УИХ-ын гишүүн Ч.Ундрам:

-Монгол Улс дангаараа хот байгуулж байсан түүх байхгүй. Улаанбаатар, Дархан, Эрдэнэт, Багануурыг оросууд байгуулж байсан. Тийм учраас өмнөх 20 жилийн ерөнхий төлөвлөгөөний хэрэгжилт маш муу байна. Ерөнхий сайд илтгэлдээ ажил нь уялдаагүй, хариуцлага тооцох тогтолцоогүй байсан гэдгийг онцоллоо. Энэ алдааг яаж засах юм бэ. 

Улаанбаатар хотын Засаг дарга Х.Нямбаатар:

-Ажлын хэсэг 2017 оноос хойш ажиллаж байгаа. Салбар салбарын эрдэмтэн, төрийн байгууллага гээд бүх хүмүүстэй уулзаж, судалсан. Мөн Сөүл хотын архитектур чиглэлийн компаниас санаа авч, боловсронгуй болгосон. Иргэдээр хэлэлцүүлэх ажил үргэлжилнэ. Хот байгуулалтын тухай хууль 70/30 харьцаатай байгаа. Сүүлд Гэр хорооллыг орон сууцжуулах хуулиар 60/40 болгосон. Дахин төлөвлөх нөөцтэй бүс бол гэр хороолол. Гэр хороололд дэд төв байгуулж, 60/40 харьцаатай явж байгаа. Сэлбэ дэд төвийн тендер хоёрдугаар сард зарлагдана. Хот байгуулалтын алдааг давтахгүй байхад анхаарна.

1986 оны ЗХУ-ын судлаачдын хийсэн 700 мянган хүн амтай байхаар төлөвлөсөн хотод 2 сая хүн амьдарч байна. Цоо шинэ төлөвлөгөөг хийнэ. Эдийн засгийн чадавхгүй байдлаас дэд бүтцээ шийдээгүй, хууль тогтоомжийн зөрчил, авлигаас бол газрыг замбараагүй байж ирсэн гурван том шалтгаан байсан. 1984 оноос хойш нэг ч том дулааны цахилгаан станц баригдаагүй. Дэд бүтэц дээрээ хөрөнгө оруулалтыг хийнэ. 

Ажлын хэсэг:

-2024 оныг хүртэл салбарын яаман дээр хаягжуулалтыг хийх ажлын хэсэг ажиллаж байсан. Энэ хуулийг шинэчлэх ажил Газар зохион байгуулалт, зураг зүйн газар дээр хийж байгаа. Хуулийн төслийг боловсруулж байгаа. 

УИХ-ын гишүүн Ч.Ундрам:

-Одоо энэ төлөвлөгөөг зөрчиж газар олговол хуулийн ямар хариуцлага хүлээлгэх вэ?

Улаанбаатар хотын Засаг дарга Х.Нямбаатар:

-Хэсэгчилсэн ерөнхий төлөвлөгөө, барилгажилтын ерөнхий төлөвлөгөөгөө өмнө нь батлаагүй. Тиймээс даргыг хэн сайн таньдаг хүн нь таван давхар барилга барих ёстой байснаа 10-20 давхар болгож ирсэн. Бид энэ төлөвлөгөөг батлуулсанаар хотын 14 хэсэгчилсэн ерөнхий төлөвлөгөө, 42 нэгж төслийн барилгажилтын төлөвлөгөөг давхар зуруулна. Танил тал, талбай хэтрүүлэлт зогсоно.

-“Нийслэл Улаанбаатар хотын 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл /Засгийн газар 2025.01.08-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, хэлэлцэх эсэх/ асуудлыг хэлэлцэж байна. Хууль санаачлагчийн илтгэлийг Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ танилцууллаа.

