УИХ-ын чуулганы үдээс хойших хуралдаан эхэлж, Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн Зөвшөөрлийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон холбогдох бусад хуулийн төсөл /хэлэлцэх эсэх/ -ийг үргэлжлүүлэн хэлэлцэж байна. УИХ-ын гишүүд хуулийн төсөлтэй холбогдуулан асуулт тавьж, хариулт авч байна.

УИХ-ын гишүүн П.Сайнзориг:

-Мөрийтэй тоглоомоос сөрөг үр дагавар их авч ирж байгаа. 500 гаад сая ам.доллар гарсан гээд байгаа боловч 430 орчим сая ам.доллар нь цахим казино луу орсон мэдээлэл бий. Энэ хуулийг баталлаа гэхэд сөрөг үр дагавар 100 хувь зогсох уу. Зогсохгүй бол хэн хариуцлага хүлээх вэ. Бүгдээрээ олон улсын карт аваад мөнгө улам гадагшаа урсах юм биш биздээ.

Спортын эдийн засаг гэж байдаг. Монгол ч гэсэн бас спортыг зөв хөгжүүлэх бололцоо байна. Бооцоот морин уралдааныг зөвшөөрөх үү. Зарим залуус хөрөнгө гаргаад морин тойруулга бариад байдаг. Энэ хуульд хамгийн түрүүнд өртөх нь уяачид болж байна. Агентууд 2-3 хуулийн этгээд дээр очиж байна гэсэн, ямар хүмүүс ард нь зогсчихоод ийм юм хийгээд байдаг вэ. Нэрийг нь хэлж болох уу?

Сангийн сайд Б.Жавхлан:

-Энэ хуулиар одоо байгаа зохицуулалттай асуудлыг нэмж сайжруулах гээд байгаа юм биш. Огт зохицуулалтгүй, асар их эдийн засаг эргэлддэг болсон байна. Жилдээ 500 гаад сая ам.доллар гэхээр 1.4 сая хүүхдэд өгдөг мөнгө доллар болоод гадагшлаад байгаа. Татвар байхгүй урсгал бий болсон.

1хвет өөрсдийгөө спортын бооцоот тоглоом гэж ярьдаг гэсэн. Гэвч түүгээр дамжуулаад маш том сүлжээ үүсгэсэн, далд эдийн засаг эргэдэг болсон. Үүнийг хуулиар хориглож байгаа. Спорын эдийн засаг бол ярих ёстой асуудал. Спортын холбоод зөв ойлгох хэрэгтэй. Хууль ёсны урт хугацааны тогтвортой дэмжлэг биш шүү. Олон спорын холбоод татагдан орсон. Эндээс сайн дураараа татгалзахыг уриалж байна.

Эцсийн өмчлөгчийг асууж байна. Одоохондоо хэлэх боломжгүй.

УИХ-ын гишүүн Э.Болормаа:

-Covid-19 цар тахлаас хойших 4 жилийн хугацаанд гадагшаа урсаж байгаа мөнгө 4 дахин өссөн. 500 гаруй сая амдоллар гэдэг валютын нөөцийн 10 хувь. Аялал жуулчлалын салбараас орж ирж байгаа мөнгө гадагшаа урсаж байна. Зөвшөөрлийн тухай хуулиар энийг оруулж ирэх нь зөв үү.

Монгол Улсын хэмжээнд хэдэн аж ахуй нэгж зөвшөөрөлтэй байгаа вэ. Хязгаарлалт хийхэд ямар бэрхшээл тулгарч байна вэ. Саяхан сайтууд хаасан, ямар үндэслэлээр хаасан бэ. 1 хвет-ээс болж цаг алдаад хоморгонд нь өртөх спорт бооцоот тааврын асуудал орж ирж байна. Морин спорт, үндэсний бөхөө хөгжүүлэх боломжийг давхар хамруулчихаж байгаа асуудал дээр судлагаа хийсэн үү?

Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга Н.Учрал:

-Дэлхийн улс орнууд цахим мөрийтэй тоглоомыг бооцоот тоглоомтой нь яагаад давхар хориглоод байна вэ гэвэл мөрийтэй тоглоомоос ялгах боломж байхгүй байгаа. Хэрвээ Зөвшөөрлийн хуульд төлбөрт таавар бооцоот тоглоомыг хэвээр үлдээвэл 1 хвет шууд зөвшөөрөл аваад үйл ажиллагаа эрхэлнэ. Тэд бид бооцоот тоглоомын үйл ажиллагаа эрхэлдэг, мөрийтэй биш шүү гэдэг.

