Төрийн соёрхолт, гавьяат эмч П.Батчулуунд холбогдох хэрэг шүүхээр шийдвэрлэгдэж байгаатай холбогдуулан түүний өмгөөлөгч Б.Баяраатай ярилцлаа.

-П.Батчулуун эмчийн гэр бүл болон өмгөөлөгч нарынх нь зүгээс Улсын дээд шүүхэд гомдол гаргасан гэл үү. Ямар үндэслэлээр гомдол гаргасан юм бэ?

-Эрүүгийн хуулийн Хүний цус, эс, эд, эрхтнийг хууль бусаар авах гэсэн 15.3 дугаар зүйлийн хохирогч нь амьд хүнд хамаарна гэсэн гомдол гаргасан. Учир нь Эрүүгийн хуулийн 15.3.1-д “хүний цус, эсийг авсан бол”, 15.3.2-д “хүний эд, эрхтнийг авсан бол” гэх нөхцөлтэй бол 15.3.3-д “Энэ зүйлийн 1, 2 дахь хэсэгт заасан гэмт хэргийг хохирогчийн хөрөнгө чинээ, эрүүл мэнд, хөгжлийн бэрхшээлтэй байдал, гэр бүлийн таагүй орчин, амьдрал ахуйн бусад хүнд байдал, биеэ хамгаалж чадахгүй байдлыг далимдуулж эрхшээлдээ байгаа хүний эсрэг үйлдсэн, эсхүл энэ гэмт хэргийн улмаас хохирогч нас барсан бол” гэж хариуцлагыг хүндрүүлж хуульчилсан байна. Өөрөөр хэлбэл П.Батчулуун эмчийг буруутгаад байгаа Эрүүгийн хуулийн 15.3.2 дахь хэсэг нь амьд хохирогчид хамаарах зохицуулалт бөгөөд хэрэв энэ хэргийн улмаас хохирогч нас барсан, эсхүл хохирогчийн хувийн сул талыг ашигласан бол зүйлчлэл хүндрэх нөхцөлтэй гэдгийг хууль тогтоогч тодорхой хуульчилсан байна. Харин амьгүй донорын тухайд Зөрчлийн тухай хуулиар зохицуулагдсан байна. Халдлагын зүйл, хохирол хор уршгийн хувьд эрс ялгаатай амьд болон амьгүй донорыг адилтган үзэж Эрүүгийн хуулийг төсөөтэй хэрэглэн ижил зүйл ангиар буруутгаж байгаа нь үндэслэлгүй гэсэн гомдлыг гаргасан.   

Мөн нэг үндэслэл нь Хүний цус, эс, эд, эрхтнийг хууль бусаар авах гэмт хэрэг нь шууд санаатай гэмт хэрэгт тооцогддог буюу зайлшгүй хувийн сэдэлт, санаа зорилгоор үйлдэгдсэн байхыг шаарддаг онцлогтой. Болгоомжгүй үйлдэгдэх боломжгүй гэсэн үг. Тухайлбал, хувьдаа ашиг олох эсхүл гэр бүлийн хүндээ туслах ч юмуу ямар нэг байдлаар хувийн сэдэлт, санаа зорилготой тохиолдолд гэмт хэрэг гэж үзнэ.

Харин П.Батчулуун эмчийн тухайд өөрөө огт таньж мэдэхгүй хэн нэгэн донор хүлээгчийн амь нас, эрүүл мэндийн төлөө ажлаа хийж явсан учраас гэмт хэрэг гэж үзэх үндэслэлгүй юм. Хувийн сэдэлттэй эсэхийг мөрдөн байцаах шатанд хангалттай шалгасан боловч тогтоогдоогүй байдаг.

-П.Батчулуун эмчийн төрсөн эгч байнгын бөөрний диализийн аппаратанд байдаг гэж сонссон. Тэр эгч нь “Миний дүү хэзээ ч өргөсөн тангаргаа зөрчиж өөрийн гэр бүлээ урдаа тавьж байгаагүй” гэсэн ярилцлага өгсөн байна лээ?