Тэрбээр, Цаг хугацаа өнгөрөх тусам үнэн баримт түүх болон үлддэг. Холимог тогтолцоогоор бүрдсэн шинэ парламентын анхны намрын чуулган Монгол Улсын түүхэнд тодоор бичигдэн үлдэнэ гэдэгт бат итгэлтэй байна. Засгийн газраас 2025 оныг нийслэлийн дэд бүтцийн хөгжлийн дэмжих жил болгоно зарласан. Хот бол амьд организм. Нийслэлийн асуудлыг цогцоор нь шийдэхийг эрдэмтэн судлаачид зөвлөсөн. Улстөрчид шинж тэмдэгтэй зууралдах бус эрдэмтэн судлаачдын суурь шалтгааны шийдвэрлэж, олон нийтэд ойлгуулах нь дөт шийдэл юм. Ерөнхий сайдын шууд удирдлага дор шуурхай штабыг байгуулан ажиллаж байна. Засгийн газар бүсийн зөвлөлийн анхдугаар хуралдааныг хоёрдугаар улиралд багтаан зохион байгуулахаар төлөвлөж байна. Нийслэлийн 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөтэй уялдуулан бүс тус бүр хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг эдийн засгийн төслүүдтэй уялдуулан боловсруулж, хаврын чуулганд өргөн барихаар бэлтгэл ажлаа хангаж байна" гэдгийг онцолсон юм. 

Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “Улаанбаатар хотын 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө”-г танилцуулж, УИХ-ын чуулганд үг хэллээ. Түүний хэлсэн үгийг бүрэн эхээр нь хүргэж байна.
 
“Эрхэм монголчууд аа,
Хүндэт нийслэлчүүд ээ,
Улсын Их Хурлын дарга, эрхэм гишүүд ээ,
 
Засгийн газар “Алсын хараа-2050” урт хугацааны хөгжлийн бодлогод туссан зорилго, зорилтоо ханган хэрэгжүүлэхийн тулд олон жил шийдэгдээгүй зангилаа асуудлуудад төвлөрч үе шаттай шийдвэрлэсээр байна.
 
Олон жил гацсан хөгжлийн төслүүдийг гацаасны цаана улс дамнасан далд зохион байгуулалт байсаар ирсэн нь нууц биш ээ.
 
Сүүлийн хэдэн өдөрт Бадрах Энержигийн хөрөнгө оруулалтын гэрээ, Гашуунсухайт-Ганцмод хил холболтын төмөр замын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийг хэлэлцэх үед жагсаал цуглаан өрнөж, Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд та бүхэнд гаднын бүртгэлгүй дугаараас мессеж илгээх зэрэг олон нөлөөллийн ажиллагаа явсныг үгүйсгэхгүй ээ. Энэ бол гацаагчдын цагаа өнгөрөөж буй хуучин технологи юм.
 
Бид хамтдаа Хурдтай хөгжлийн төлөө ЗОРИГ гарган энэ бүхнийг даван туулах учиртай.
 
Хамтарсан Засгийн газраас эрэмбэлэн танилцуулсан хөгжлийн 14 мега төслөөс Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станц, Гашуунсухайт-Ганцмод хил холболтын төмөр замын төслийг дэмжих тогтоол, мөн 1 сарын 17-ны өдөр гарын үсэг зурагдсан Монгол-Францын Уран олборлох хөрөнгө оруулалтын гэрээг дэмжин баталсан Улсын Их Хурлын дарга Дашзэгвийн Амарбаясгалан, Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүддээ Засгийн газрын нэрийн өмнөөс чин сэтгэлийн талархал илэрхийлье.
 
Цаг хугацаа өнгөрөх тусам үйл явдал, үнэн баримт бүхэн цаасан дээр түүх болон мөнхөд үлдэнэ. Холимог тогтолцоогоор бүрдсэн шинэ парламентын анхны намрын чуулган Монгол Улсын түүхэнд тодоор бичигдэн үлдэнэ гэдэгт Ерөнхий сайдын хувьд бат итгэлтэй байна.
  
Улсын Их Хурлын дарга, эрхэм гишүүд ээ,
 
Монгол Улсын Засгийн газраас 2025 оныг “Нийслэлийн дэд бүтцийн хөгжлийг дэмжих жил” болгон зарласан. Энэ нь нийслэлийн тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэхэд Улсын Их Хурал, Засгийн газар, төрийн байгууллага, аж ахуйн нэгж, иргэд ойлголтоо нэгтгэхэд үндсэн ач холбогдол нь оршиж байгаа юм.
 