Татварын хуулиар маш өндөр татвар төлөх ёстой.  Тусгай зөвшөөрөлтэй дотоодын гурван аж ахуй нэгж 3 тэрбум төгрөг татварт төлөх байсан ч нэг ч төгрөг төлөөгүй. 1 хвет зөвшөөрөл ч аваагүй. Ийм нөхцөл байдалд байгаа учраас бүтнээр нь хориглохоор эхний алхам хийх ёстой юм байна гэж шийдсэн.

1 хвет бол бүх төрлийн цахим мөрийтэй тоглоомын аппликейшны нэг л жишээ.

Заавал цахимаар биш морин уралдаан, бооцоот спорт төлбөрт таавар тоглоом явуулахыг УИХ- ын гишүүд ажлын хэсэг дээр ярихад чөлөөтэй, нээлттэй үлдээсэн. Засгийн газрын байр суурь бол гадагшаа гарч байгаа валютын урсгал,  нийгмийн хор аюулыг хараад төлбөрт таавар, бооцоот тоглоом, цахим тоглоомыг технологи  эрх зүйн орчин, нэр томъёо дээр нь ялгаж салгахад бэрхшээлтэй байгаа олон улсын жишгийг үндэслээд бүхэлд нь хориглоод явъя. Соён гэгээрүүлэх ажлууд хийгдээд нийгмийн сэтгэл зүй бэлэн болсон цагт спортыг нь ялгаад явах байх. Спорт цахим тоглоом нэрийн дор  мөрийтэй тоглоомын хэв шинж агуулдаг, сүүлдээ янз бүрийн байдлаар манипуляци хийдэг болсон байна лээ.  Эцсийн дүндээ иргэн хохирдог.

Энэ хуулинд ашиг олох зорилгоор үйл ажиллагаа эрхэлсэн бол нэг үйлдэл, зуучилсан бол нэг үйлдэл, сурталчилсан бол нэг үйлдэл, зохион байгуулж дэмжлэг үзүүлсэн бол нэг үйлдэл гэж үзэж бүхэлд нь хориглосон.

Цахим хөгжил инноваци харилцаа холбооны сайд Ц.Баатархүү:

-Цахим мөрийтэй тоглоом дэлхийн улс орнуудын тулгамдсан асуудал болсон. Тийм учраас комисс, газар агентлаг байгуулж байна. Цахим мөрийтэй толгоомыг хар тахал гэж нэрлэж,  судалгаа хийж байна. 2023 онд Донтолтын зан үйлийн судалгаа хийсэн. Хориглоход 60 хувьд эерэг, 40 хувь хууль бус хувилбарыг хайсан. Бүрэн хориглосноор 60-65 хувийн эерэг, 35-40 хувийн эрсдэл байна. Энэнээс өөр шилдэг арга олдохгүй байна гэж үзсэн.

Дэлхийн улс орнууд бүрэн хориглох, хэсэгчлэн хориглох хоёр арга замыг хэрэглэж байна.

Монгол Улсын хувьд нийт залилангийн 80 хувь цахим залилан байгаа учраас цахим мөрийтэй тоглоом спорт таавар гэдгийн цаана маш олон цахим залилан, далд эдийн засаг үүсч гэр бүл салах, орон байраа тавих,  тэр бүү хэл олон улсын хөрөнгө оруулалттай томоохон компанийн менежер байгууллагынхаа бүх компьютерийг тавьж тоглох гэх мэт ноцтой хэрэг гарч байгаа учраас бүрэн хориглох нь эхний удаа хамгийн зөв шийдэл гэж үзэж байгаа.

Одоогоор бид технологийн хувьд хязгаарлах зорилгоор 6000 домейныг прокурорын зөвшөөрлөөр хааж, 2250 орчим дансыг хязгаарласан.

УИХ-ын дэд дарга Б.Пүрэвдорж:

-Хамаг малаараа тоглоод юу ч үгүй болж байгаа тохиолдол бий. Соён гэгээрүүлэх ажлыг сайн хийх. Бооцот тоглоом болон мөрийтэй тоглоомын хор хохирлыг сайн тайлбарлах. Покер тоглож байгаа юм.

Удирдаж байгаа нөхөр нь 4 ширхэг гар утас тавьж, өөрөө дангаараа ороод хөдөөний хүмүүсийг хохирогч болгодог. Эхэндээ ганц нэг хүнд өгдөг, хорхойсонгуут нь хамаг юмыг нь хамдаг.

