Монгол Улс ардчилсан тогтолцоонд шилжсэн 1990 оноос хойш иргэдийн үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх, тайван жагсаал хийх эрх зүйн болон нийгмийн суурь орчин бий болсон. Энэхүү ардчиллын ололтын чухал илэрхийлэл нь олон нийтийн жагсаал, цуглаан бөгөөд тэдгээр нь тухайн үеийн нийгэм, эдийн засаг, улс төрийн нөхцөл байдлыг шууд илтгэх бодит үзүүлэлт болдог. Жагсаал нь зөвхөн эсэргүүцэл төдий бус, иргэд төрийн бодлогын алдааг засах, дуу хоолойгоо төрд хүргэх, эрх чөлөөгөө хамгаалах чухал хэрэгсэл.

Сүүлийн 30 гаруй жилийн хугацаанд Монгол Улсад тохиолдсон зарим жагсаалууд зөвхөн нэг өдрийн эсвэл богино хугацааны хэлбэрээр бус, олон хоног, долоо хоногоор үргэлжилсэн, олон нийтийг хамарсан, улс төрийн шийдвэрт шууд нөлөө үзүүлсэн шинж чанартайгаар өрнөсөн байдаг. Тухайлбал, 1990 оны Ардчилсан хувьсгалын жагсаал нь Монгол Улсын засаглалын хэлбэрийг бүхэлд нь өөрчилсөн бол, 2008 оны долдугаар сарын 1-ний үйл явдал нь хууль, хүчний байгууллагын хариуцлага, хүний эрхийн асуудлыг хөндөж, шинэчлэлийн давалгаа үүсгэсэн.

Мөн 2022 оны нүүрсний хулгайн эсрэг жагсаал нь авлигын эсрэг тэмцлийн хүрээнд ард түмний эрэлт, төрийн хариуцлагын талаар шинэ ойлголтыг бий болгож, төр-засгийн удирдлагуудыг хариуцлага хүлээхэд хүргэсэн онцгой тохиолдол болж өнгөрсөн. Харин 2025 оны одоо үргэлжилж буй “Огцрох амархан” нэртэй жагсаал нь Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ болон түүний хүүг орлогоо нотлохыг шаардсан нийгмийн бухимдал, хүлээлтийг илэрхийлсэн сүүлийн үеийн томоохон хөдөлгөөн болж байна.

Ийнхүү та бүхэн сүүлийн 30 гаруй жилийн хугацаанд тохиосон онцлох жагсаалуудыг танилцуулъя.

Сэтгүүлчийн тэмдэглэл: Энэхүү жагсаалуудыг "OpenAI" компанийн тусламжтайгаар интернет орчин дахь нээлттэй өгөгдөл, мэдээлэл дээр тулгуурлан бэлтгэв.

1. 1990 оны Ардчилсан хувьсгалын жагсаал (1989 оны 12 сар – 1990 оны 3 сар)

• Үргэлжилсэн хугацаа: ~3 сар
• Гол онцлог: Монголд нэг намын тогтолцоог халж, олон намын тогтолцоо, ардчилсан сонгуульт системд шилжихэд хүргэсэн.
• Товч мэдээлэл:

  • 1989 оны сүүлчээс Залуучуудын эвслийн холбоо болон бусад ардчиллын төлөө тэмцэгчид төв талбайд суулт, цуглаан хийж эхэлсэн.

  • 1990 оны гуравдугаар сарын 7-нд өлсгөлөн зарлаж, МАХН-ын Улс төрийн товчоог огцроход хүргэсэн.

  • 1990 оны долдугаар сард анхны олон намын сонгууль болсон.

2. 2008 оны 7-р сарын 1-ний жагсаал, дараах улс төрийн нөхцөл байдал

• Үргэлжилсэн хугацаа: Жагсаал нь нэг өдөр үргэлжилсэн ч улс төр, нийгмийн дарамт урт хугацаанд үргэлжилсэн.
• Гол онцлог: Сонгуулийн будлиан гэх шалтгаанаар эхэлсэн ч эмх замбараагүй байдал болон хүч хэрэглэсэн мөргөлдөөнд хүрсэн.
• Үр дагавар:

  • 5 хүн амь үрэгдэж, 200 гаруй хүн шархадсан.