Хот өөрөө амьд организм. Биеийн дархлааг бүхэлд нь сайжруулахтай адил Нийслэлийн асуудлыг цогцоор нь шийдвэрлэх шаардлагатайг Улаанбаатар хотын ерөнхий төлөвлөгөөг боловсруулахад оролцсон мэргэжилтнүүд зөвлөсөн.
 
Дэлхийд сайн ба муу хот гэж байхгүй бөгөөд гагцхүү ерөнхий төлөвлөгөөгөө зөв ба буруу хийсэн, ерөнхий төлөвлөгөөгөө хэрэгжүүлж чадсан, чадаагүй гэдэг л ялгаа байгааг мэргэжилтнүүд дурдсан.
 
Улс төрчид шинж тэмдэгтэй зууралдах биш харин мэргэжилтнүүдийн зөвлөж буй суурь шалтгааныг шийдвэрлэх, олон нийтэд ойлгуулахад дэмжлэг үзүүлэх нь хамгийн зөв шийдэл гэдгийг ч тэд сануулсан.
 
Нийслэлийн дэд бүтцийн хөгжлийг дэмжих жилийн хүрээнд Ерөнхий сайдын шууд удирдлага дор мэргэжлийн байгууллагууд, хот төлөвлөлтийн мэргэжилтнүүд, их дээд сургуулийн төлөөлөл, эрдэмтэн судлаачдаас бүрдсэн шуурхай штаб байгуулан ажиллаж байна.
 
Парламентад суудалтай намын дарга нар болон үе үеийн Нийслэлийн Засаг даргаар ажиллаж байсан эрхмүүд штабын бүрэлдэхүүнд орж ажиллаж байгаад талархал илэрхийлье.
 
Нийслэлийн асуудал бол улс төржих сэдэв биш гэдэгт нэгдсэн ойлголтод хүрч, нийслэлийн дэд бүтцийн хөгжлийг дэмжих бүлэг байгуулж ажиллахыг парламентад суудалтай улс төрийн намууд, нийслэлийн тойрог, жагсаалтаас сонгогдсон гишүүддээ уриалъя.
 
Энэ агуулгаар Нийслэлийн дэд бүтцийн хөгжлийг дэмжих жилийн эхэнд Улаанбаатар хотыг 2040 он хүртэл хөгжүүлэх Ерөнхий төлөвлөгөөг өргөн барьж, бүх нийтийн хэлэлцүүлэг өрнүүлж, нийслэлд хэрэгжих төсөл арга хэмжээ, эрэмбэ дарааллын талаар нэгдмэл ойлголтод хүрэх нь чухал байна.
 
Татварын тухай хуульд оруулсан өөрчлөлтийн хүрээнд хүний хөгжил, байгаль орчин, нийгмийн хариуцлагын чиглэлээр хөрөнгө оруулсан аж ахуйн нэгжийг дэмжиж, борлуулалтын орлогын нэг хувьд ногдох татвараас чөлөөлөх зохицуулалтын дагуу Нийслэлийн агаар, орчны бохирдлыг бууруулах төслүүдэд хөрөнгө оруулж буй аж ахуйн нэгж, хувийн хэвшлийнхэнд талархал илэрхийлж, бусад аж ахуйн нэгжүүдийг уриалж байна.
 
Засгийн газар Бүсийн зөвлөлийн анхдугаар хуралдааныг хоёрдугаар улиралд багтаан зохион байгуулж, Нийслэлийн 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөтэй уялдуулан бүс тус бүрийн хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг эдийн засгийн төслүүдтэй уялдуулан боловсруулж, Улсын Их Хурлын хаврын чуулганд өргөн барихаар бэлдэж байна.
 