Зохион байгуулалттай гэмт хэрэгтнүүдтэй тоглож байгаа гэдгийг сайн ойлгуулах шаардлага байна. Оролцогчид бүгд холбоотой, зөвхөн чиний мөнгийг л авах гэж байгаа. Хорхойсоод байгаа обл 13-аа тоглоход эрсдэл байхгүй, хэл ам байхгүй. Хэт их хориглохоос илүү цахимаар явж байгаа мөрийтэй тоглоомыг хууль батлах явцдаа мэдээллийг өгөх хэрэгтэй. Далд хэлбэрт орох учраас иргэдэд сайн таниулах ажлыг хийх ёстой гэж үзэж байна.

Асуулт хариулт дуусаж, гишүүд саналаа хэлсний дараа Зөвшөөрлийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг дэмжиж байгаа эсэхээр санал хураахад гишүүдийн 50 гаруй хувь нь дэмжив. Мөн энэхүү хуулийн төслийг дагалдаж өргөн мэдүүлэгдсэн бусад хуулийн төслүүдээс Банкны тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төслийг гишүүдийн олонхи нь дэмжсэнгүй. Иймээс эл төслийг хууль санаачлагчид буцаав. 

Эл төслийг Засгийн газарт буцааснаар прокурорын зөвшөөрөлгүйгээр иргэний дансны мэдээллийг банк хуулийн байгууллагад гаргаж өгөх боломжгүй болж байна. 

Улмаар дээрх хуулийн төслүүдийг анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр УИХ-ын Хууль зүйн байнгын хороо болон УИХ-ын Төсвийн байнгын хороонд шилжүүлэв. 

Эдгээр асуудлыг хэлэлцэн шийдвэрлэснээр УИХ-ын чуулганы өнөөдрийн нэгдсэн хуралдааныг өндөрлүүлэв. 

УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Зөвшөөрлийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн төсөл /хэлэлцэх эсэх/ -үүдийг хэлэлцэж байгаад завсарлалаа.

Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн энэхүү төсөлд төлбөрт, таавар, бооцоот тоглоом, цахим мөрийтэй тоглоомын үйл ажиллагаа эрхлэхийг бүхэлд нь хориглож, төлбөрт таавар, бооцоот тоглоомын үйл ажиллагааг тусгай зөвшөөрөлтэйгөөр эрхлэх үйл ажиллагаанаас хасахаар заасан юм.

Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт мөрийтэй болон бооцоот тоглоомын үйл ажиллагаа явуулах замаар мөнгө угаах, бусдыг залилах, татвар төлөхөөс зайлсхийх зэргээр эдийн засгийн гэмт хэргүүд ихээр үйлдэгдэж, сүүлийн 3 жилийн хугацаанд Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 20.17 дугаар зүйлд заасан Мөрийтэй тоглоом зохион байгуулах зүйл ангиар 669 хэрэгт мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж 200 хэргийг шүүхэд шилжүүлэх саналтай явуулж, 104 хэргийг шүүхээр эцэслэн шийдвэрлэсэн байна.

Монгол Улсад давхардсан тоогоор сүүлийн 3 жилийн хугацаанд хууль бус мөрийтэй тоглоомын 350-450 орчим сайт үйл ажиллагаагаа идэвхтэй явуулж байгаа аж.

Хууль зүй, дотоод хэргийн яамнаас Зөвшөөрлийн тухай хуульд заасан төлбөрт таавар, бооцоот тоглоомын үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрлийг “Темп партнерс” ХХК, “Эн Зэт Жи Эм” ХХК, “Мон Экс Бэй Ти Билэг” ХХК-д олгож, олон улсад бооцоот тоглоомын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг 1хвет сайт нь одоогоор тусгай зөвшөөрөлгүй үйл ажиллагаа явуулдаг аж. Цагдаагийн байгууллагаас ирүүлсэн мэдээллээр Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт тусгай зөвшөөрөлгүйгээр үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа спортын бооцоот тоглоомын 1 хвет сайтаар дамжуулан гэмт хэргийн замаар олсон хууль бус хөрөнгийг гуйвуулах, нуун далдлах, оффшор эргэлтэд оруулах, мөнгө угаах гол хэрэгсэл болж, залилах, мөрийтэй тоглоом тоглох, кибер гэмт хэрэг, авлига, албан тушаалын гэмт хэргийн замаар олсон мөнгийг угааж байгаа нөхцөл байдал тогтоогдсон байна. Иймээс дээрх зохицуулалтыг хийхээр холбогдох хуулийн төслийг боловсруулжээ.

Хуулийн төсөлтэй холбогдуулан УИХ-ын гишүүд асуулт тавьж хариулт авав.

