Хэвлэлийн эрх чөлөөний өдөр өнөөдөр/2025.05.03/ тохиож байна. Гэтэл Монголд энэ эрх улам хумигдаж, хараат бус сэтгүүл зүйн амьсгаа давчдах боллоо. Харин төрөөс барьж буй хууль нэртэй “тусламж” нь бүрэн утгаараа хэрэгжиж чадах уу? Засгийн газраас Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний тухай шинэчилсэн төслийг өргөн барьсан билээ.

Та бүхэн хуулийн төсөлтэй энд дарж танилцана уу

ҮНДСЭН ЗОРИЛГО, ЗАРЧИМ

Энэхүү хууль нь үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх эрх, хэвлэл мэдээллийн хараат бус байдал, мэдээллийн олон ургальч хөгжлийг хангахад чиглэгдсэн. Хараат бус байдал, ил тод байдал, сэтгүүлчийн ёс зүйн зарчим нь хуулийн эхний бүлгүүдэд тусгагдсан нь олон улсын стандартад нийцэж байгаа. Гэвч 5.1.3 дугаар зүйлд дурдсан “үндэсний аюулгүй байдал, олон нийтийн ашиг сонирхол” гэсэн заалт нь ойлгомжгүй, өргөн хүрээтэй тайлбарлагдах боломжтой тул үг хэлэх эрх чөлөөг хэт хязгаарлах эрсдэлтэй.

ХЭВЛЭЛ МЭДЭЭЛЛИЙН ХАРААТ БУС БАЙДЛЫН БАТАЛГАА

Элдэв цензур, дарам шахалтыг хориглосон (6.2–6.3-р зүйл), төрөөс редакцийн бодлогод оролцохыг хориглосон (8.3-р зүйл) нь хуулийн дэвшилтэт тал. Гэсэн ч санхүүжилт, гэрээний замаар үзүүлэх далд дарамтаас хамгаалах тодорхой механизм дутмаг байгаа нь энэ баталгааг сулруулж болзошгүй.

ХЭВЛЭЛ МЭДЭЭЛЛИЙН БАЙГУУЛЛАГЫН ИЛ ТОД БАЙДАЛ

Эзэмшигч болон санхүүгийн мэдээллийг ил тод болгох шаардлага (11-р зүйл) нь мэдээллийн монополчлол болон манипуляцыг зогсоох боломж олгоно. Гэхдээ хэрэгжилтийн бодит хяналтаас энэ бүхэн ихээхэн хамаарна. Нөгөө талаараа жижиг, хараат бус хэвлэлд дарамт үүсгэж болно.

МЭДЭЭЛЛИЙН ЭХ СУРВАЛЖИЙГ ХАМГААЛАХ

Сэтгүүлчдийн эх сурвалжийн нууцлалыг хамгаалах эрх (13-р зүйл) нь чухал заалт. Гэвч “амь нас, эрүүл мэндэд аюул учрах” гэх мэт заасан онцгой тохиолдлууд нь тодорхой бус байвал эрх баригчдын зүгээс дарамт шахалт үзүүлэх хэрэгсэл болох эрсдэлтэй.

ХЭВЛЭЛ МЭДЭЭЛЛИЙН ӨӨРИЙН ЗОХИЦУУЛАЛТ

Ёс зүйн хяналт тавих хараат бус мэргэжлийн байгууллагууд байгуулах (14-р зүйл) нь эерэг алхам боловч эдгээр байгууллагын жинхэнэ хараат бус байдал, эрх мэдлийг хангах нэмэлт баталгаа шаардлагатай.

ХЭРЭГЛЭГДЭХ ЭРСДЭЛ

“Үндэсний аюулгүй байдал”, “олон нийтийн ашиг сонирхол” зэрэг өргөн утгатай нэр томьёо нь эрх баригчдыг шүүмжлэх эрх чөлөөг хязгаарлахад ашиглагдаж болзошгүй. Мөн “худал мэдээлэл” (4.1.10-р зүйл) гэх заалт нь тодорхой бус байвал субъектив тайлбарлагдах эрсдэлтэй.

Худал мэдээллийг хэрхэн тодорхойлох, хэн үнэлэх вэ гэдэг нь бүрхэг тул тухайн эрх баригчдын дүгнэлтээр шийдэгдэх магадлал өндөр. Сөрөг шүүмж, баримттай боловч "таалагдаагүй" мэдээллээ “хуурамч” гэж үзэн хэвлэл мэдээллийн байгууллага, иргэдийг торгох, хаах боломж төрд бий болно.

