Үл хөдлөх хөрөнгийн бизнес дунд хүчээ аван хөгжиж буй үйлчилгээ бол түрээсийн орон сууц.  Хотын А бүсэд хамаарах хоёр өрөө орон сууцны түрээсийн үнэ сарынх нь 2.5 сая төгрөг байгаа бол захын дүүрэг буюу гэр хороололтой ойр орших хоёр өрөө байрны сарын түрээс нь 700 мянга орчим төгрөгт хүрсэн.  Зарим үл хөдлөх хөрөнгийн сарын түрээсийн үнэ 4-5 сая төгрөгт хүрсэн нь ч бий.

Өөрөөр хэлбэл, сарын цалингаас ч давсан орлогыг түрээслэгч сар бүр олдог ч татвар төлдөг нь эргэлзээтэй хэвээр байна.  Хэрэв иргэн 4.5 сая төгрөгийн цалин авах тохиолдолд ХХОАТ төлөхийн зэрэгцээ НДШ төлнө.

Үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан татварын тухай хууль 2000 онд батлагдсанаас хойш 25 дахь жилдээ хэрэгжиж байна.  УИХ 2022 онд дээрх хуулийг шинэчлэн баталснаар 2023 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс эхлэн гурав ба түүнээс дээш орон сууц өмчилдөг иргэн 0.6-1 хувийн албан татвар төлөхөөр болсон.  Жилд нэг удаа дээрх татвар төлөх үүрэг хүлээж буй.

Гэвч энэхүү зохицуулалтыг хэрэгжүүлэхэд хүндрэлтэй тулж байгааг УИХ-аас зохион байгуулж буй Татварын тухай хэлэлцүүлгийн үеэр холбогдох албаны хүн мэдээллээ.

Нийслэлийн дүүрэгт бүрт ХХОАТ-ын тасаг гэж байдаг аж. Тус тасгийнхан үл хөдлөх хөрөнгийн албан татварыг цуглуулдаг. Гэвч байр түрээслүүлэгчид “Хамаатан садангаа байрандаа суулгасан. Үнэ төлбөргүй суулгасан тул орлого олоогүй” гэдэг  тайлбар хийн татвар төлдөггүй аж.

2023 оны байдлаар 13 мянга орчим иргэн, 400 орчим аж ахуй нэгж гурваас дээш орон сууц эзэмшдэг гэх судалгаа гарч байжээ.  Тэднээс хэд нь татвараа төлөв, хэд нь бултав гэдэг дүн мэдээ одоохондоо алга.

Гэвч жилээс жилд түрээсийн орон сууцны үнэ өссөөр инфляци үйлдвэрлэлд ч нөлөө үзүүлж байгаа гэж хэлж болно.

Саяхан даа цахилгаан, дулааны үнэ нэмэх шийдвэр гаргах үед “Дулааны сүлжээ компанийн захирал Б нь 100 гаруй байртай. Дулаан өгч байр авлигад авдаг, салбар нь дамдуурсан” гээд л шуугисан. Одоо бол мартацгаасан.  Энэ их байртай хүн түрээслүүлж л таарна. Гэвч татвараа төлж байгаа юу гэдэг бас л бүрхэг байна.

Ер нь тэгээд байрны сар, сараар өсч буй үед бэлэн мөнгөөр зодоод авчих нь тоотой.  Ипотекийн зээлд хамрагдая гэвч шалгуур нөхцлийг нь хангадаг нь бас цөөн. Арайхийн 30 хувиа босгоод зүтгэхэд импотекийн санхүүжилт олдоц муутайгаас хоёр жил ч хүлээх энүүхэнд гээд тоочвол үл хөдлөх хөрөнгө түрээслүүлж мөнгө олдог иргэдэд л улам боломж олгосоор буй. Гэтэл төр нь татвараа авч чаддаггүй.

Ийм байж,  татвар төлдөг хэсгээ “Татвараа цаг хугацаандаа төлсөнгүй” гэж дарамтлахдаа гаргуун.

Иймээс одоо Татварын хуульд өөрчлөлт оруулах хүрээнд үл хөдлөх хөрөнгө түрээсэлж орлого олдог хэсгийнхнийг татвараас бултах аргагүй болгоход анхаарахгүй бол хууль хэрэгжүүлдэггүй хэсэг бүлэг хүмүүстэй боллоо.

Нөгөө талаар үл хөдлөх хөрөнгийн  салбар нь далд эдийн засаг болж хувирч байгааг ч сануулах нэгэн бий. Далайцтай ажиллаж чадвал татварын бааз суурийг нэмэгдүүлэхэд нэмэртэй хамгийн их хэмжээний мөнгө эргэлддэг салбар юм.

Г.ХОРОЛ