УИХ-ын гишүүн Б.Бат-Эрдэнэ:

-Хаах боохоос илүү тодорхой зохицуулалт шаардлагатай байсан юм биш үү. 500 сая доллар агентуудаар дамжуулаад гарч байна. 1хвет манай улс руу зар сурталчилгааны зорилгоор 3 тэрбум 345 сая төгрөг шилжүүлсэн боловч эргээд гарч байгаа мөнгөн дүн өндөр байна гэлээ. Хааж боосноор хууль бус мөрийтэй тоглоом илүү их болж, гадаад руу гарч тоглох хэлбэр ихсэхгүй юу. 3 тэрбумын татварыг гурван аж ахуй нэгж төлөөгүй гэх. Ямар нь 3 тэрбумын татварын өрөө төлөхгүй яваад байдаг, ямар нь 10, 20 сая төгрөгийн татвараа төлөөгүйгээс болж хаалгаж боолгоод байдаг юм. Цагдаагийн албаныхан өөрсдөө энэ хэрэгт оролцоотой гэх мэдээлэл цацагдах болсон.

Төрийн хяналтын албаныхан оролцдоггүй байх асуудал энэ хуулиар бүрэн зохицуулагдаж чадах юм уу?

Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга Н.Учрал:

-Зөвшөөрлийн хуульд төлбөрт таавар, бооцоот таавар тоглоомын үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрлийг Хууль зүйн сайд олгодог. Энэ бол агуулгаараа Монгол Улс хуулиар бооцоот тоглоомыг зөвшөөрсөн агуулга мөн.  Бооцоот тоглоомын үйл ажиллагаа явуулж байна гээд цаим мөрийтэй тоглоомын хэв шинжтэй үйл ажиллагаа эрхэлдэг, аж ахуй нэгж байгуулдаг. Нэг аппликейшн дээр цахим мөрийтэй тоглоомыг зуучлахын тулд 110 агент байгуулагдсан. Агент дундаас нь 2-5 хувийн шимтгэл авдаг. 500 сая ам.долараас 100 агент хуваагаад 2-5 хувийн шимтгэл авсан, зуучилснаараа.

Гадаад руу гарчихаад байгаа 500 сая ам.доллар гэдэг бүртгэлтэй гарч байгаа урсгал нь. Бүртгэлгүйгээр буюу крипто валютаар,  койноор утаснаас утасны хооронд шилжүүлж байгаа валютыг хэн ч тоолж чадаагүй. 

500 сая ам.доллар бол бүртгэлтэй буюу арилжааны банкаар дамжуулсан нь. Дунд нь зуучлал хийдэг агентууд цахим хаяг ашиглуулдаг, данс ашиглуулдаг. Данс руу мөнгөө хийгээд гаргадаг. Ингээлд эхлэхээр Монголбанкинд дээр ирж байгаа нэгдсэн статистик дээр 500 сая ам.доллар гарч байгаа. 

Үүнийг нөгөө тал нь1 хвет Монголын спортын багийг спонсорлоод дэмжээд байна гэдэг. Үнэхээр дэмжээд байна уу гэтэл  3.5 тэрбум орчим төгрөгийг зар сурталчилгаа нэрээр олж ирснээ буцаагаад 500 сая ам.доллар аваад гаргачихсан. Засгийн газар  валютын нөөцөө нэмэгдүүлье гээд тодорхой ажил хийгээ байтал нөгөө талд 1.7 их наяд төгрөгтэй тэнцэх валютыг гадагшлуулсан байгаа.

2023 онд 417 тэрбум төгрөгийн  эдийн засгийн хохирол учирсан, 1.7 их наяд төгрөг гараад явсан байхад төр юу ч хийхгүй, чөлөөтэй байх ёстой гээд хаяж болохгүй.  

Инфляцид ч нөлөөлж байна. Энэ байдлыг хуулиар зогсоогоод,  хуулийн байгууллага, харилцаа холбооны салбар, технологийн байгууллага, Засгийн газар  бүрэн чадлаараа ажиллаж чадвал 65 хувиар бууруулж чадах юм байна гэж үзээд хуульд өөрчлөлт оруулж байгаа.

Зөвшөөрлийн хуулиараа гурван компанид бооцоот тоглоомын тусгай зөвшөөрөл өгсөн. Онцгой албан татварын тухай хуулиар сар болгон 36 сая төгрөгийн татвар төлөх ёстой ч төлөлгүй явсаар татварын өр нь 3 тэрбумд хүрсэн.