Бүсийн анхдугаар хуралдаанаар 2040 он хүртэлх ерөнхий төлөвлөгөө, бүс нутагтаа хэрэгжүүлэх таван мега төсөл, бүсийн бүтэц, зохион байгуулалт, эрх зүйн орчны нэгдсэн санал, 2026 оны улсын төсөвт тусгах санал зэргийг хэлэлцэх учир Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд та бүхнийг идэвхтэй оролцохыг уриалж байна.

 
Улаанбаатар хотын хувьд анхны хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө нь 1954 онд батлагдаж, 1961, 1976, 1986 онд тодотгол хийгдэж байсан бол Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөг 2002 онд баталсан.
Улсын Их Хурлын 2013 оны 23 дугаар тогтоолоор “Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөний тодотгол, 2030 он хүртэлх хөгжлийн чиг хандлага”-ын баримт бичгийг хэлэлцэн баталж байжээ.
 
Нийслэлийн Ерөнхий төлөвлөгөө бүтэн хэрэгжээгүй суурь шалтгаанууд нь  
1.    Эрчим хүчний үнийг эрт чөлөөлж чадаагүйгээс дэд бүтэцтэй газраа даган ерөнхий төлөвлөгөөнд тусаагүй төлөвлөгөөт бус барилгажилт үүссэн,
2.    Засаглалын хэт тогтворгүй байдлаас үүдэн сахилга хариуцлага суларч, хууль бус газар олголт хавтгайрсан,
3.    Нийслэлийн төсөв, хөрөнгө оруулалтыг шийдвэрлэх хэмжээнд байж чадаагүйгээс үүссэн асуудлууд хуримтлагдсан,
4.    Ерөнхий төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхгүй байсан ч хариуцлага тооцох эрхзүйн орчин сул,
5.    Газар олголтын асуудлаар хэт олон субъект улс төрийн гэнэтийн шийдвэр гаргадаг зэрэг суурь асуудлууд байжээ.
Харин энэ удаагийн ерөнхий төлөвлөгөөг боловсруулахдаа хэрэгжихүйц байх зарчмыг баримтлан, 20 минутын хот загварт тулгуурлаж, Улаанбаатар хотын асуудлыг үндсэн долоон том салбараар тодорхойлж, бусад улс орны туршлагад суурилан дахин төлөвлөлт хийж,  нийслэлийн хэт төвлөрөл, тэгш бус хөгжлийн асуудлыг шийдвэрлэхийн зэрэгцээ байгаль орчинд ээлтэй, тогтвортой хөгжлийн загварыг бий болгоход чиглүүлсэн.
 
“Улаанбаатар хотын 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө”-ний төсөлд Нийслэлийн хот байгуулалтын өнөөгийн нөхцөл байдал, нийгэм, эдийн засгийн өсөлт, шинжлэх ухааны хөгжил, цаг үеийн өөрчлөлтүүд, ирээдүйн хотжилтын чиг хандлага, иргэд, олон нийтийн санал оролцоонд тулгуурлан“Амьдрахад таатай орчин бүрдсэн амьд хот” бүрдүүлэхэд энэхүү төлөвлөлт чиглэсэн болно.
 
Ерөнхий төлөвлөгөө хэрэгжих үндэс нь төлөвлөлтийг олон нийтийн оролцоонд тулгуурлан хэлэлцүүлэх бөгөөд намрын чуулганд амжиж өргөн барьснаар хаврын чуулган хүртэл Улсын Их Хурал, мэргэжлийн байгууллагууд, иргэдийн дунд өргөн хэмжээний хэлэлцүүлэг хийх цаг хугацааны боломжийг олгож байна.
 
Энэхүү Ерөнхий төлөвлөгөөг боловсруулахад зөвлөсөн мэргэжилтнүүд Монгол Улсад хэрэгжиж буй төслүүдийн үе шат, эрэмбэ дараалал, төсөл хоорондын үнэлгээ хийхэд алдаа гарсныг анхааруулж, “Сontrol Tower” нэгдсэн удирдлага, зохицуулалтын аргачлал шаардлагатайг онцолсон.
 
