Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний тухай хуулийн төсөл /шинэчилсэн найруулга/ болон хамт өргөн мэдүүлсэн төслүүдийг УИХ-ын нэгдсэн чуулганаар хэлэлцэж байна. Тиймээс тус хуулийн төсөлтэй холбоотой талуудын байр суурийг хүргэж байна.

ШИНЭЧИЛСЭН НАЙРУУЛГЫН ТӨСЛИЙГ ДЭМЖИЖ БАЙНА

ХУУЛЬЧ, СУДЛААЧ Л.ГАЛБААТАР:

-Сүүлийн үед УИХ-аар хэлэлцэхээр болсон Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл нь олон нийтийн дунд багагүй маргаан дагуулж, зарим хэвлэл мэдээллийн төлөөлөл, мэргэжилтнүүдийн зүгээс шүүмжлэл дагуулж байгаа. Гэхдээ миний хувьд энэ хуулийн төслийг Монгол Улсад хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөг бодитоор хангах, сэтгүүлчдийн эрхийг хамгаалах, хэвлэл мэдээллийн салбарын бие даасан, хараат бус байдлыг бэхжүүлэхэд чухал алхам болно гэж үзэж, дэмжиж байгаа.

Зарим шүүмжлэлд дурдагдаж байгаа шиг уг хуулийн төсөлд хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөг хязгаарласан, нөхцөл байдлыг дордуулсан зохицуулалт байхгүй.

Харин ч эсрэгээрээ, Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, хэвлэн нийтлэх эрх чөлөөг баталгаажуулах, олон ургальч, чөлөөт хэвлэл мэдээллийг хөгжүүлэхэд чиглэсэн тодорхой зохицуулалтууд тусгагдсан.

Энэхүү хуулийн төслийн дэвшилттэй талуудаас дурдвал:

• Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний баталгааг тодорхой болгосон: Хуулийн төслийн 1 дүгээр зүйлд "Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, хэвлэн нийтлэх эрх чөлөөг баталгаажуулах, хэвлэл мэдээллийн бие даасан, хараат бус байдлыг хангах, олон ургальч, чөлөөт хэвлэл мэдээллийг хөгжүүлэхэд оршино" гэж хуулийн зорилтыг тодорхой заасан нь хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөг хамгаалах суурь зарчмыг бататгаж байна.
• Сэтгүүлчийн эх сурвалжаа нууцлах эрхийг хамгаалсан: Хуулийн төсөлд сэтгүүлчийг эх сурвалжаа илчлэхийг албадах, тулган шаардахыг хориглосон заалт нь сэтгүүлч мэдээллийг чөлөөтэй олж авах, олон нийтэд хүргэх нөхцөлийг бүрдүүлж, эрэн сурвалжлах сэтгүүл зүй хөгжихөд чухал ач холбогдолтой.
• Хэвлэл мэдээллийн салбарын өөрийн зохицуулалтыг дэмжсэн: Хуулийн төслийн Тавдугаар бүлэгт Хэвлэл мэдээллийн салбарын өөрийн зохицуулалтын тогтолцоог хэрэгжүүлэх байгууллага ажиллах, түүний бие даасан байдлыг хангах, мэргэжлийн ёс зүйн хэм хэмжээг батлах зэрэг асуудлыг тусгасан нь салбарын дотоод ардчилал, хариуцлагын механизмыг бэхжүүлэхэд чиглэсэн чухал алхам юм. Энэ нь гадны нөлөөллөөс ангид, мэргэжлийн ёс зүйд тулгуурласан сэтгүүл зүйг хөгжүүлэхэд эерэгээр нөлөөлнө.
• Бүх төрлийн цензурыг хориглосон: Хуулийн төсөлд төрийн байгууллага, албан тушаалтан болон хэвлэл мэдээллийн эзэд, хөрөнгө оруулагчид хэвлэл мэдээллийн байгууллагын үйл ажиллагаанд хяналт тавих, цензур тогтоохыг хориглосон нь хэвлэлийн эрх чөлөөний нэгэн чухал баталгаа болж өгнө.