Өнөөдөр Монголд хэн ямар мэдээллийг “худал”, "ташаа" гэж тодорхойлох вэ гэдэг маш тодорхойгүй. Улстөрчид өөрсдөд нь таалагдаагүй мэдээллийг санаатай худал мэтээр тайлбарлаж, сэтгүүлчдийг торгох, хаах эрсдэлтэй.

МОНГОЛ УЛСЫН ХЭВЛЭЛ МЭДЭЭЛЛИЙН ЭРХ ЧӨЛӨӨНИЙ ТУХАЙ ХУУЛИЙН ГОЛ ДУТАГДАЛТАЙ ЗААЛТУУД:

1. "Үндэсний аюулгүй байдал" гэх тодорхойгүй ойлголт (Зүйл 5.1.3)

• Асуудал: Энэ нэр томьёо нь өргөн утгаар тайлбарлагдаж, эрх баригчид шүүмжилсэн мэдээллийг хязгаарлахад ашиглаж болзошгүй.

• Жишээ: Засгийн газрын алдааг илчилсэн мэдээллийг "үндэсний аюулгүй байдалд халдаж байна" гэж үзэн хориглож болно.

2. "Худал мэдээлэл"-ийн бүдүүлэг тодорхойлолт (Зүйл 4.1.10)

• Асуудал: "Худал мэдээлэл" гэдэг нь яг ямар шалгуураар тодорхойлогдох, хэн шийдвэрлэх вэ гэдэг тодорхойгүй. Энэ нь эрх чөлөөг хязгаарлахад хүргэдэг.

• Жишээ: Албан бус судалгааны үр дүнг "худал" гэж үзэж, хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд дарамт үзүүлэхэд ашиглагдаж болно.

3. Санхүүжилтийн хяналтын сул механизм (Зүйл 6.5–6.7)

• Асуудал: Төрийн байгууллагууд "сонгон шалгаруулалтаар" хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд гэрээ байгуулдаг ч энэ процессын ил тод байдал хангагдаагүй.

• Жишээ: Эрх баригчид өөрсдийн, "халаас"-ны хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд л төсөв олгох боломжтой.

4. Хэвлэл мэдээллийн өөрийн зохицуулалтын сул хэрэгжилт (Зүйл 14)

• Асуудал: Өөрийн зохицуулалтын байгууллагын шийдвэр гаргах эрх нь хуульд тодорхой тусгагдаагүй. Иргэний гомдлыг шалгах үйл явц нь албадан хариуцлага хүлээлгэхгүй.

• Жишээ: Сэтгүүлчийн ёс зүйн зөрчил гарсан тохиолдолд байгууллага зөвхөн "зөвлөмж" гаргаж, шийтгэл ногдуулах эрхгүй.

5. Эх сурвалж нууцлах эрхийн хязгаарлалт (Зүйл 13.2)

• Асуудал: "Хүний амь насанд ноцтой хохирол учруулах" гэх тодорхойгүй нөхцөл нь эрх баригчид эх сурвалжийг илчлэхийг шаардахад ашиглагдаж болзошгүй.

• Жишээ: Төрийн нууцыг илчилсэн сэтгүүлчийн эх сурвалжийг "хүний амь насанд аюул" учруулсан гэх шалтгаанаар хууль шүүхийн "хүчээр", "сүрдүүлгээр", "шантаажаар" ил болгож болзошгүй.

6. Хэт төвлөрлийн хязгаарлалтын сул тал (Зүйл 12)

• Асуудал: Өрсөлдөөний хуультай холбож тайлбарлавал медиа монополь болох эрсдэлийг бодитоор хязгаарлахад хангалтгүй.

• Жишээ: Нэг бүлэг хүмүүс олон хэвлэл мэдээллийг хэрэгсэл эзэмшсэн тохиолдолд үүнийг илрүүлэх, зогсоох механизм сул.

7. Хуулийн хэрэгжилтийн хүрээгүй байдал

• Асуудал: Хуульд заасан олон заалт (жишээ нь, редакцын бие даасан байдал) нь шүүх, захиргааны байгууллагуудын үр нөлөөгүй байдлаас болж хэрэгжихгүй байж болно.

• Жишээ: Төрийн албаны хүн редакцын бодлогод хөндлөнгөөс оролцсон тохиолдолд түүнийг яллах хууль тогтоомж бүрэн боловсроогүй.