Нэг үгээр хэлбэл, бидний хэрэгжүүлж байсан төслүүд ерөнхий төлөвлөгөөнд тусгагдаагүй, хоорондоо уялдаа холбоогүй, эрэмбэ дараагүй, төсөл хоорондын  эерэг болон сөрөг нөлөөллийг урьдчилан тооцдоггүй, нэгдсэн их өгөгдөлд тулгуурласан дүгнэлт байдаггүй, төлөвлөлтөд олон нийтийг оролцуулах механизм сул зэрэг нь хөрөнгө, цаг хугацаа алдахад нөлөө үзүүлжээ.
 
Тиймээс ч Нийслэлийн ерөнхий төлөвлөгөөг хэлэлцэх явцад Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд Та бүхэн Нийслэлд хэрэгжих төслүүдийн талаар нарийвчилсан мэдээлэл авч, мэдээлэл түгээж, мэтгэлцэж хамтран ажиллахыг хүсье.
 
Улсын Их Хурлын дарга, эрхэм гишүүд ээ,

 
Нийслэл хотын тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэх 24 мега төслийг хэрэгжих хугацаа, төслийн нөлөө, өртөг гэсэн гурван хүчин зүйлийн дагуу эрэмбэлж, төслүүдийн харилцан уялдаа, ач холбогдол, төсөл хоорондын эерэг, сөрөг нөлөөллийг тооцож, “Сontrol Tower” аргачлал буюу нэгдсэн удирдлага, зохицуулалт, хяналттайгаар хэрэгжүүлнэ.
 
Уг төслүүдэд Баянзүрхийн товчооноос 22-ын товчооны уулзвар хүртэл 32 км хэвтээ тэнхлэгийн 4-6 эгнээ бүхий Туулын хурдны авто замын бүтээн байгуулалт хийгдэхээр туссан.
 
Туулын хурдны зам дагуу Хүй долоон худагт 30,000 хүний багтаамжтай наадмын шинэ цогцолбор байгуулж, шинээр дэд бүтэц тавигдах нь хот байгуулалтын чухал алхам болно.
 
Хандгайтаас Чингис хаан нисэх буудал хүртэл, төр захиргааны нэгдсэн байрыг холбосон, Сэлбэ голыг дагасан, гүүрэн байгууламж, туннел бүхий босоо тэнхлэгийн 62.5 км хурдны замын төсөлхэрэгжүүлнэ.
Энэхүү босоо тэнхлэгийн хурдны замаар Нийслэл Улаанбаатар хотын төвийг Хөшигийн хөндийд шинээр байгуулагдах дагуул хоттой холбогдоно.
 
Өнөөдөр Шинэ Зуунмод хотыг Хүннү ухаалаг хот болгон өөрчлөх Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг хамт хэлэлцүүлж байгаа нь шинэ хотын концепцийн уралдааныг олон улсад зарлахад ач холбогдолтой.
 
Хотын авто замын сүлжээг хэвтээ найм, босоо 12 тэнхлэг, гурван тойрог авто замын бүтэцтэй байхаар төлөвлөж дээрх төслүүдийг хэрэгжүүлснээр замын хөдөлгөөний оргил ачааллын үеийн дундаж хурд есөн км/цаг-аас 22.5 км/цаг болж нэмэгдэх боломжтой.
 
Өдрөөс өдөрт өсөн нэмэгдэж буй авто машины хэрэглээг бууруулж, нийтийн тээврийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэхийн тулд Энхтайваны өргөн чөлөөний дагуу 17.7 км урт 14 өртөө бүхий Улаанбаатар Метроны нэг, хоёрдугаар шугам байгуулахаар төлөвлөлөө.
 
Нийслэлийн агаар, орчны бохирдлыг бууруулах, иргэдийн амьдралын чанарыг дээшлүүлэх, орон сууцжуулах төслийг хэрэгжүүлэхэд орон сууцны зориулалттай баригдаж буй барилга байгууламжийн зөвшөөрлийн асуудлыг шийдвэрлэх, газар доорх байгууламж, дулааны шугам, нийслэлийн дэд бүтцийг сайжруулах, гэр хорооллын хэсэгчилсэн дэд бүтэц, эрчим хүчний шинэ эх үүсвэр байгуулах зайлшгүй шаардлагатай.
 
