Тулгар төрийн 2234, Их Монгол Улсын 819, Үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолоо сэргээн мандуулсны 114, Ардын хувьсгалын 104 жилийн ой, Ардчилсан хувьсгалын 35 жилийн ойн үндэсний их баяр наадам тохиож байна. Хүчит бөхчүүдийн ч бэлтгэл ханаж, бяр тэнхээ нь торгон ир дээрээ ирсэн биз ээ. Бөхдөө хайртай түмэн олон ч дор бүрнээ таамаг дэвшүүлж, цэц булаалдаж байна. Үүнтэй холбогдуулан энэ жилийн наадмын түрүү бөхийн тааврыг та бүхэндээ хүргэе.

ДАРХАН АВАРГА Н.БАТСУУРЬ

Монгол бөхийн эрхэм дээд, оргил цолонд хүрсэн дархан аварга Н.Батсуурь цаашдаа цөөнгүй жил наадмын өнгөнд яригдана. Энэ жилийн тухайд дархан аварга А.Сүхбат зодоглохгүй гэдгээ мэдэгдсэн бол дархан аварга Г.Өсөхбаяр гурвын даваан дээр шавиа дэмжих нь тодорхой. Тиймээс дөрвийн давааны оноолтоос хойш хувь заяаг Н.Батсуурь шийдэх учиртай. Доор даваанд таамаг эвдэгдэхгүй л бол цолныхоо эрэмбээр Н.Батсуурь аваргатай Архангайн Ө.Батсуурь таарах магадлал маш өндөр. Нэг нь начин цолны төлөө дайрч байгаа бол нөгөөх нь дахин шөвгөрч, цаашлаад түрүүлэхийг хүснэ.

Н.Батсуурь угтаа дөрөв түрүүлсэн амжилтаараа дархан аварга гэх цолыг хүртсэн ч түүний 2019 оны түрүүг хүлээн зөвшөөрдөггүй шүүмжлэгчид их бий. Учир нь 2019 онд Н.Батсуурь, Э.Оюунболд нар түрүү булаалдаж, Э.Оюунболд давсан ч тэрбээр допингийн шинжилгээнд бүдэрч, улмаар аварга цолоо хураалгасан. Хожим нь Н.Батсуурьд аварга цолыг нь нөхөн олгосон билээ.

Дээрх шалтгаанаар Н.Батсуурь дахин нэг удаа түрүүлж, түүний амжилтыг үгүйсгэдэг, шүүмжилдэг хүмүүст хариу барихыг хүсч байгаа нь мэдээж.

УЛСЫН АВАРГА П.БҮРЭНТӨГС

П.Бүрэнтөгс аваргын галаар зочилж, бэлтгэл сургуулилалтыг нь үзэж сонирхсон хүмүүсийн хэлснээр аварга ч энэ жил өнгөтэй байгаа сурагтай. Энэ жил Увс нуур дэвжээнээсээ өрх тусгаарлаж, дархан аварга А.Сүхбат багшийнхаа галд бэлтгэлд гарсан гэдэг утгаараа П.Бүрэнтөгсөөс их зүйл хүлээж байна. Түүнтэй хамт Б.Бат-Өлзий заан бэлтгэлд гарсан гэхээр бие биенээ сайн эрчилсэн нь лавтай. Өндөр аварга гурав, дөрвийн даваанд л бүдэрчихдэг гэмтэйг эс тооцвол тав давчихвал л их шөвөг рүү л зүтгэдэг.

Одоо ч нас ахиж, туршлага суусан түүнээс залуугийнх нь хөнгөн, хуумгай барилдаан гарахгүй биз. Өнгөрсөн жил Н.Батсуурь аварга түүний насан дээр төрийн наадамд түрүүлсэн билээ. Ингээд харахаар П.Бүрэнтөгс аваргад ч дахин ес давах чадал, чансаа, боломж бий.

УЛСЫН АВАРГА О.ХАНГАЙ

Түүх түүний талд бий. Могой жилийн сар шинийн барилдаанд түрүүлсэн бөх тухайн жилийнхээ улсын баяр наадамд түрүүлдэг гэх зүй тогтол байдаг гэвэл та итгэх үү? Хамгийн сүүлийн жишээ нь Г.Эрхэмбаяр аварга. Түүнээс өмнөх нь гэвэл 2001 онд А.Сүхбат аварга. Ийм л түүхэн амжилтын буухиа О.Хангай аварга дээр ирээд байна.

1965 оныг эс тооцвол могой жилийн сар шинийн барилдаанд түрүүлсэн бөхчүүд тухайн жилийнхээ наадамд бүгд түрүүлжээ.

О.Хангай аварга ч баараггүй их шөвөгт хүрэх бөх. Түүний намраас хойш зал танхимын барилдаанд үзүүлсэн амжилт, сар шинийн барилдаанд түрүүлсэн зэргийг нь харвал энэ жилийн түрүү бөх гэлтэй. Түүх түүний талд байна.

УЛСЫН АВАРГА Б.ОРХОНБАЯР

Яг 12 жилийн өмнө Сэлэнгэ нутгаас төрөн гарсан өөр нэгэн улсын арслан цолтой бөх төрийн наадамд түрүүлж, аварга цол хүртэж байлаа. Харин 12 жилийн дараа дахин нэг улсын арслан цолтон Сэлэнгийн бөх түрүү бөхийн тоонд орж байна. Өнгөрсөн жил найм давсан түүнийг энэ жил ес даван түрүүлнэ гэж олон ч бөх сонирхогчид ярьж буй. Аранзал залуу нас, ааг омог нь багтаж ядсан бяр тэнхээ, ухаант багш түүнд бий.

