Монголын улстөрчид эрх ашиг нэгдвэл тосоо гартал тэврэлдэж, ашиг сонирхол нь зөрчилдвөл цусаа гартал зодолдож ирсэн. Эрх ашиг, ашиг сонирхол гэдэг нь эрх мэдэл ба хөрөнгө мөнгөний тухай юм. Эрх мэдэл, хөрөнгө мөнгө булаацалдаад ирэхээр институци хоорондын зөрчил үүсдэг. Гээндээ ч, гоондоо ч гэгчээр асуудал нь тогтолцоондоо ч, хүндээ ч байдаг.

Төрийн ордонд хоёр өдөр зохион байгуулсан агаарын бохирдлыг бууруулах сонсгол өмнөх сонсголуудын адил үр дүн муутай, өрсөлдөгч нараа намнахад чиглэгдсэн нь тэнд өрнөж буй үйл явдлаас тов тодорхой харагдсан, уншигдсан.

Улаанбаатарын агаарын бохирдлыг бууруулахад Монгол Улс өнгөрсөн 20-оод жил  4.7 их наядыг /энэ тоо ч бас зөрүүтэй/ зарцуулсан боловч агаарын бохирдлоороо Монголын нийслэл дэлхийд нэгдүгээрт бичигдэж байна.  Энэхүү статистик үзүүлэлт нь утаа улстөрчдийн хувьд унацтай бизнес болсоныг харуулсан баримт, нотолгоо. Улстөрчид нь агаарын бохирдлоор ашиг хийхээ больсон цагт Улаанбаатарын утаа буурна. Тэр хүртэл тэнгэрийн салхинд залбирч суухаас өөр гарц, гаргалгаа нийслэлчүүдэд даанч алга.

УИХ-аас Төрийн ордонд зохион байгуулж буй дөрөв дэх сонсгол нь утаа болов. Өмнө нь Хөгжлийн банк, нүүрсний хулгай, ногоон автобусны луйвраар нээлттэй сонсгол зохион байгуулж, тэдгээр сонсголууд улс төрийн тодорхой зорилгодоо хүрсэн.

Энэ удаагийн сонсголыг сонсч суухад, У.Хүрэлсүхийг онилсон улс төр явчихлаа гэсэн хардлага төрж байна. Шалтгаан нь, нээлттэй сонсголын “дэд бүлэг” нь сайжруулсан түлш буюу “Тавантолгой түлш” компанийн өнгөрсөн хугацаанд  зарцуулсан хөрөнгийн талаар хэлэлцэв.

У.Хүрэлсүхийн Засгийн газрын 2018 онд гаргасан түүхий нүүрс түлэхийг хориглосон шийдвэр 2019 оны тавдугаар сараас хэрэгжиж эхэлсэн байдаг.  Улмаар “Тавантолгой түлш" компанийг байгуулж, анхны захирлаар нь М.Ганбаатарыг томилсон юм. Тус компани долоон жилийн хугацаанд баруун, зүүн, төвийн гэсэн гурван үйлдвэртэй болж, түлш үйлдвэрлэхэд нийтдээ 1.4 их наядыг зарцуулжээ. 1.4 их наяд бол бага тоо биш. Шуудайнд гэхэд л 80 тэрбумыг зарцуулсан гэхээр төсвийн мөнгийг жинхэнэ уйлуулсан байдаг. Бүр уйлмаар нь сайжруулсан түлшнээс болж 779 хүн амиа алдсан гэх статистик.  УИХ-ын гишүүн Ж.Чинбүрэнгийн  нээлттэй сонголын үеэр өгсөн тоон мэдээ.

Хамгийн сүүлийн эмгэнэлт явдал гэвэл сайжруулсан түлшнээс болж  2025 оны нэгдүгээр сарын 24-ний шөнө БГД-т нэг гэрт унтаж байсан зургаан хүн амиа алдсан . Нэг л шөнө унтаад өглөө нь гэр бүлээрээ амиа алдсан ийм жишээ цөөнгүй.

