Монгол Улсын Засгийн газрын 2025 оны дөрөвдүгээр сарын 02-ны өдрийн хуралдааны шийдвэрээр ирэх 2026 оныг “Боловсролыг дэмжих жил” болгон зарласан. Тус шийдвэрийг Ерөнхий сайдын санаачилгаар Засгийн газрын гишүүд санал нэгтэйгээр дэмжин гаргасан юм. “Боловсролыг дэмжих жил”-ийн хүрээнд хийж, хэрэгжүүлэх ажлын талаар Боловсролын сайд П.Наранбаяртай ярилцлаа.

-Та 2026 оныг "Боловсролыг дэмжих жил"-ээр зарласан. Тэгвэл яг яаж дэмжих юм. Бодит үр дүнг нь юу гэж харж байгаа юм бэ?

-Нэгдүгээрт, хөрөнгө оруулалтыг нэмнэ. Хоёрдугаарт, бодлогын дэмжлэгийг хоёр зүйл дээр төвлөрүүлж байна. Сүүлийн жилүүдэд сургууль, цэцэрлэгийн тоо нэмэгдэж, хүрэлцээ сайжирч байгааг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ нөгөө талдаа 2030 он гэхэд 88200 гаруй хүүхэд цэвэр нэмэгдэнэ. Одоогоос ердөө тав орчим жилийн дараа шүү дээ. Тэгэхээр энэ хугацаанд бид дахин шинээр сургууль, цэцэрлэг барих хэрэгцээ шаардлага үүсч байна. Дээр нь нэмээд багш, боловсон хүчнийг бэлтгэх хэрэгтэй. Мөн урсгал зардлаар нь дэмжих шаардлагатай байна. Боловсролын яам, Сангийн яам хоорондын хамтын ажиллагаа мөн УИХ-ын гишүүн Ж.Галбадрах болон түүний багийн хийсэн судалгааны үр дүн зэргийг тулгаад үзэхээр нийтдээ 100 орчим сургууль, 95 цэцэрлэг шинээр нэмж барих хэрэгтэй гэсэн тооцоо гарсан. Мөн 40-өөс дээш дүүргэлттэй 240 сургууль байгаа. Анги 40-өөс дээш хүүхэдтэй болоод ирэхээр сургалт, хүмүүжлийн ажлыг хийх боломж хязгаарлагдаж эхэлдэг. Анги нь шуугина, агаар нь дутна. Ийм нөхцөл байдалд сургалт явуулах хэцүү. Гэтэл 40-өөс дээш дүүргэлттэй бүлэгт 214 мянган хүүхэд суралцаж байгаа. Тэгэхээр энэ тоог бууруулах хэрэгтэй. Үүнийг өөрчилнө.

–Нийтдээ 195 сургууль цэцэрлэг барихаар төлөвлөж байгаа юм байна. Үүнд хэчнээн хэмжээний хөрөнгө оруулалт шаардлагатай вэ. Тэр хөрөнгө мөнгийг хаанаас яаж гаргахаар тооцов?

-Төрийн өмчийн 704 сургуульд нийтдээ 724 мянга гаруй хүүхэд сурч байгаа. Түүнчлэн цэцэрлэгт 234 мянга гаруй хүүхэд, хувийн өмчийн 186 ЕБС-д 70000 сурагч, хувийн өмчийн 410 цэцэрлэгт 34000 хүүхэд сурч байна. 2030 он гэхэд сургууль, цэцэрлэгт хамрагдах хүүхдийн тоо 88200 хүүхдээр нэмэгдэхээр байгаа. Тиймээс 195 сургууль, цэцэрлэг барихад 2.9 их наяд төгрөгийн хөрөнгө оруулалтыг шинээр нэмж тавих хэрэгтэй. Үүнийг гурван жилд хуваагаад үзэхээр нэг жилд ойролцоогоор 900 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт шаардагдаж байна. Дээрээс нь шинээр барих сургуулиудад ширээ, сандал, компьютероос эхлээд хүүхдийн сурах орчин, лабораториудын зардалд 550 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт хэрэгтэй байгаа. Эдгээр хөрөнгө оруулалтыг "Боловсролын дэмжих жил"-ийн хүрээнд төсөвт тавиулаад, асуудлыг шийдвэрлэнэ.