Хавраас хойш ч зал танхимын барилдаанаас хойш суусангүй. Бэртэл, гэмтэл нь бүрэн эдгэрсэн бололтой. Барилдаан бүрт л зодоглож, бүгдэд нь дор хаяж шөвгөрч, цаашлаад түрүү, үзүүрт шалгарсан. Түүнийг үеийнхнээсээ түрүүлж, түрүү хүртэнэ гэж энэ жил харна.

УЛСЫН ЗААН Б.БАТ-ӨЛЗИЙ

Төрийн наадмын түрүү тулаад ирчихсэн бөх нэрлэ гэвэл Б.Бат-Өлзийгөөс өөр хэнийг нэрлэх билээ. Угтаа О.Хангайгаасаа өмнө ес даваад түрүүлчихсэн хүн. Гэвч цол олгох наадам байгаагүй нь харамсалтай. Улсын заан цол хүртсэнээсээ ч хойш хүссэн, санасан хэмжээндээ барилдсангүй. Хоёр жил дараалан тавын даваанд өвдөг шороодож, фэнүүдээ гонсойлгосон. Энэ жил ч арай өөр аргаар үзнэ гэж А.Сүхбат аваргын галд орсон. Үүнийг нь харахаар түүнээс түрүү хүсэх хүмүүс улам олшрох шиг. Ямартай ч заан гэдэг өндөр цолоо баталж, нутгийнхнаа баярлуулах биз ээ.

АРХАНГАЙН НААДАМ УУ?

2020 онд М.Бадарч түрүүлээд дараа нь даваа, цолоо хураалгасныг эс тооцвол Арын хангайн хүчтэнүүд 2018 оноос хойш хүссэн амжилтаа гаргаагүй л байна. Энэ жил дүр зураг арай өөрөөр эргэх болов уу? Улсын цолонд хүрсэн бөхчүүд нь өдгөө чангараад ирлээ. С.Сүхбат тун залуугаараа улсын заан гэх өндөр цолонд хүрлээ. Хашаатын заанууд ч хэзээнээсээ цолоо баталдаг, түрүүлдэг түүхтэй. Өнгөрсөн жил ч яахын аргагүй өнөөх зүлэгний золиос болсон гол хохирогчдын нэг.

Түүний араас хоёр харцага ах нь орж ирнэ. "Цахилгаан" Б.Зоригтбаатар, "Өндөр" О.Мөнх-Эрдэнэ зал танхимын барилдаануудад гайхалтай байсан жилүүддээ төрийн наадамд тун тааруу барилдсан. Б.Зоригтбаатарыг өнгөрсөн жил нутгийн ойдоо бэлэг барьж, түрүүлэх болов уу гэж зон олон нь харсан ч нурууны бэртлээ сэдрээж, тавын давааг гэтлээгүй. Батцэнгэл сумандаа түрүү авчирна гэж ам гарсан хүн өнөө жил хэлсэн үгэндээ эзэн болохыг харах л үлдлээ.

Төрийн наадамд түрүүлэх арал чац, бие хаа О.Мөнх-Эрдэнэд дүүрэн бий. 2023 оны "Алтан цом"-оор барилдсан шигээ барилдвал ч цолоо батлах ч энүүхэнд харагдана.

ЗҮГ ЗҮГИЙН БИТҮҮ МОРЬД

Баянхонгорын Э.БАТМАГНАЙ гэх залууд начин нь цол ч багадах шиг ээ. Ямартай ч цолоо батална, цаашлаад 12-ны орой нар хэвийсэн үед цагаан гэрлийн дор нэр, цолоо дуудуулна гэж хүлээж байна. Гэхдээ түүний зам тун хэцүү байх болов уу? Тунанууд хүнд таарах байх гэж харж байна. Тэдгээрийг л давбал авсан цол нь хамгаас амттай байх нь лавтай.

Завханы М.ЛХАГВАГЭРЭЛ заан ч нутгийн ах нарынхаа дутууг гүйцэж, арслан цол хүртэх бүрэн дүүрэн боломжтой. Түүхээ ч харвал их аваргууд ихэнхи чөлөөт бөхийн тамирчид. Тэдний үргэлжлэл нь М.Лхагвагэрэл юм билүү? Уг нь үндэсний бөхөөрөө дагнан хичээллэвэл түрүүлнэ гэх гэлцэх юм. Гэхдээ зорилго нь илүү том, хүрэх оргил нь хол аж.

Өвөрхангайн Ц.БЯМБА-ОТГОН арслан ч нэг салхилвал салхилна даа. Төрийн наадмаар өнгөтэй барилддаг гэж түүнийг магтах хүн олон байсан ч өнгөрсөн жил гурвын даваанд уначихсан. "Унах, давах нь миний мэдэх хэрэг" гэдэг түүнийг энэ жил төрийн наадмыг мэдэх эсэхийг нь харцгаая.

Төвийн Д.ХҮДЭРБУЛГА бяр тэнхээ гэж ойгүй, мэх гэж уран бөхчүүдийн нэг нь заан билээ. Их спортоо орхиж, үндэсний бөхөөр дагнасан цагаасаа эхлэн Д.Хүдэрбулган зааны амжилт геометр прогрессоор өсч байгаа. Өнгөрсөн жил долоо давж, улсын заан болсон түүнийг тооцооноос хасч үл болно.

Энэ жилийн тухайд Б.Орхонбаяр түрүүлж, О.Хангай үзүүрлэж, Б.Бат-Өлзий, Э.Батмагнай нар их шөвөгт үлдэнэ гэж таамгийг дэвшүүлж байна.