Атал энэ бүхэнд хариуцлага хүлээх ёстой “Тавантолгой түлш" компанийн гүйцэтгэх захирал асан өдгөө Хөл бөмбөгийн холбооны нарийн бичгийн дарга хийж байгаа. М.Ганбаатар сайжруулсан түлшний чанар яагаад муудсан бэ гэдэгт, хариулт өгч чадах гол хүн. Гэвчиг түүнийг нээлттэй сонсголд дуудсангүй юу эсвэл тэрбээр дуудаад ирсэнгүй юу. Ямартай ч тайлбар өгөх ёстой гол хүн нь ирээгүй нь сонсгол ердөө шоу байсан гэсэн үг. М.Ганбаатарын үйлдвэрлэсэн түлшнээс болж 779 хүн амиа алдсан гэдэг нь түүнтэй хариуцлага тооцох том үндэслэл мөн.

Тэрчлэн энэ хугацаанд сайжруулсан түлшний чанарт хяналт тавих ёстой холбогдох яам агентлагууд юу хийж байсан бэ гэдэг нь асуултын тэмдэг. Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх сайжруулсан түлш санаачилсан нь үнэнч, хяналт тавих, хариуцлага тооцох нь холбогдох сайд, дарга нарт хамаатай асуудал. Ерөнхийлөгч өөрийн биеэр шалтгалт явуулах эрхгүй, боломжгүй.

Гэх мэтчилэн Ж.Чинбүрэнгийн ахалсан нээлттэй сонсголоос хоёрхон буруутан тодорсоны нэг нь Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх, нөгөө нь нүүрсээ үнэгүй өгсөн MCS компанийн Ж.Оджаргал. Тэр тусмаа Гашуунсухайтын төмөр замын төсөл УИХ-аар орохын өмнө  MCS руу чиглэсэн ийм сонсгол зохион байгуулсан нь улс төрийн шалтгаантай, тэрхүү зорилгодоо ч хүрсэн биз. Женкогийн мөнхийн өстөн бол MCS-ийн Ж.Оджаргал гэдгийг улсаараа мэдэх хойно.

УИХ-ын гишүүн Ж.Чинбүрэн бол МАН дахь Женко.Баттулгын БЭТ. Эрүүл мэндийн сайд болох мөрөөдлөө Т.Мөнхсайханд булаалгасандаа У.Хүрэлсүхэд уурлаж, өсөрхөж явдаг ч байхыг үгүйсгэхгүй. Л.Оюун-Эрдэнийн танхимд У.Хүрэлсүхийн гэх “шошго”-той сайд нарын нэг бол Т.Мөнхсайхан. Нөгөө талаар сайжруулсан түлшний асуудлыг олон нийтэд ил гаргаж буйн бүр том зорилго нь 2027 оны Ерөнхийлөгчийн сонгууль.

УИХ дахь “утсан хүүхэлдэй” нараа дагуулаад хөдөөгүүр “хөх туг” намируулах болсон Х.Баттулга 2021 онд У.Хүрэлсүхэд муриулсныхаа хариуг авах эртний тооцоотой яваа ч биз.

Х.Баттулгын хувьд нэг зуусан хүнээ тавьдаггүй, шоронд хийж салдгийг М.Энхсайхан, С.Баярцогтын туулсан тавилангаас харчихад болно. Х.Баттулгын хувьд нэг том амбицтай яваа нь үнэн. Хэдийгээр Үндсэн хуулиар Ерөнхийлөгчид өрсөлдөх эрхээ хасуулсан ч Ерөнхий сайд болох эрх нь нээлттэй. Чухам үүний төлөө УИХ-д өрсөлдсөн, хөдөө орон нутгаар хөх туг барин тэнүүлчлэх ч болсон.

Төрийн ордны гурван давхраас захиалга өгдөг эрх мэдэлтэй болоход түүнд ганц хүн саад болж буй. Тэр нь У.Хүрэлсүх. У.Хүрэлсүхийг “онилсон” утааны сонсголын цаадах улс төр нэг иймэрхүү л уншигдлаа.