Монголд төрөөс олгодог зээл, урамшууллаас хамгийн их хүртэгчид нь малчид гэж хэлэхэд буруудахгүй. Ноос, ноолуур, сарлагийн хөөвөр, сүүгээ үндэсний үйлдвэрт тушаасан тохиолдол бүртээ малчид урамшуулал авна.  Нийгмийн даатгалын шимтгэл/НДШ/-ийнхээ 50 хувийг татвар төлөгчдөөр даалгуулж байгаа.

Нийт 220 мянган малчны НДШ-ийг төлөхөд 126 тэрбум төгрөг зарцуулна.  Татвар төлөгчид таван жилийн турш малчдын НДШ-ээс төлөлцөнө.

Зуд турхан болбол Улсын комисс хуралдаад машин, машинаар нь өвс тэжээл хүргэчихнэ. Зам харгуйг нь цэргийн ангийн техник хэрэгсэл татаад гаргачихна. Гурил, будаа, элсэн чихэр, ургамлын тос тэр бүгдийг нь төрөөс болон олон улсын байгууллагаас үнэгүй олгочихно. Нутгийн зөвлөлүүд ч зүгээр суухгүй машин, машинаар нь өвс, тэжээл ачин, нутгийнхаа малчдад олгоно.  Сургуулийн хүүхдүүд хүртэл өртэй мэт малын нэмнээ, лаа шүдэнзээс эхлээд юм, юм л цуглуулж өгнө. Төрийн албан хаагчдын цалингаас зуданд нэрийн дор шууд нэг өдрийн цалинг нь татна.

Үхрийг нь ээмэгжүүлэх зардлыг ч төрөөс гаргахаас эхлээд төрөл бүрээр л дэмжиж ирсэн.

Өнгөрсөн жилээс “Шинэ хоршоо” хөтөлбөрийн хүрээнд малчдад 687 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалтын зээлийг олгосноос өнөөдрийн байдлаар 4.5 тэрбум нь эргэн төлөгджээ.

Энэ жил нэмж 500 тэрбум төгрөгийн зээлийг малчдад нэмж олгоно.  Уг хөтөлбөрийг төрөөс санаачилсан нь нэгд малчдыг тогтмол орлоготой, хоёрт хөдөө аж ахуйн салбараа үйлдвэржүүлэх, гуравт экспортыг нэмэгдүүлэх зорилго агуулж байв.  Гэвч малчдад олгосон зээл зориулалтын дагуу ашиглагдаж чадсан уу гэдэгт тайлбар өгчих албаны хүн алга. Харин ч эсрэгээрээ эл зээл автомашин болж, зүсээ хувиргасан мэдээлэл чих дэлсэх болсоор удлаа.

Автомашин болсон гэх мэдээллийг батлах мэт өнгөрсөн жил хил гаалиар орж ирсэн автомашины тоо эрс өсч, нэг тэрбум ам.долларыг зөвхөн импортын автомашин худалдан авахад зарцуулсан гэх статистик мэдээг Эдийн засаг хөгжлийн сайд танилцуулах нь тэр.

Төрөөс зээлийн хүүгийн зөрүүг нь төлж, жилийн зургаан хувийн хүүтэй зээлийг малчдад олголоо ч эцсийн дүндээ импортын автомашины худалдааг дэмждэг том суваг болчихвол мал аж ахуйн салбар яагаад ч үйлдвэржихгүй.  Утаанд төрөөс хоёр их наядыг зарцуулсан ч үр дүн гараагүйтэй адил зүйл болно. Тиймээс энэ жилээс эхлэн малчдаас авсан зээлийнх нь үр дүнг нэхэх шаардлага байна. Хэдийгээр албаныхан “Хоршооны зээлд хамрагдсанаар малчдын ахуй амьжиргаа дээшилсэн” гэх мэдээллийг өгч байгаа ч малчдын хувьд зээлээрээ автомашин авсныгаа амьдрал сайжирсан гэж ярьж, судалгаа өгч мэдэх л улс.  Өвөлжөө, хаваржаа нь нурж унах шахам хэцүүхэн хэр нь “Доржийнх шинэ машин авчихлаа, манайх бас дутахгүй хөл дүүжлэх унаатай болохгүй бол хүний тооноос гарах гээд байна” гээд л хэдэн малаа банкны барьцаанд тавьж байгаад портер ч юм уу, приус авдаг улсууд шүү дээ.  Зээлээ дараа нь ямар эх үүсвэрээс төлөхөө огт тооцдоггүй.  Бусдын нүдэнд л машинтай харагдаж байвал болох нь тэр. Хэрэгцээ зэргийг ер бодохгүй.  Тэр бүү хэл мал нь өт хорхойндоо “идүүлж” байхад угаалганд оруулах хэдэн төгрөгөө харамлаад “Энэ жил оруулахгүй” гэж гүрийх нь ч бий. Татвар төлөхийг мэдэхгүй. Малын хөлийн татвар авна гэхээр жигтэйхэн зэвүүцнэ.  Гэтэл үйлдвэрлэгчид жилийн 30 гаруй хувийн хүүтэй зээлээр бизнесээ босгохоор чардайхын хажуугаар НДШ, НӨАТ гэхчлэн олон татвар төлж байгаа. Уг нь хоршоонд нэгдсэн малчид жилийн зургаан хувийн хүүтэй зээл авч байгаа нь үйлдвэрлэгчдээс тав дахин бага хүүтэй зээл авсан гэсэн үг.