Монголбанкны дэд ерөнхийлөгч Г.Энхтайван:

-Монгол Улсын харьяат болон Монгол Улсын харьяат бусын хооронд хийгдсэн гүйлгээг тооцоход 2021 онд 120 сая ам.доллар, 2022 онд 198 сая ам.доллар, 2023 онд 430 сая ам.доллар, 2024 онд  578 сая ам.доллар буюу 1.3 тэрбум долларыг галдагш нь шилжүүлсэн. Тоглогч маань  нэг удаагийн тоглолтоор хожоод мөнгөө авсан боловч дараагийн тоглолт дээр хэрэглээд алддаг. Тайлан дээр хожиж орж ирсэн мөнгөний урсгал байдаггүй.

УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдааныг завсарлуулаад байгаа бөгөөд 15.00 цагаас үргэлжилнэ. 

УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл/хэлэлцэх эсэх/ болон бусад холбогдох хуулийн төслийг хэлэлцэж байгаатай холбоотойгоор гишүүд Хууль зүй дотоод хэргийн сайд О.Алтангэрэл болон ажлын хэсгийн гишүүдэд асуулт тавьж,  хариулт авч байна. 

УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнэболд:

-Энэ хуулийг баталснаар хүний эрхийн нөхцөл байдлыг сайжруулах, зөрчигдсөн эрхийг сэргээх, үүсээд байгаа нөхцөл байдал дээр ямар хамгаалалт үүсэх вэ?

Хууль зүй дотоод хэргийн сайд О.Алтангэрэл:

-Бидний хэлэлцэж байгаа төсөл бол 2024 онд УИХ- аас тогтоол гаргаад эрүүгийн хэрэг хянан шийдэрлэх ажиллагаанд хүний эрхийг хангахтай холбоотой  чиглэлээр  дараах өөрчлөлт хийхээр заасан. Энэ дагуу хийгдэж байгаа өөрчлөлт. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа өөрөө онцлогтой. Үе шат болгонд нь хүний эрхийн асуудал хөндөгдөж байдаг. Хүнийг саатуулдаг, баривчилдаг, цагдан хорьдог, шүүдэг. Энэ үе шатуудад хүний эрхийг хангах гол баталгаа бол хүн хууль зүйн туслалцаа авах, өмгөөлөгчтэй байх, өмгөөлөгч хуульд заасан эрхийнхээ дагуу үйл ажиллагаа явуулах бололцоотой байхыг ойлгодог.

Харамсалтай нь, сүүлийн жилүүдэд эрүүгийн хэрэг хянан шүийдвэрлэх ажиллагаатай холбоотой хүндрэлүүд гардаг. Хүнийг гэрчээр асууя гээд дууддаг, баахан юм асууж байснаа эргээд мэдүүлгээр нь яллагдагч болгодог.

Хүнийг яллагдагчаар татсан тогтоолоо үзүүлдэггүй, хувилаад авъя гэхэд өгдөггүй. Тэр байтугай өөрт холбогдох хэсгийг үз гээд мөрдөн байцаагч хоёр талыг нь гараараа дарчихаад энэ хэсгийг үз гэдэг.

Өмгөөлөгчийн эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцоход эрхийн хувьд хязгаарлагдмал, прокурор илүү давуу эрхтэй байсан.  Олон жилийн турш хүний эрхийн чилэлээр яригдсан, шүүмжилж байсан зүйлийг оруулсан. Хэдийгээр нэг хуулийн төслөөр бүгдийг шийдэх бололцоогүй ч процессын үйл ажиллагаатай холбоотой хүний эрхийн зөрчлийн дийлэнх хувийг боломжит хэмжээгээр шийдвэрлэхээр арилгахаар оруулж ирсэн. Хүний эрхийн нөхцөл байдал эрс дээшилнэ гэсэн хүлээлттэй байна.

УИХ-ын гишүүн Л.Мөнхбаатар:

-Өмгөөлөгч шүүхэд нотлох баримт гаргаж өгөөд байвал шүүх хурал эцэс төгсгөлгүй олон жил үргэлжилдэг болох вий. Цахим төхөөрөмжөөс устгагдсан баримтыг сэргээсэн тохиолдолд нотлох баримтад тооцно гэжээ. Тусгайлсан журам хэрэгтэй. Сэргээхдээ яаж ч сэргээж болно, ач холбогдолтой хэсгийг нь хасах, завсарлах бүрэн боломжтой?