-Тэр ярилцлагыг үзсэн. Хэрэв үнэхээр хувийн санаа зорилготой байсан бол сая ярилцлага өгсөн эгч болон эрхтэн солиулж амжилгүй нас барсан ээж, өөр нэг төрсөн эгчдээ тусалж болох байсан юм бишүү гэдэг асуудал яригдаж байсан. Гэхдээ П.Батчулуун эмчийн хувийн байдлыг үзвэл хэзээ ч явцуу ашиг сонирхлоор хууль дүрэм, мэргэжлийн ёс зүйгээ зөрчихгүй гэдгийг олон нийт ойлгосон байх гэж бодож байна. Гэр бүлд нь тулгарсан энэ хүнд нөхцөл нь донор хүлээгч нарын зовлонг илүү ойлгож, тэдний төлөөх ажилдаа бүх амьдралаа зориулах шалтгааны нэг болсон юм байна лээ.

Дашрамд дурдахад П.Батчулуун эмч маань ажлын төлөө төрсөн эгэл даруухан амьдралтай хүн. Энэ байдлыг салбарынхан нь сайн мэдэж байгаа учраас өмөөрөөд өмөлзөөд байгааг та бүхэн харж байгаа байх. Манай өмгөөллийн баг ч ойр дотныхон болон олон хүнд тусалж явсаны хариуд ач санасан хүмүүсийн хүсэлтээр сайн дурын үндсэн дээр нэгдэж пробоно хуулийн үйлчилгээ үзүүлж байгаа.

-Эмчийн биеийн байдал ямархуу байгаа вэ. Хүн сэжгээр өвдөж, сүжгээр эдгэрдэг гэдэг. Ялангуяа сэтгэл санааны байдал хүний эрүүл мэндэд багагүй нөлөөлдөг шүү дээ?

-Хүний амь нас, эрүүл мэндийн төлөө өргөсөн тангарагтаа үнэнч явсаар эцэст нь өөрийн эрүүл мэндийг ч гаргуунд гаргасан байсныг энэ үйл явдлаас бид бүгд харлаа. Гэхдээ нэг насаараа хүний төлөө зүтгэсний эцэст энэ хэргээс болж нэр төр, эрүүл мэнд, сэтгэл санаагаар хохироод зогсохгүй эрх чөлөөгөө хязгаарлуулж цаашлаад амь насаа алдаж болзошгүй байдалд хүрсэн нь үнэн. Биеийн байдал эрүүл хэвийн явж байсан хүн анхан шатны шүүхийн шийдвэр гарсаны  сэтгэл санаа тогтворгүй болж хямраад улмаар зүрхэндээ хэд хэдэн стен /судас тэлэгч/ нэмж тавиулах мэс засалд орсон. Улсын нэгдсэн гуравдугаар эмнэлэгт биеийн байдал дордож сэхээнд орж даралт унасан үед нь миний бие давж заалдах гомдолд гарын үсэг зуруулахаар очсон. Тэр үед хянагчаас өмгөөлөгчтэйгээ ганцаарчлан уулзах зөвшөөрөл хүсээд миний хамгийн сүүлд уулзаж байгаа хүн чи байж магадгүй байна гэж хэлээд аман гэрээслэл хэлэхийг сонсоход өмгөөлөгчийн хувьд хүнд байсныг нуугаад яахав. Одоогоор биеийн байдал бага зэрэг тогтворжсон боловч даралт хэлбэлзэлтэй байгаа юм билээ. Халдвартын улаан бүсд байгаа учраас байнга уулзаж болохгүй байгаа.

-Хууль зүйн сайд О.Алтангэрэл өвчний улмаас П.Батчулуун эмчийг ялаас чөлөөлөх үндэслэлтэй гэж мэдэгдсэн. Атал П.Батчулуун эмч, ажлын хамт олон, гэр бүл өмгөөлөгч нарын зүгээс гэмт хэрэг үйлдээгүй учраас суллахыг шаардаж байгаа?

-П.Батчулуун эмч зүрхний хүнд зэргийн дутагдалтай /30 хувь/, зүрхэндээ ойрхон олон стен тавиулсан, чихрийн шижингийн хүндэрсэн зэрэгтэйн улмаас ялаас чөлөөлөх хүнд өвчтэй нь үнэн. Гэхдээ гэм буруутай нь шүүхээр тогтоогдох хүртэл хэнийг ч гэм буруутайд тооцож үл болно гэсэн хуулийн суурь зарчмын дагуу шүүхээр хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа дуусаагүй байхад урьдчилан гэм буруутай мэтээр ялаас чөлөөлөх асуудлыг ярих нь зохисгүй гэж бодож байна.