Харамсалтай нь, малчдыг бага хүүтэй зээлээр дэмжсэн ч Монгол Улсад махны үнэ хамгийн өндөр өсөлт үзүүлж, инфляцид хамгийн хүчтэй нөлөө үзүүлсэн хэвээр байна. Махны нийлүүлэлт буурч, үнэ өссөнөөс шалтгаалж Засгийн газар махны экспортоо ч зогсоосон.  Уг нь экспортын орлогыг нэмэгдүүлэх нэг гарц бол махны экспорт яах аргагүй мөн. Дэлхийн зах зээлд нүүрсний үнэ унаснаар экспортын орлого бууран биет хэмжээгээ нэмэгдүүлэх арга саамыг Засгийн газар эрэлхийлж буй ч худалдан авагч талаас нүүрс авах сонирхолгүй болсон нь гарах гарц үгүй болгож байгаа. Тиймээс алт олборлолтыг нэмэгдүүлэх арга хэмжээг авахаар төлөвлөж байна. Уг нь махны экспорт нь хэвийн үргэлжилдэг, тогтмол худалдан авагчтай болчихвол мал аж ахуйн салбар тэр дундаа малчид орлоготой болох боломжтой.  Гэвч махны нийлүүлэлт саарснаар үнэ өсөх эрсдэл үүссэн тул экспортоо хязгаарлахаас аргагүйд хүрсэн нь энэ.

Махны нийлүүлэлт буурч, үнэ өссөн шалтгааныг албаныхан “Өнгөрсөн жил зуд болсноос 9 сая гаруй толгой мал хорогдсон.  Зүүн аймаг буюу Сүхбаатар аймгаас мах их хэмжээгээр нийлүүлэгддэг байсан нь зогссон” гэх тайлбар хийж байгаа.

Гэхдээ л 70 сая шахам толгой малтай улс экспортоо зогсоосон ч мах магнаг болно гэдэг бол байж боломгүй үйлдэл.

Нийслэлдээ хамгийн хямд мах нийлүүлдэг гэх “Хүчит шонхор” худалдааны төвд 1 кг үхрийн мах 21 мянган төгрөгт хүрсэн бол  ууц 450 мянгаас 650 мянган төгрөгийн үнээр зарагдаж байна.

Сар шинийн баяр угтан гарсан үзэсгэлэн худалдаагаар зарагдаж байгаа цагаан идээний үнэ ч дийлдэхээ болив. Түрээсийн төлбөргүй талбай гаргаж өгөөд байгаа ч таван кг хүрэхгүй тавгийн идээний ааруул 350 мянган төгрөг бол хамгийн хямд үнэ хямд ааруул нэг кг нь 45 мянган төгрөгийн үнэтэй. Гэхдээ эдгээр аарууланд гурил, цайруулах бодис зэргээс эхлээд юм, юм л хольсон байх. Ориг цагаан идээ олоход бэрх болоод байна.

Уг нь улс орнуудад хувийн хэвшлээ төр засаг нь зээлийн бодлогоор дэмжсэн нөхцөлд бараа бүтээгдэхүүн нь чанартай, үнэ ханш нь ч өрсөлдөхүйц байдаг бол Монголд төр нь дэмжсэн болгон үнэ өртөг өндөртэй болдог жишиг тогтлоо.

Далимдуулдаг уу, давардаг уу бүү мэд. Яаж ч дэмжээд нэмэр алга.  Тэр бүрт татвар төлөгчдийн мөнгө элсэнд асгасан ус мэт ууршсаар…

Одоо зээлийнхээ үр дүнг малчдаас нэхье.

Г.ХОРОЛ