Стокгольмийн синдром хүний ухамсаргүй хамгаалах механизмын нэг илрэл болох энэ синдромд хохирогч хүн өөрийг нь заналхийлж буй этгээдэд эерэг хандлага үүсгэх үзэгдлийг хэлдэг гэж ойлгож болно. Анх 1973 онд Шведийн Стокгольм хотод банкны барьцааны хэрэг явдлын үеэр ажиглагдаж, сүүлд ижил нөхцөл байдалд олонтоо тэмдэглэгдэх болсон. Хүний хамгийн гүнзгий айдсын үед ч амьд үлдэх зөн совин нь орчны аюулд эвлэрч, түүнийг эергээр хүлээн зөвшөөрөх сэтгэл зүйг бий болгодог. Энэ үзэгдэл зөвхөн хувь хүн хоорондын харилцаанд бус, илүү өргөн хүрээний нийгмийн харилцаанд ч адилхан илэрч болдгийг сүүлийн жилүүдийн судалгаанууд баталсаар байна.

Монголын өнөөгийн улс төрийн нөхцөл байдалд ч Стокгольмийн синдромийн суурь сэтгэл зүй тодорхой хэмжээгээр илэрч байна. Ардчилалд шилжсэнээс хойших хугацаанд монголчууд эрх чөлөөт сонгуулийн зарчим, төрийн ил тод байдлыг үнэлж, чухалчилж ирсэн ч бодит байдал дээр улс төрийн элитүүдийн тогтсон бүтэц, авлигалд идэгдсэн систем, иргэдийн итгэлийг удаа дараа унагасан үйлдлүүд нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн мэт болсныг үгүйсгэх аргагүй. Энэ нөхцөл байдал нь Стокгольмийн синдромтой төстэй сэтгэл зүйн механизмуудаар тайлбарлагдаж болох юм.

Өнөөдөр Монголд иргэдийн дийлэнх хэсэг улс төрийн дарангуйллын шинжтэй бүтэц, эрх мэдэлд төвлөрсөн тогтолцоог шүүмжилдэг хэрнээ түүнийг өөрчлөх бодит оролдлогыг санаачлахгүй, харин ч тухайн тогтолцоонд эвлэрсэн, бүр тодорхой хэмжээнд түүнд сэтгэл дотноссон хандлагаар ханддаг байдал түгээмэл ажиглагдаж байна. Улс төрийн намуудын үйл ажиллагаанд итгэх итгэл удаа дараа доройтож ирсэн ч сонгууль бүрээр л тэдгээр намуудыг дахин сонгож, хуучинсаг бүтэц дахин давтагддаг үзэгдэл нь үүний нэг илрэл юм. Иргэд нэг талаас улс төрийн нөхцөл байдлыг шүүмжилдэг ч нөгөө талаас "өөр сонголт байхгүй", "энэ л тогтолцооноос өөр гарц алга" гэх итгэлгүй, идэвхгүй хандлага давамгайлдаг.

Стокгольмийн синдромд амьд үлдэх зөн совин голлох үүрэг гүйцэтгэдэг. Монголын улс төрийн нөхцөлд ч энэ механизм хэт төвлөрсөн эрх мэдэлтэй төр, түүний эрх баригч элитүүдээс иргэдийн амьжиргаа, өдөр тутмын амьдрал гүнзгий хамааралтай болсон байдлаар илэрч байна. Төрийн халамжийн бодлого, тендерийн тогтолцоо, олон нийтийн үйлчилгээний хүртээмж зэрэг нь улс төрийн сонгуулийн дүнд шууд хамааралтай учир иргэдийн дийлэнх хэсэг тухайн тогтолцоонд дасан зохицож, түүнийг бүр талархан дэмжих сэтгэл зүйн хандлага бий болдог. Эндээс харахад эрх мэдлийг төвлөрүүлсэн тогтолцоонд амьжиргаагаа даатгаж буй иргэдийн дасан зохицол нь Стокгольмийн синдромтой төсөөтэй сэтгэл зүйн механизм юм.

Нөгөө талаас улс төрчид ч өөрсдийн эрх мэдлийг хадгалах зорилгоор ийм сэтгэл зүйн төлөв байдлыг өөгшүүлж ирсэн. Олон нийтийн дунд улс төрийн элитүүдийг "ард түмний аврагчид", "чадвартай удирдагчид" болгон харуулах, эсвэл тэднийг үгүй болбол улс орон сүйрэх мэт ойлголтыг сурталчлах хандлага түгээмэл. Үүнтэй зэрэгцэн иргэдийн дунд "өөр хэн ч чадахгүй", "одоо байгаа хүмүүсээ дэмжихээс өөр аргагүй" гэх бодол улам батжин тогтдог. Энэ бол барьцаанд байгаа хүний өөрийг нь хориглож буй этгээдэд эвлэрч, бүр талархах сэтгэл зүйн механизмын нийгмийн түвшинд илэрч буй нэг хэлбэр юм.

Цаашилбал, иргэдийн улс төрийн идэвхгүй байдал, иргэний нийгмийн сул хөгжил нь Стокгольмийн синдромийн улмаас төлөвшсөн итгэлгүй, эвлэрсэн сэтгэл зүйтэй холбоотой гэж үзэх боломжтой. Өөрчлөлт хийх оролдлого бүрийг "боломжгүй", "туршлагагүй хүмүүс гарч ирвэл улам дордоно" гэх үзэл давамгайлж, тогтолцоог хадгалах чиг баримжаа бүхий улс төрийн хүчинд дахин дахин итгэл хандуулах хандлага байсаар байна. Ингэснээр дарангуйллын шинж бүхий тогтолцоо дахин сэргээгдэж, суларсан итгэлийн тойрог улам баталгаажиж буй нь харамсалтай.

Судлаачид Стокгольмийн синдромийг эмчлэхэд мэдээллийн ил тод байдал, өөрийгөө ухамсарлах боловсрол, гаднын дэмжлэг чухал үүрэгтэйг онцолдог. Монголын улс төрийн орчинд ч иргэдэд бодит мэдээлэл хүргэх, шүүмжлэлтэй сэтгэлгээ хөгжүүлэх, иргэний оролцоог идэвхжүүлэх үйл ажиллагаа системтэй явагдах шаардлагатай байна. Төрийн элитүүдийг шүтэн бишрэх бус, тэднийг хянах, хариуцлага тооцох соёлыг төлөвшүүлэх замаар Стокгольмийн синдромийн сэтгэл зүйн далд нөлөөг сулруулах боломжтой.

Эцэст нь дүгнэхэд, өнөөгийн Монголын улс төрийн нөхцөлд иргэдийн дунд Стокгольмийн синдромийн элементүүд ажиглагдах нь сэтгэл зүйн талаас ч, нийгмийн тогтолцооны талаас ч ойлгомжтой бөгөөд түүнд зөвхөн хувь хүний ухамсар бус, нийгмийн боловсрол, тогтолцооны шинэчлэл чухал үүрэгтэйг ухамсарлах цаг нэгэнт болжээ. Ирээдүйн өөрчлөлтийн түлхүүр нь эвлэрсэн сэтгэл зүйгээс ангид, хариуцлага нэхсэн, бодит оролцоотой иргэний нийгэмд оршино.

Нийтлэлч Г.Эрдэнэбаяр