Хууль зүй дотоод хэргийн сайд О.Алтангэрэл:

-Олон оролцогчтой шүүх хурал болохоор нэг асуудал гараад байдаг. Хөгжлийн банкны шүүх хурал дээр чуулгын заалыг чөлөөлж шүүх хурал хийдэг. Өөрт нь ямар ч хамааралгүй 79 хүний үйлдлийн тухай олон хоног сонсоод сууж байдаг. Өөртэйгээ ямар ч холбогдолгүй шүүх хуралд 20 хоног оролцоод сонсоод сууж байгаа. Тэгэхээр шүүх хуралд оролцохдоо өөрт нь холбогдолгүй зүйл байвал суухгүй байх эрхийг нь нээж өгье гэж байгаа юм.

Шүүх хурал дээр өмгөөлөгч нэмэлт нотлох баримт гаргаж өгөх тухай олон жил яригдаж байгаа асуудал.

Өмгөөлөгч нарын зүгээс “Хүнийхээ эрхийн зөрчлийг арилгая гэхээр болохгүй байна” гэдэг асуудлыг олон жил тавьж ирсэн.

Нотлох баримтыг сэргээх асуудлыг тусгаж  оруулж ирж байгаа. Гэмт хэргийн нөхцөл байдал өөрчлөгдөж байна.

Залилангийн хэргийн 50 –иас дээш хувь цахим залилан болж байна. Дэлхийн улс орнуудад залилангийн шинжтэй гэмт хэргийн 80 хувь цахим залилан эзлэх болсон.

Тийм учраас цахим нотлох баримтыг цуглуулах, сэргээх асуудал гарч ирж байгаа.

Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх зорилгоор цахим орчинд үйлдэгддэг гэмт хэргийг шалгая гэхээр нэн даруй устгадаг, нуудаг. Тэгэхээр үзлэгийн процессоор яаж явагдах юм, энэ асуудлыг зохицуулж үзлэг хийхэд байхгүй байсан юмыг сэргээгээд гаргаад ирснийг нотлох баримтаар тооцохоос аргагүй.

Монголын Өмгөөлөгчдийн холбооны ерөнхийлөгч Л.Данзанноров:

-Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны бүхий л шатанд өмгөөлөгчийн зүгээс нотлох баримт гаргаж өгөхөөр хуулийн нэмэлт өөрчлөлтөөр оруулж ирсэн нь ач холбогдолто. УИХ -аас баталсан 18 дугаар тогтоолын агуулга нь өмгөөлөгч, прокурор эрх тэгш мэтгэлцээний нөхцөл бүрдүүлэх гол зорилго байгаа. Энэ тогтоолын 8 дугаар заалтад энэ талаар тодорхой зохицуулсан.  Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд өмгөөлөх болон яллах тал хүч тэнцвэргүй нөхцөл байдалтай оролцдог.

Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллааганы зорилт бол хүнийг яллах биш хэргийн бодит байдлыг тогтоох агуулгатай.

Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд мөрдөгчийн цуглуулсан баримтууд хэзээ ил тод болдог вэ гэхээр мөрдөн байцаалтын ажиллагаа бүрэн дууссанаар тодорхой болдог. Тухайн нөхцөл байдлыг үгүйсгэх няцаах баримтаа өмгөөлөгч нь хэрэг хянан шийлэрлэх ажиллагааны төгсгөлд өмгөөлөгч мэддэг учраас шүүхийн шатанд болон прокурорын хяналтын шатанд гаргаж өгөх бололцоог нээснээр эрх тэгш мэтгэлцээнийз арчим бий болох юм гэж үзэж байгаа. Тийм учраас ач холбогдолтой заалт.

УИХ-ын гишүүд асуулт тавьж, хариулт авч дууссаны дараа гишүүд саналаа хэлж, улмаар санал хураалт явуулахад гишүүдийн олонхи нь дэмжсэнээр Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл/хэлэлцэх эсэх/ болон бусад холбогдох хуулийн төслийг анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр УИХ-ын Хууль зүйн байнгын хороонд шилжүүллээ. 

УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төсөл /хэлэлцэх эсэх/-ийг хэлэлцэж эхлээд байна.