Мэдээж хэрэг, аливаа хуулийн төсөл хэлэлцүүлгийн явцад улам боловсронгуй болж, сайжрах боломжтой. Гэхдээ энэхүү хуулийн төслийн үндсэн үзэл баримтлал, тусгагдсан гол зохицуулалтууд нь Монголын хэвлэл мэдээллийн салбарт тулгамдаж буй олон асуудлыг шийдвэрлэх, эрх зүйн орчныг сайжруулахад чиглэж байгааг хүлээн зөвшөөрөх нь зүйтэй.

Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөө бол ардчиллын тулгуур багануудын нэг. Энэхүү хуулийн төслийг УИХ-аар хэлэлцэн баталснаар Монгол Улс хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөг хангах, хамгаалах чиглэлээр олон улсын өмнө хүлээсэн үүргээ биелүүлэхэд чухал түлхэц болно гэдэгт итгэлтэй байна. Тиймээс УИХ-ын гишүүдийг энэхүү хуулийн төслийг дэмжиж, Монголын сэтгүүл зүйн хөгжилд үнэтэй хувь нэмэр оруулахыг уриалж байна.

1998 онд батлагдсан уг хууль нь Монгол Улсад хэвлэлийн эрх чөлөөг баталгаажуулахын тулд тэр үеийн нөхцөл байдалд нийцсэн чухал алхам байсан нь гарцаагүй. Гэсэн хэдий ч өнгөрсөн хугацаанд техник технологийн дэвшил, нийгмийн өөрчлөлтүүд маш хурдацтай явагдсан бөгөөд энэ нь хэвлэл мэдээллийн орчныг сууриас нь өөрчилсөн.

1998 оны хууль нь дараах шалтгаануудын улмаас орчин үеийн шаардлагыг бүрэн хангаж чадахгүйд хүрлээ.

1. Технологийн хувьсал: 1998 онд интернет, сошиал медиа өнөөдрийнх шиг хөгжөөгүй байв. Тухайн үеийн хууль нь гол төлөв уламжлалт хэвлэл мэдээлэл болох сонин, сэтгүүл, радио, телевизийг зохицуулахад чиглэгдсэн. Өнөөдөр мэдээлэл түгээх суваг, хэлбэр эрс олон болж, онлайн платформ, сошиал медиа голлох үүрэг гүйцэтгэх болсон нь хууль эрх зүйн шинэ зохицуулалт шаардлагатайг харуулж байна.
2. Мэдээллийн аюулгүй байдал ба худал мэдээлэлтэй тэмцэх хэрэгцээ: Мэдээллийн технологийн хөгжлийг дагаад худал мэдээлэл, гүтгэлэг зэрэг сөрөг үзэгдлүүд ихээр тархах боллоо. 1998 оны хуульд эдгээр асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх талаар тодорхой заалтууд дутмаг.
3. Хэвлэл мэдээллийн хараат бус байдал, эдийн засгийн асуудлууд: Өнгөрсөн хугацаанд хэвлэл мэдээлэл эдийн засгийн болон улс төрийн нөлөөнд автах, хэвлэлийн хэт төвлөрөл үүсэх зэрэг асуудлууд гарсан. Шинэчилсэн найруулга нь хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн өмчлөл, санхүүжилт ил тод байх, редакцын зөвлөлийн хараат бус байдлыг хангах зэрэг заалтуудыг тусгаж, хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөг эдийн засгийн болон улс төрийн дарамтаас хамгаалахад чиглэсэн.
4. Өргөн хүрээний оролцоо, зохицуулалтын тогтолцоо: Орчин үеийн хэвлэл мэдээллийн орчинд зөвхөн сэтгүүлч төдийгүй контент үйлдвэрлэгч, блоггер зэрэг олон талын оролцогчтой болсон. Шинэ хууль нь эдгээр талуудын эрх зүйн байдлыг тодорхой зааглаж, редакцид тулгуурласан сэтгүүл зүйн үйл ажиллагаа, өөрийгөө зохицуулах болон хамтын зохицуулалтын механизмыг дэмжсэн.
5. Олон улсын жишиг, туршлага: 1998 оноос хойш дэлхий нийтэд хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний талаарх ойлголт, түүнийг хамгаалах, хэрэгжүүлэх арга замууд шинэчлэгдсэн.