-Багш, боловсон хүчнийг нэмэгдүүлэх, ур чадварыг сайжруулах талаар салбарын ямар бодлого хэрэгжүүлж байна вэ. Шинэ сургууль барихад хүний нөөц багагүй шаардагдана шүү дээ?

-Жил бүрийн хичээлийн шинэ жилд 4000-5000 багш дутагдаж байдаг. Цэцэрлэгийг нэмбэл 5500 багшийн хомсдол үүссэн. Үүнийг зоригтойгоор шийдвэрлэх хэрэгтэй. Тиймээс 3000 орчим багшийг бэлтгэж, хүний нөөцөө нэмэгдүүлэхээр зорьж байна. Гэхдээ хамгийн их санаа зовоож байгаа зүйл нь багшийн мэргэжлээр төгсчхөөд мэргэжлээрээ ажиллахгүй хүмүүс олширсон. Дээр нь таван жил багшлаад багшийн ажлаа больж байгаа хүмүүс 50 хувьд хүрч байгаа.

-Энэ чинь багшийн цалин, хангамж муу байгагийн илрэл шүү дээ. Багшийн цалин гудамжны цэвэрлэгчээс бага байхад хэн багшлах юм бэ?

-Багшийн ажлын сэтгэл ханамж, цалин хангамж, хөгжих боломжийг үе шаттайгаар шинэчилнэ. 2015-2024 онд нийтдээ 220 мянган хүүхэд шинээр нэмэгдсэн байхад багшийн мэргэжлийн орон тоог 6000-аар л нэмж чадсан. Хувиар тооцоод үзвэл 24 хувь байгаа. “Багшийн гурван тулгуурт бодлого” гэж бий. Энэ нь тухайн багшийг тэтгэвэртээ гарах хүртэл нь хэрхэн хөгжүүлж, боломжийг нь дээшлүүлэх вэ гэдэг төрийн бодлого юм.

Хомсдолыг нөхөхийн тулд нэгдүгээрт багш мэргэжлээр төгсөж байгаа хүмүүсийг багшаар нь ажиллуулах гэрээний нөхцөлийг сайжруулах хэрэгтэй байсан. Үүнийг өмнөх сайдын үед хийчихсэн. Тодруулбал, багшийн тэтгэлэгтэй хөтөлбөрийн хүрээнд багш мэргэжлээр төгссөн ч ажиллаагүй тохиолдолд тэтгэлгийг буцаан төлөх эрх зүйн орчин үүссэн. Хоёрдугаарт багшлах эрхтэй ч мэргэжлээрээ ажилладаггүй, тэтгэврээ тогтоолгоогүй, гавьяаныхаа амралтад байгаа багш нарын эрүүл мэндийн байдал болон өөрийн хүсэлтийг харгалзан ЕБС-д үргэлжлүүлэн ажиллуулах боломжийг судлан, шийдвэрлэж байна. Түүнчлэн "Багш" хөтөлбөрөөр суралцаж байгаа төгсөх курсийн оюутнууд мөн цалинтай ажиллах боломж хуулийн хүрээнд нээгдсэн зэрэг олон талын арга хэмжээг авч байна. “Багшийн гурван тулгуурт бодлого”-ыг цаашид үе шаттайгаар хэрэгжүүлээд явна. Эхнээсээ сайн үр дүн үзүүлж байгаа.

-Боловсролын салбарт бодлогын ямар өөрчлөлт хийхээр төлөвлөсөн бэ? 

