С.Баяраас Л.Оюун-Эрдэнэ хүртлэх долоон Ерөнхий сайдын үед, 2007 оноос 2025 он хүртлэх 18 жилийн хугацаанд Монголын Засгийн газрын гол сэдэв нь Тавантолгойн орд байж ирэв. Үндсэндээ, Тавантолгойн нүүрс тойрсон новшийн хэрүүл өнөө ч үргэлжилсээр, энэ янзаараа маргаашийн хэрүүлийн сэдэв хэвээрээ байх бололтой. Хараал идсэн нүүрсний зодоон хаа хүртэл үргэлжлэхийг таашгүй. Хамгийн бодит үнэн нь гэвэл Тавантолгойн ордын нөөц дуусч байж, монголчуудыг талцуулсан хэрүүл дуусах байх. Тэр хүртэл Монголын эдийн засаг, улс төрийн бодлого, дүр зургийг тодорхойлоход Тавантолгойн орд үзүүлэх нөлөөлөл том,ашигт малтмалын хуваарилалт дээрх ашиг сонирхлын зөрчилдөөн улс төр-эдийн засгийн бүлэглэлүүдийн дунд үргэлжилсээр байх болов уу.

Монгол Улсын эдийн засагт ганцхан салбараас бүрэн хамааралтай. Тэр нь уул уурхай агаад уул уурхай дундаа нүүрсний худалдаа зонхилох жин дардаг. Нүүрсний экспорт нь ганцхан улсын худалдан авалт дээр тогтдог.

Хятад улс нүүрсний импортоо бууруулж, гангийн үйлдвэрлэлийнхээ хэмжээг багасгана гэх мэдээ Монголын эдийн засагт хямрал нүүрлэнэ шүү гэдгийг товч анхааруулга. Урд хөршөөс өгч буй энэхүү мессежийг Монголын төр засаг хүлээж авсан эсэх, бидэнд хямралыг давах төлөвлөгөө бий, үгүй нь үнэндээ ойлгомжгүй, тодорхойгүй байна.

Зодоон нүдээнгүй улс төр, жагсаал цуглаангүй өвөл, хавар гэж байхаа нэгэнт больсон. Тиймээс ирэх Даваа гариг УИХ чуулган хөшгөө нээхтэй зэрэгцээд том улс төр хөдөлгөөнд орох нь Ерөнхий сайдын хаврын чуулганыг угтсан ярилцлагаас уншигдсан, харагдсан. “Өдрийн сонин”-д нийтлүүлсэн ярилцлагадаа Гүйцэтгэх засаглалын тэргүүн улс төрийн дүр зургаа тодорхойлж, бодлого, шийдвэрийнхээ талаар битүү, хатуу мессежүүдийг багагүй шидсэн билээ.

Тэрхүү битүү, хатуу мессеж дундах хамгийн гол өнцөг нь “Энержи ресурс”-аас 34 хувийг нь Баялгийн санд авах акцаа Засгийн газар үргэжлүүлэх аж. Сар шинийн өмнөхөн Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх олон нийтийн өмнө гарч ирэхдээ “Төр улс баялаг бүтээгчдээ бүх зүйлээрээ дэмж. Бие биеэ битгий харлуул, битгий харааж зүх. Ард түмнийхээ эв нэгдлийг байнга бодож байх хэрэгтэй. Өнгөрсөн 30 жил бүгд муу байгаагүй. Бид бүгдээрээ борви, бохисхийлгүй ажилласан” гэхчилэн сургамж айлдсан нь товчхондоо Ерөнхий сайдад хандсан үг байв.

Гэвчиг “Энержи ресурс”-тай хэлэлцээ хийхийг Засгийн газарт даалгасан тогтоолын төслийг боловсруулж, УИХ-д өргөн мэдүүлэхээр болсон тухайгаа Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд О.Алтангэрэл сар шинийн өмнө мэдээлсэн нь Ерөнхий сайдын хүсэл сонирхол болох нь нэн ойлгомжтой. Үнэхээр ч Баянхошуу ба Зайсан гэх хоёр өөр нийгэм, нэг хотод хаяа зэрэгцэн орших болсон агаад тэрхүү эсрэг тэсрэг нийгмийг ойртуулах арга нь Баялгийн сан гэж Ерөнхий сайд амбицлаж буй. Түүний амбиц улс төр, эдийн засгийн түүхэнд ямраар үлдэхийг цаг хугацаа л харуулна. Хамгийн гол нь Ж.Батзандангийн гарт "балиус" бариулбал Баялгийн сан нь нурна, эдийн засаг нь унана. Буруу хүнд эрх мэдэл өгвөл галзуу хүний гарт балиус бариулсантай адил гэдэг.

Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулиар стратегийн болон үүсмэл орд газруудыг эзэмшиж байгаа аж ахуйн нэгжүүдтэй хэлцэл хийх Засгийн газрын БЭТ-ээр томилогдсон Ж.Батзандан өнгөрсөн хоёрдугаар сард хэвлэлийнхэнд мэдээлэл хийхдээ “Стратегийн болон үүсмэл ордыг хууль бусаар авсан бол хэлцэл хийхгүй, шууд авна. Стратегийн орд газрыг ганцаараа, гэр бүлээрээ эзэмшихгүй.

Ж.Оджаргал гуай танайхаас өөр компани Монгол Улсад байдаг юм шүү. Монгол Улсын хуулийг уландаа гишгэж, ард түмнийг доромжилж байгаа бол энэ компанийн лицензийг хүчингүй болгож, дараа дараагийн компаниудад өгч чадна” гэж ил цагаан сүрдүүлсэн нь Монголд коммунизм эргэн ирэв үү гэх айдасыг ч, асуултыг тэмдэг ч үлдээсэн. Муу хүнийг зар, зарсан хойноо өр гэж энэ.

Атал Ж.Батзандангийн араас “Үнэн ба зөв нам”-ын гишүүн А.Отгонбаатар үндэсний хөрөнгө оруулагчид руу боорлох болсон нь хаврын улс төрийн сценарийн нэгээхэн хэсэг гэж харагдаж байна.

Стратегийн ач холбогдол гэж юу болохыг мэдэхгүй, худалч хүнд стратеги гэх үгийг үнэн ба зөв биччихэж чадахгүй нөхдүүд үндэсний хөрөнгө оруулагчид руу дайрч буй нь нэг талаар Монголын төр бөөстсөний илрэл. Нөгөө талаар үндэсний хөрөнгө оруулагчид нийгмээ соён гэгээрүүлж, дундаж давхаргаа өргөжүүлэх, ардчиллын үнэ цэн, ололтыг хамгаалахад сохор зоос зарцуулаагүйн үр дагавар.  Хүний хөрөнгөтнүүд улсаа нуруун дээрээ үүрч явдаг бол манай монополиуд улсаа тонодог, дээрэмддэг нь гашуун үнэн. Улс төртэй хэт цус холилдвол улс төрийн шоглоом болдог нь бодит сургамж.

Хэлэлцээ хийнэ гэдэг нь хэрүүл зодоон хийхийн нэр биш, хэл амаараа ярилцаж, ойлголцохыг хэлнэ. Хэн, хэндээ ашигтай хувилбарыг санал болгохгүйгээр хэлэлцээ амжилтад хүрэхгүй. "Энержи ресурс" бол олон улсын хөрөнгийн зах зээлд гарчихсан хувьцаат компани. Хэрэвзээ төр мунхаг, муйхаар асуудалд хандал хэдэн тэрбум долларыг салхинд хийсгэх эрсдэлтэйг АНУ-ын хөрөнгийн зах зээлийн хямрал дэлхий даяар харуулж байна.

Тиймээс Монголын төр гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татъя гэвэл дотоодын бизнес эрхлэгчидтэйгээ хэл амаараа ярилцах ганц арга зам бий. Үгүй бол арбитрын шүүх хүртлээ асуудал хурцдана. "Хан ресурс" шиг өч, төчнөөн долларын өрөнд орж мэднэ.

Харин сурсан мэдлэг нь бусдыг шантаажлах, мэргэшсэн "ажил" нь  жагсаал цуглаанаас гавьдаггүй ч тэрбумтан болтлоо хөлжсөн А.Отгонбаяр, Ж.Батзандан нарын хувьд үнэндээ илүүц. Түрүүний бөөснүүд толгойд гарчихвал түүх гэж  төр өөрөө л зовно шүү.

Ж.ЭРХЭС