа баталсан. Хэлэлцэх асуудал батлахдаа нэгдүгээр зүйл заалтаар зохион байгуулалтын асуудлыг баталсан. Ингээд зохион байгуулалтаа батлахаасаа өмнө МАН-ын дарга асан Л.Оюун-Эрдэнэ гарч ирээд "Би энэ хуралд ингэж оролцож байна. Миний хувьд МАН-ын даргын ажлыг өгөхөд нээлттэй шүү" гэдэг агуулгаар ярьж, эхлээд хурлын дэгээ баталсан. Гэтэл Бага хурлын гишүүдээс "Зохион байгуулалт дотор намын даргыг сонгох асуудал байгаа юм уу" гэж асуусан. Тэгсэн хурал даргалагч нь "Зохион байгуулалт хэсэг дээр намын даргыг сонгох асуудлыг оруулсан" гэж шууд гэдгээ илэрхийлсэн. Гэтэл Улс төрийн намын тухай хуулийн 17.6 хэсэгт заасны дагуу төлөөллийн төв байгууллага буюу Бага хурал тухайн намын дүрэмд заасны дагуу намын даргаа сонгох асуудлаа хийж болно гэсэн эрхийг олгосон ганцхан зохицуулалт бий. 

Үүний дагуу авч үзэхээр МАН-ын дүрмийн 20.3.7 хэсэгт "Ямар тохиолдолд Бага хурал өөрөө намын даргыг өөрөө сонгож болох вэ" гэдэг урьдчилсан нөхцөлийг заасан байдаг. Тэгэхээр орон гарвал гэдэг энэ агуулгыг бид шийдээгүй байж Л.Оюун-Эрдэнэ намын дарга бол ажлаа өгөхөд нээлттэй шүү гэж хэлсэн. Тэрний дагуу хурлын дэг батлагдаж, эхнээсээ асуудал гарч эхэлсэн. Ингээд санал тооллогын комисс маш олон алдаа дутагдал, зөрчил гаргасан. Намын дарга хурлын дэг баталж, санал тооллогын комисс батлагдсаны дараа гарч ирээд "Миний хувьд намын даргын ажлаа өгөхөө илэрхийлж байна" гээд буусан. Өөрөөр хэлбэл, хууль, дүрэмд заасны дагуу тухайн хүн ямар хүндэтгэн үзэх шалтгааны улмаас бичгээр өргөдөл, хүсэлт гаргасан эсэхийг огт яриагүй. Одоо нөхөөд биччихдэггүй юм бол. Одоо хүртэл над дээр хянагдахаар эсвэл миний харснаар эсвэл хурал дээр аливаа нэгэн байдлаар намын даргын өргөдлөө өгч харагдаагүй. Тайлбарлахдаа Л.Оюун-Эрдэнэ дарга амаараа хэлсэн юм чинь болсон гэдэг агуулгыг ярьж байгаа. Ингэж байтал санал хураалт явуулж, намын даргыг сонгоё гэдэг агуулгаар зохион байгуулалтын дэгээр явъя гэж байхад нэг сонирхол юм гарч ирсэн. Юу гэхээр, Бага хурлын гишүүдээс асуухдаа "Л.Оюун-Эрдэнэ дарга хүсэлтээ өгч байгаа бол тэрийг нь баталгаажуулж, тогтоол гарган орон тоо гарсан учраас санал хураах юм биш үү гэсэн. Гэтэл эхлээд чөлөөлсөн нэг тогтоол, дараа нь сонгож баталсан нэг тогтоол бэлдсэн байсан. Бага хурлын даргалагч нь "Нэг тогтоол дээр хоёуланг нь оруулж, чөлөөлсөн тогтоолыг нэгдүгээр заалтаар, хоёрдугаар заалтаар нь баталсанг нь заая гэсэн. Үүний ард хууль, дүрэмд заасны дагуу аль нэг нэр дэвшигч 2/3 хувийн санал аваагүй тохиолдолд намын даргыг батламжлах хуулийн үндэс байхгүй. Тэгэхээр чөлөөлсөн, баталсан тогтоол зэрэг гарахаар хийчихдэг. Хэрвээ хэн нэгэн сонгогдоогүй тохиолдолд хуучин намын дарга маань хэвээрээ байх үндэслэл байхгүй юу. Би бол МАН-ын дараагийн Их хурал хүртэл энэ үйл ажиллагааг авч явах вэ гэдэг зарчим байх.

Санал хураалт болж, тооллогын комиссоо баталсан. Санал хураалтын тооллогын журмыг тооллогын комиссоос баталсан. Тооллогын комисст тооллогыг зохион байгуулах журам батлах эрхийг дүрэм, журам, хуулиар олгосон нэг ширхэг ч зохицуулалт байхгүй. Гэтэл тухайн комиссоос хуулиар зохицуулаагүй мюм чинь бид дураараа баталж болно гээд инээж байгаад л баталсан. Энэ дээр "Аль нэг нэр дэвшигч Бага хуралд оролцсон нийт гишүүдийн 2/3 саналыг авч сонгогдох талаар дүрэмд заасан. Хэрвээ аль нэг гишүүн нь энэ хувийн саналыг аваагүй тохиолдолд тооллогын комиссоос баталсан журмын дагуу зөвхөн өндөр санал авсан нэг нэр дэвшигчийг үлдээж, тэр хүн дээрээ санал хураая гэсэн. Хуульч хүний хувьд эхэндээ чихэндээ итгээгүй. Тооллогын комиссын журмаар яагаад ингэж шийдсэн бэ гэдгийг асууж, хэлсэн. Та бүхэн бодоод үздээ, хамгийн өндөр санал авсан нэр дэвшигчийг үлдээж, нөгөө хүнийг нь хасъя гэдэг хасалтын зарчим байна. Ардчилсан зарчмаар өрсөлдөж байгаа хүн нь арай бага санал авсан үндэслэлээр хасаад, нэг хүнээ гаргаж ирээд дэмжье гэдэг агуулгаар хийнэ гэдгийг огт төсөөлсөнгүй. 

Улс төрийн намын тухай хуульд заасны дагуу намын даргын өөрчлөлтийг 60 хоногийн дотор УДШ-д хүргүүлж, Дээд шүүхээс бүртгэх эсэхийг 30 хоногийн дотор шийдвэр гаргана. Энэ хугацаандаа багтаад МАН-ын дүрмийн дагуу 45 хоногийн дотор багтаан зарлаж байгаа. Одоо энэ Бага хурлын зөрчилтэй шийдвэрийг УДШ-д өгөх үү эсвэл өгөхгүй байж байгаад УИХ-аараа энэ асуудлыг шийдвэрлүүлэх үү. Магадгүй Бага хурлын шийдвэрийг Их хурлаараа батламжлах уу гэдэг хувилбар үүснэ. Бага хурал зөрчилгүй, хуулийн дагуу болсон бол энэ долоо хоногтоо багтаад УДШ-д өгөх ёстой. Хугацаа алдаад байх шаардлагагүй. Ардчилсан намын сонгуулиар нэг нэгнээ хассангүй шүү дээ.