-Авто ослын улмаас амь хохирсон донорын ар гэрийн зүгээс зарим эрхтэнийг нь зөвшөөрөлгүй авчихсан байсан гэж буруутгасан. Яагаад зөвшөөрөл авчихаж болоогүй юм бэ?

-Яг гарын үсэг зурсан бичиг цаасаа харвал зөвшөөрөл албан ёсоор авсан байдаг юм. Гол асуудал нь донор болох мэс ажилбарын талаар нарийн ойлголцож чадсан уу гэдэг явдал. Тухайн үед болсон үйл явдал нөхцөл байдлыг төсөөлөх гээд үзээрэй.

Хэдий хүний амь нас хохирсон нь харамсалтай боловч дахиад өөр хэн нэгний амь нас, эрүүл мэндийг аврахын тулд хором мөч бүртэй уралдсан эмч нар нэг талаас ажлаа шуурхай хийхийг хичээж байсан бол нөгөө талд ойр дотны хүнээ алдаж уй гашууд автсан, сэтгэл санаа тогтворгүй байсан ар гэрийнхний хооронд бүрэн ойлголцол үүсээгүй байж болно. Хохирогчийн ар гэрийнхэн тухайн үед ухаан санаа орж гарсан, уй гашууд автсан сэтгэл санаа шокын байдалтай байсан, эмч нарын зарим яриа ойлгогдохгүй байсан талаараа ч хэлдэг. Үүнд тэднийг буруутгаж болохгүй.

Харамсалтай нь, олон нийтийн зүгээс нэг бол эмчийг эсхүл донорыг ар гэрийг буруутгаж хэт туйлшрах хандлага ажилагдаад байгаа. Аль алийг нь ойлгож, тэдэнд буруу өгч болохгүй биз.

П.Батчулуун эмч болон донорын ар гэрийнхэн бие биедээ санаа тавьж чадах ядахаараа тусалж, шүүх хурлын дундуур ч нэгнийхээ эрүүл мэндийг анхаарч асууж байгаа харагддаг. Хохирогч талаас шүүх хурал дээр П.Батчулуун эмчийг мууг үзэж шоронд явуулахыг хүсэхгүй байгаагаа хэлдэг. Гэхдээ эрхтэн шилжүүлэх хагалгааны нарийн ажиллагааг гүйцэд ойлгуулаагүйд гомдолтой байгаагаа нуудаггүй юм. Ер нь хохирогч, хэрэгт холбогдогч талын харилцаа олон нийтийн ойлгож байгаа шиг муудаад 2 тийшээ хараад нэгийгээ үзэж чадахгүй болчихсон юм байхгүй.  Дашрамд дурдахад энэ донор болсон ач буянтай эмэгтэй 3 хүний амь аварч, 11 хүний амьдралын чанар сайжруулсанд П.Батчулуун эмч талархаж явдгаа удаа дараа илэрхийлсээр ирсэн. Гэмтлийн эмнэлгийн эмч нарын баг ч талийгаач донорыг хүндэтгэн сүүлийн замд нь багаараа үдэж өгсөн байдаг.

-Харамсалтай нь, энэ явдлаас болоод Монголд донор шилжүүлсэн суулгах мэс засал төвөгтэй, хүнд байдалд орчихлоо. Эмч нар ч айдас болгоомжлолтой байна. Монголын шинжлэх ухааны салбарын хөгжилд сөргөөр нөлөөлөх л үйл явдал өрнөж байх шиг ээ?  

-Тантай санал нийлж байна. Зөвхөн П.Батчулуун эмчийн асуудал биш донор хүлээн авсан, шилжүүлсэн, мөн хүлээж байгаа иргэд тэдгээрийн гэр бүл, энэ салбарын иргэний нийгмийн байгууллагууд, анагаах ухаан, хуулийн салбар төдийгүй иргэд олон нийт, улс төрчдийг хамарсан нийгмийн хэлэлцүүлэг, зарим талаараа талцал үүсгээд байна. Олон улсын байгууллагуудын анхаарлын төвд ч орсон байна. Хамгийн хэцүү нь энэ асуудлаас болж донорын үйл ажиллагаа зогсонги байдалд орж энэ үйл явдлаас хойш 167 хүн донор хүлээсээр нас барсан гэх сэтгэл эмзэглэм мэдээг саяхан эмчийн ярианаас сонслоо. Монгол Улсад маш амжилттай нутагшсан эрхтэн шилжүүлэн суулгах мэс заслын үр дүн ч үгүйсгэгдэж, хүний амь аварч чадахгүй, хөрөнгө мөнгө гадагш урсдаг хуучны байдал руугаа буцаад орж магадгүй боллоо гэж байна.