Дээрх хуулийн төсөлд хүнийг гэмт хэрэгт сэжиглэх үндэслэл байгаа бол түүнийг гэрчээр дуудах, эсхүл түүнээс гэрчийн мэдүүлэг авахгүй байх, гэрчийн мэдүүлэг авах үед түүнийг гэмт хэрэгт сэжиглэх үндэслэл илэрсэн бол гэрчийн мэдүүлэг авахыг даруй зогсоох, мөрдөн байцаалтыг өмгөөлөгчийг байлцуулахгүйгээр явуулахгүй байх, хэрвээ өмгөөлөгчийг байлцуулахгүйгээр мөрдөн байцаалт явуулж нотлох баримт цуглуулсан, хэрэг хүлээлгэсэн тохиолдолд тухайн мэдүүлэг, нотлох баримтыг үнэлэхгүй байх зохицуулалтыг тусгасан байна. Мөн шүүх хуралдааныг хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр удаа дараа хойшлуулдаггүй байх эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх нь зүйтэй хэмээн үзсэн байна. Олон оролцогчтой хэргийг шүүхэд хянан шийдвэрлэх ажиллагааны журмыг тогтоох, хавтаст хэргийг цахимжуулах журмыг боловсронгуй болгох; төрийн нууцад хамаарах мэдээлэл агуулсан шүүх, прокурорын шийдвэрийг оролцогчид танилцуулах, гардуулан өгөх журмыг нарийвчлан зохицуулах нь зүйтэй хэмээн үзэж, холбогдох зохицуулалтыг төсөлд тусгасан байна.

Шинээр нэгтгэсэн хэрэгт цагдан хоригдсон хугацааг тусад нь тоолох, хорих ял эдэлж байгаа ялтанд цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээ авсан үед хорих ялын хугацаа дуусахаар бол хуульд заасны дагуу цаашид цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээ авах эсэхийг шүүх шийдвэрлэдэг байхаар, мөн Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заасны дагуу бэхжүүлсэн дууны, дүрсний, дуу-дүрсний бичлэгийн хамгаалалт, аюулгүй байдлыг хангах, хадгалах хугацааг нарийвчлан тодорхойлохтой холбоотой зохицуулалтыг төсөлд тусгасан байна. Холбогдох хуульд заасны дагуу хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцох өмгөөлөгчийн эрх, үүргийг уялдуулах; сэжигтэн, яллагдагч, шүүгдэгч, тэдгээрийн хууль ёсны төлөөлөгч, өмгөөлөгч сэжигтнийг баривчлах, таслан сэргийлэх арга хэмжээ авах болсон үндэслэлд хамаарах нотлох баримттай танилцах, таслан сэргийлэх арга хэмжээ авах шүүхийн хэлэлцүүлгийг талуудын мэтгэлцээний үндсэн дээр явуулах талаарх зохицуулалтыг хуульчлах нь зүйтэй хэмээн үзсэн байна.

Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд яллах, өмгөөлөх талын эрх тэгш мэтгэлцэх зарчмыг хэрэгжүүлэх, хэргийн оролцогчийн эрхийг хангаснаар хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны дараагийн шатанд хэргийг шилжүүлдэг байх; мөрдөгч, прокурор Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 1.7 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсэгт заасан яллагдагч, шүүгдэгчийг цагаатгах, хэргийг хөнгөрүүлэх нөхцөл байдлыг нотлох чиг үүргээ хэрэгжүүлээгүй бол яллагдагч, шүүгдэгч энэ талаарх нотлох баримтыг шүүхэд гаргадаг байх нь зүйтэй хэмээн үзэж, холбогдох зохицуулалтыг төсөлд тусгажээ.

Мөн хүн ямар хэрэгт яллагдаж байгаагаа мэдэх эрхийг хангах хүрээнд эрүүгийн хэрэг үүсгэж яллагдагчаар татсан талаарх тогтоолыг гардуулан өгөх;  шүүх, прокурор, мөрдөгч Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 16.10 дугаар зүйлийн 4 дэх хэсэгт заасан хүсэлтийг хангахаас татгалзаж байгаа үндэслэлийг тухайн шийдвэртээ тодорхой тусгах зэрэг зохицуулалттай холбоотой өөрчлөлтийг тусгажээ.

Хуулийн төсөл батлагдсанаар хуулийг хэрэгжүүлэхэд тулгарч байсан хүндрэл бэрхшээл арилж, Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан халдашгүй, чөлөөтэй байх болон өөрийгөө өмгөөлөх, хууль зүйн туслалцаа авах үндсэн эрх улам бүр баталгаажиж, Монгол Улсын нэгдэн орсон олон улсын гэрээ, конвенцод нийцэх юм байна.

УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Цэцийн 2025 оны 02 дугаар дүгнэлтийг хэлэлцэн хүлээн авлаа.