Иймд 1998 оны Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний тухай хуулийг тухайн цаг үедээ ач холбогдолтой байсан ч өнөөгийн хэвлэл мэдээллийн цогц орчин, тулгамдсан асуудлуудыг шийдвэрлэхэд хангалтгүй гэж үзэх үндэстэй. Одоогийн боловсруулж буй шинэчилсэн найруулгын төсөл нь дээр дурдсан орчин үеийн шаардлагууд, тулгамдсан асуудлуудыг шийдвэрлэх, хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөг илүү өргөн хүрээнд, үр дүнтэй баталгаажуулах зорилготой юм. Тиймээс шинэчилсэн найруулгын төслийг хэлэлцэж, орчин үеийн хэвлэл мэдээллийн орчинд нийцсэн, иргэдийн мэдээлэл авах эрхийг хангасан, хэвлэл мэдээллийн хараат бус байдлыг баталгаажуулсан шинэ хуулийг батлах нь зүйтэй гэж үзэж байна.

ХАРААТ БУС СЭТГҮҮЛ ЗҮЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНД ХОРТОЙ НӨЛӨӨТЭЙ

БОДЛОГОД ЗАЛУУСЫН ХЯНАЛТ ТББ-ЫН ЗАХИРАЛ Ц.МАНДХАЙХАТАН:

-Иргэдийн үзэл бодлоо илэрхийлэх, хэвлэн нийтлэх үндсэн эрх, эрх чөлөө хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөгөөр баталгааждаг боловч манай улсын үзүүлэлт тогтмол ухарч “хүнд нөхцөлтэй” ангилалд орж байгаа энэ үед “эрх чөлөөний баталгаа” болсон хуулийн зохицуулалт хэрэгтэй юм. Хэдий тийм боловч өргөн барьсан хуулийн төсөл нь хожим субьектив агуулгаар хяналт, цензур тогтооход ашиглагдах, шүүхийн шатанд хууль хэрэглээний ойлгомжгүй байдал бий болгож болзошгүй байна. ЮНЕСКО-гийн зүгээс ч 45 зүйлтэй хуулийн төсөлд 46 сайжруулах, нэмж тусгах саналыг хүргүүлэн, хуулийн хүчин чадлыг “органик хууль”-ийн хэмжээнд авч үзэхийг зөвлөсөн. Хамгийн анхаарал татаж буй асуудал бол төсөл нь бусад хууль болон эрүүгийн хуультай уялдаагүй, сэтгүүлчид 34 гаруй зүйлийн гэмт хэрэгт шалгагдах эрсдэлтэй байна. Мөн сэтгүүлчийн эх сурвалжаа нууцлах эрхийг хэлбэрийн төдий тодорхойлж, сэтгүүл зүйн үйл ажиллагааны баталгааг хангасан, төрийн оролцоог зохистой хязгаарлсан зохицуулалтууд төсөлд тусгаагүйг онцолж байна. Товчдоо хуулийн төсөл нь хэвлэн нийтлэх эрх чөлөөг хязгаарлах эрсдэлтэй. Хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудыг хуулийн аргаар залхаан цээрлүүлэх, цензурдэх арга хэмжээ авах нь хэвлэлийн эрх чөлөөг хязгаарлаж, иргэдийн мэдэх эрхийг боомилох хортой үр дагавартай бөгөөд эрэн сурвалжлах, хараат бус сэтгүүл зүйн үйл ажиллагаанд хортой нөлөөтэй, хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй залхаан цээрлүүлэлт тул бид хууль эрх зүйн асуудалд анхаарч ажиллаж байна.