Эрхтэн шилжүүлэх чиглэлийн олон улсын эмч нарын холбооноос энэ хэрэгт санаа зовниж захидал хүсэлт ирүүлсээр байгаа. Ажлаа хийж яваад эд эрхтний наймаачинтай адилтгагдаж эрүүгийн гэмт хэрэгтэн болсон кэйс олон улсад байхгүй, танай улс анхных болох гэж байна гэх мэт анхааруулга зөвлөмж хүртэл өгсөн. Зарим захидлыг шүүхэд уламжилсан.

-Та хуульч хүн. Энэ хэргээс цаашдаа юуг анхаарах ёстой гэж дүгнэв?

-Юуны өмнө хууль тогтоомжийг илүү боловсронгуй, нарийн тодорхой зохицуулалттай болгох нь зүйтэй. Амьд хүн болон амьгүй донорыг адилтган үзэж нэг уутанд хийж хооронд нь холиод байж болохгүй байх. Ажлаа хийсэн эмч нарыг эд эрхтний наймаачинтай андуурдаг баймааргүй байна. Эмч нар айдасгүй ажиллах хуулийн баталгааг бүрдүүлмээр байна.

Сэтгэл зүйн хүнд нөхцөлд байгаа донорын ар гэрийнхэнтэй мэргэжлийн сэтгэл зүйч нар харилцах, үл ойлголцол үүсэхээс сэргийлж үйл явдлыг дүрс бичлэгээр баримтжуулах гэх мэт олон улсын сайн туршлагуудыг нэн даруй нэвтрүүлмээр санагдсан. Мөн донор болох асуудлыг ар гэрт нь үлдээж хүнд сонголт учруулдаггүй байх тогтолцоо ч олон улсад байна.

Манай кэйсийг харж байхад донорын ар гэрт олгох дэмжлэг туйлын хангалтгүй юм байна гэж бодогдож байлаа. Хүний амь аврах эдийн засгийн хөшүүрэг хэрэглэдэг олон улсын сайн жишгүүдийг судалж нэвтрүүлмээр юм байна гэж санагдсан.

-П.Батчулуун эмчтэй холбоотой хэргээс болоод шүүх өөрөө ч асуудалд орж байна.  Шүүгчид бас Э\эрүүл мэндийн асуудлаар мэргэших ёстой юм шиг санагдсан. Ингэхэд Улсын дээд шүүхийн хурал хэзээ болох вэ?

-Яг ийм хэрэг анх удаа шүүхээр дэнслэгдэж байгаа учраас алдаа оноо гарсан байхыг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ шүүхийн байгууллага хүний амьдрал хувь заяаг шийдвэрлэдэг өндөр хариуцлагатай учраас аливаа хэрэг маргааныг 3 шатаар дамжуулж ингэхдээ шат ахих бүрт илүү өргөн бүрэлдэхүүнтэй, мэргэжлийн мэдлэг ур чадвар туршлагын хувьд шигшигдсэн хуульч нар хэргийг эцэслэх байдлаар дотоод хяналтын механизмтай ажилладаг онцлогтой. Улсын дээд шүүхээс эрх зүйн шинэ ойлголт, эсхүл хууль хэрэглээг тогтооход зарчмын хувьд нийтлэг ач холбогдолтой хэргийг зайлшгүй хянаж шүүхийн жишиг тогтоох хуулийн зохицуулалттай. Нөгөө талаар нийгэмд маш их хүлээлт эргэлзээ үүсгээд байгаа ийм хэргийн тухайд үгүйдээ л хавтаст хэрэгтэй танилцаж байж ул суурьтай шийдэх болов уу гэж хувьдаа бодож байна. Эмч нар хүний амь нас эрүүл мэндийг хариуцдаг бол хуульч нар хүний амьдрал хувь заяаг дэнсэлдэг нийгмийн эмч нар юм гэдэг үг зүгээр ч нэг үүсээгүй биз. Улсын дээд шүүхийн хурал удахгүй болох байх.

Ж.ЭРХЭС