Үндсэн хуулийн Цэц Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.6 дахь хэсэгт “… Шүүгчээр 30, түүнээс дээш жил ажилласан бөгөөд 55 насанд хүрсэн бол өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгоно.” гэж заасан нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Нэгдүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт “… шударга ёс, … хууль дээдлэх … нь төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим мөн.”, Арван дөрөвдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Монгол Улсад хууль ёсоор оршин суугаа хүн бүр хууль, шүүхийн өмнө эрх тэгш байна.”, мөн зүйлийн 2 дахь хэсэгт “Хүнийг … нас …-аар нь ялгаварлан гадуурхаж үл болно. …”, Арван есдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Төрөөс … нийгэм, хууль зүйн … баталгааг бүрдүүлэх … үүргийг иргэнийхээ өмнө хариуцна.”, Тавин нэгдүгээр зүйлийн 4 дэх хэсэгт “Үндсэн хууль, шүүхийн тухай хуульд заасан үндэслэл, шүүхийн хүчин төгөлдөр шийдвэрийн дагуу огцруулах, эсхүл хүсэлтээр нь чөлөөлөхөөс бусад тохиолдолд аль ч шатны шүүхийн шүүгчийг огцруулахыг хориглоно.”, Далдугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Үндсэн хуульд хууль … бүрнээ нийцсэн байвал зохино.” гэснийг тус тус зөрчсөн байна гэсэн дүгнэлтийг гаргажээ. 

Мөн энэхүү дүгнэлтийн 1 дэх хэсэгт заасан Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.6 дахь хэсгийн холбогдох зохицуулалт Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Арван зургадугаар зүйлийн 4 дэх заалтад “… хөдөлмөрийн аятай нөхцөлөөр хангуулах … эрхтэй. …”, мөн зүйлийн 5 дахь заалтад “өндөр наслах … тохиолдолд … тусламж авах эрхтэй;” гэснийг зөрчөөгүй байна гэж үзсэн байна.

Түүнчлэн Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.6 дахь хэсэгт “… Шүүгчээр 30, түүнээс дээш жил ажилласан бөгөөд 55 насанд хүрсэн бол өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгоно.” гэж заасныг Үндсэн хуулийн Цэцэд маргаан хянан шийдвэрлэх ажиллагааны тухай хуулийн 32 дугаар зүйлийн 4 дэх хэсэгт заасны дагуу 2025 оны хоёрдугаар сарын 14-ний өдрөөс эхлэн түдгэлзүүлсэн байсан юм.

УИХ-ын чуулганы өнөөдрийн /2025.04.04/ нэгдсэн хуралдаан эхлээд байна. УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанд 126 гишүүн оролцох ёстойгоос 71 гишүүн иржээ.

Хуралдааны эхэнд УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан “Э.Батбаяраас  УИХ-д хандан Улаанбаатар хотын тээврийн хэрэгслийн татварын нэмэгдлийг цуцлах талаар өргөдөл гомдол ирүүлснийг 33042 иргэн дэмжиж санал өгсөн тул нийтийн өргөдөлд дурдсан асуудлыг хуулийн хүрээнд хэлэлцэн шийдвэрлүүлэхээр УИХ-ын Төсвийн байнгын хороонд шилжүүлж байна" гэж хэлэв.

УИХ-ын чуулганы өнөөдрийн нэгдсэн хуралдаанаар дараах есөн асуудлыг хэлэлцэн шийдвэрлэх юм.

Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэцийн 2025 оны 02 дугаар дүгнэлт /Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.6 дахь хэсгийн холбогдох зохицуулалт Монгол Улсын Үндсэн хуулийг зөрчсөн эсэх/

• Хууль тогтоомжийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төслүүд/Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Цогтбаатар нарын 9 гишүүн 2025.01.23-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, хэлэлцэх эсэх/
• Хүний эрх, эрх чөлөөг хангахтай холбоотой зарим хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл/Засгийн газар 2025.01.24-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн, хэлэлцэх эсэх/
• Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төсөл/Засгийн газар 2024.12.27-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, хэлэлцэх эсэх/
•     Өмгөөллийн тухай хуулийн зарим заалтыг хүчингүй болсонд тооцох тухай хуулийн төсөл/Улсын Их Хурлын гишүүн Г.Уянгахишиг 2025.03.17-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, хэлэлцэх эсэх/
•     Зөвшөөрлийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд/Засгийн газар 2025.03.26-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, хэлэлцэх эсэх/
•    Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн тогтоолын төсөл/Улсын Их Хурлын гишүүн Э.Батшугар 2024.12.25-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, хэлэлцэх эсэх/ 
•   “Транс-Азийн төмөр замын сүлжээний тухай Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр”-ийн нэмэлт, өөрчлөлтийг соёрхон батлах тухай хуулийн төсөл/Засгийн газар 2025.03.26-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, зөвшилцөх, хэлэлцүүлэх/
•        Бусад