-Боловсролын ерөнхий хуулийг баталснаас хойш зургаан багц бодлогын шинэчлэл явагдаж байгаа. Энэ шинэчлэл үргэлжилж байна. Тухайлбал, цахим шилжилт, хөтөлбөрийн шинэчлэл зэргийг дурдаж болно. Хөтөлбөрийн шинэчлэлийн хувьд 2024 онд I,II-дугаар ангийнхан эхэлчихсэн явж байгаа. 2026 оны хичээлийн жилд бид дунд, ахлах ангийнханд хөтөлбөрийн шинэчлэл хийнэ. Ингээд 2028 гэхэд бүгд жигдрэх байдлаар төлөвлөлт хийсэн. Тодруулбал, эхний 4-5 жил шинэ хөтөлбөрийг боловсруулах, шинэ сурах бичгийг зохионо. Дараагийн жилүүдэд хяналтаа сайжруулах байдлаар ажиллана. Хуульд зааснаар хүүхдийн суралцах хугацаа буюу 10-12 жилд энэ хөтөлбөр шинэчлэгдээд явна гэсэн үг. Тэрнээс жил бүр шинэчилдэг юм биш. Мөн тэгш хүртээмж, сургалтын чанарын асуудлыг ярих цаг болсон. Хамгийн гол нь бодлогын хүрээнд бид хүний нөөцтэй уялдсан боловсролын бодлого явуулах юм. Өнөөдрийн байдлаар багш мэргэжилтэй 150 мянга гаруй оюутан байна. Оюутнууд төгсөөд эзэмшсэн мэргэжлээрээ ажиллахгүй байгаа нь бодитой үнэн. Тэгэхээр бид хөдөлмөрийн зах зээл дээрээ уялдсан боловсролын тогтолцоо руу орж чадсан уу гэвэл өнөөдрийн байдлаар асуудалтай байна.

-Хөдөлмөрийн зах зээлтэй уялдсан боловсролын тогтолцоо руу шилжихийн тулд юун дээр анхаарах хэрэгтэй гэж үзэж байна вэ. Хөдөлмөрийн зах дээр хмүний нөөцийн хомсдол үүссэн. Гэтэл нөгөө талдаа ажилгүйдэл улам нэмэгдэж байна. Хүний нөөцийн хомсдол, ажилгүйдэл хоёрыг яаж уялдуулахаар төлөвлөж байна.. ?

-Үүний тулд ахлах ангийн сурагчдад аль болох эрт мэргэжлийн чиг баримжаа олгох, төрөлжсөн ахлах сургуулийг бий болгох хэрэгтэй байна. Зөвхөн их, дээд сургуульд элсэхийн тулд суралцдаг ахлах сургууль биш, суралцах хугацаандаа мэргэжлийн ур чадвар олж авдаг, хөдөлмөрийн зах зээл дээр өөрийгөө бэлдчихдэг байх нь чухал. Тиймээс энэ төрлийн төрөлжсөн ахлах сургуулиудыг Монгол Улсад бий болгоод, ахлах сургуулиудыг бие даасан байдлаар зохион байгуулах хэрэгцээ шаардлага байна. Ингэснээр бага, дунд сургуулийн ачааллыг бууруулах ач холбогдолтой. Хоёрдугаарт хотхоны бага сургуулийг байгуулахаар төлөвлөж байна. Энэ нь урт хугацаанд хэрэгжихгүй. Өнөөдрийн байгаа түгжрэл гэх мэт тодорхой асуудлыг шийдэх зорилготой. Хол гэртэй хүүхэд заавал хотын төв рүү ирж сурах биш гэрийнхээ ойролцоо суралцах боломжийг бий болгоно. Энэ нь I-V ангийнханд хамаарна. Мөн төрөөс дэмжлэг авдаг байна. Хэрэв төлбөртэй бол төлбөрийн хязгаартай байна.

Түүнчлэн багийн бага сургууль буюу малчин айлын хүүхдүүдэд зориулсан сургууль бий болгоно. Малчин өрхийн хүүхдүүдийг бага наснаас нь эцэг, эхээс нь холдуулан дотуур байранд амьдруулах нь тийм ч оновчтой шийдэл биш. Эдгээр төрөлжсөн сургуулиудын ажлыг 2026 оноос хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байна. Тухайлбал, багийн бага сургуулийг 10 байршилд байгуулахаар бэлтгэл ажлыг хангаад явж байна. Цаашдаа илүү өргөжнө. 2025-2026 онд бид боломжийг бий болгож эхэлнэ. Үүнд улсын, хувийн хэвшлүүд хамтын оролцоотой байна. Эдгээр бүх бодлого, арга хэмжээ нь боловсролын салбарыг дэмжих, хөгжүүлэх, зорилтыг хангах үндсэн зорилготой бөгөөд ирэх жилүүдэд илүү тод үр дүн үзүүлэх хүлээлттэй байна.

Гэрэл зургийг О.Болорсувд