  • Онц байдал зарласан.

  • Иргэдийн эрх, хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний асуудал хөндөгдөв.

  • Улс төрд итгэх итгэлд хүчтэй нөлөөлсөн.

3. 2022 оны 12-р сарын "Нүүрсний хулгайн эсрэг жагсаал"

• Үргэлжилсэн хугацаа: 2022 оны 12-р сарын 4-нөөс 2023 оны эх хүртэл тасралтгүй шахуу үргэлжилсэн (зарим эх сурвалжид 10+ өдөр гэдэг).
• Гол онцлог: Залуус, оюутнууд болон иргэд "нүүрсний хулгай"-н асуудалд дургүйцэж, төв талбайд цугларсан.
• Онцлох зүйлс:

  • Эрх баригчдад хариуцлага тооцохыг шаардсан.

  • Хүйтэн өвлийн улиралд хэд хоногийн турш гадаа хонож, суулт хийсэн.

  • Олон нийтийн сүлжээнд өргөн хүрээгээр дэмжлэг авсан.

  • Засгийн газар нүүрсний хэрэгт шалгалт эхлүүлж, олон хүнийг шалгасан.

4. Эрдэнэтийн 49%-ийн асуудлаар 2016–2017 онд өрнөсөн эсэргүүцлийн хөдөлгөөнүүд

• Үргэлжилсэн хугацаа: Тогтмол жагсаал маягаар бүтэн жил шахам
• Гол онцлог: “Эрдэнэт”-ийн 49%-ийг хувийн хэвшилд хууль бусаар шилжүүлсэн гэж үзсэн иргэд, улс төрийн хүчнүүд эсэргүүцэж жагссан.
• Нөлөө: Улс төрийн дээд түвшинд хэлэлцүүлэг өрнөж, хэргийг хуулийн байгууллагад шилжүүлсэн.

5. 2019 оны “МАНАН дэглэмийн эсрэг жагсаал” /М.Энхболдыг огцруулах хөдөлгөөн/

• Үргэлжилсэн хугацаа: 2018 оны 12-р сарын 27-ноос 2019 оны 1-р сарын 29 хүртэл — нэг сарын турш
• Зохион байгуулагч: Тухайн үеийн УИХ-ын гишүүн Л.Оюун-Эрдэнэ болон АН, МАН-ын шинэчлэлийн чиг хандлагатай гишүүд
• Гол шалтгаан:

  • УИХ-ын дарга М.Энхболд нь 60 тэрбумын гэх авлигын схемтэй холбоотой гэх олон нийтийн хардлага

  • УИХ-ын үйл ажиллагаа гацаанд орсон, ард түмний итгэлийг алдсан зэрэг шалтгаанууд

  • Шударга ёсыг тогтоох, төрийн өндөр албан тушаалтнуудад хариуцлага тооцох шаардлага

• Үр дүн:

  • 2019 оны нэгдүгээр сарын 29-нд М.Энхболд УИХ-ын даргын албан тушаалаас өөрийн хүсэлтээр огцорсон

  • Жагсаалын дараа “Шударга 5” нэртэй шинэ фракц үүсэж, улмаар улстөрийн бүтэц өөрчлөгдөх суурь тавигдсан

6. 2021 оны “Ажлаа хий!” жагсаал (Цар тахлын үе)

• Хугацаа: 2021 оны 4-р сарын 8–10 (≈3 өдөр)

• Гол уриа: “Ажлаа хий!”, “Төрийн хариуцлага хаана байна?”

• Шалтгаан:

  • Цар тахлын хүнд нөхцөлд төрийн хариуцлагагүй шийдвэр

  • Төрөх эмэгтэйг хүйтэнд нүцгэн зөөсөн ноцтой үйл явдал

• Онцлог:

  • Ихэнх оролцогчид залуучууд, ээжүүд, эмч, оюутнууд

  • Цар тахлын хатуу хөл хорионы үе байсан ч олон нийтийн бухимдал тэсэрсэн

• Үр дүн:

  • Эрүүл мэндийн сайд Т.Мөнхсайхан, Нийслэлийн эрүүл мэндийн газрын удирдлагууд огцорсон

  • Засгийн газар уучлал гуйж, тухайн үеийн Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх болон түүний Засгийн газар огцорсон.