Нийслэлийн дулаан, эрчим хүчний хэрэглээ 3,820 МегаВатт байгаа бол цаашид 7,480 МегаВатт болж нэмэгдэх тооцоолол хийгдсэн. Иймд хоёрдугаар цахилгаан станцын эдэлбэр газар, шугам сүлжээг ашиглан тавдугаар цахилгаан станцыг барьж, эрчим хүчний хэрэглээнд 300 МегаВаттын нэмэлт эх үүсвэрийг бий болгоно. Мөн нүүрсний уурхай түшиглэн нүүрс болон сэргээгдэх эрчим хүчний хосолсон эх үүсвэрүүд шинээр байгуулахаар төлөвлөгөөнд тусгасан болно.
 
Эрчим хүчний асуудлыг шийдвэрлэхгүйгээр хот тэлэх, шинэ хот байгуулах, орон сууцжуулалтын бүтээн байгуулалт, аж үйлдвэржилтийн төсөл хэрэгжих ямар ч боломжгүй юм.
 
Энэ намрын чуулганаар эрчим хүчний үнэ чөлөөлөх асуудлыг хэлэлцэн шийдвэрлэж, эрчим хүчний салбарын реформыг эхлүүлсэн нь түүхэн шийдвэрүүдийн нэг байсныг онцлон хэлье.
 
Нийслэлийн дулаан, эрчим хүчний сүлжээний шинэчлэлийг бүрэн шийдвэрлэхэд хоёр тэрбум гаруй ам.долларын хөрөнгө оруулалт шаардлагатай. Нийслэлийн асуудлыг сууриар шийдвэрлэх эрэмбэлэгдсэн 24 мега төслийг хэрэгжүүлэхэд багадаа 70 гаруй тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт шаардлагатай байна. Тийм ч учраас ерөнхий төлөвлөгөөнд туссан мега төслүүдийг хэрэгжүүлж, нийслэлийн асуудлыг бүрэн хэмжээнд шийдвэрлэхийн тулд эрх зүйн орчны томоохон шинэчлэл шаардлагатай.

 
Нийслэлийн ерөнхий төлөвлөгөөнд туссан хөгжлийн 24 мега төслийг хэрэгжүүлэх, “Control Tower” буюу нэгдсэн удирдлагын зохицуулалт, хяналтын тогтолцоог бүрдүүлж, нэгдсэн ойлголтод оруулах нь энэхүү хэлэлцүүлгийн хамгийн чухал үр дүн байх болно гэж үзэж байна.
 
“Улаанбаатар хотын 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө”-г баталж, дээр дурдсан төслүүдийг хэрэгжүүлснээр:
·      Улаанбаатар хотын иргэдийн 91 хувь нь орон сууцанд, есөн хувь нь сайжруулсан амины сууцанд амьдрах боломж бүрдэх,
·      Нэг хүнд ногдох ногоон байгууламжийн хэмжээг найман м.кв-аас 35 м.кв болж нэмэгдэх,
·      Багтаамж ихтэй нийтийн тээврийн сүлжээг бий болгож өдөрт 1.2 сая зорчигч тээвэрлэж, нийтийн тээврийн хүртээмж хоёр дахин нэмэгдэх,
·      Улаанбаатар хотын өсөн нэмэгдэх цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээний 30 хувийг сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрээс хангах боломж бүрдэх зэрэг ач холбогдолтой бөгөөд иргэдийн амьдралын чанарыг дээшлүүлж, агаар орчны бохирдлыг бууруулах асуудалд илүүтэй төвлөрсөн болно.
Улсын Их Хурлын дарга, эрхэм гишүүд ээ,
“Улаанбаатар хотын 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө” батлах тухай Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг хэлэлцэх эсэхийг дэмжиж, олон нийтийн өргөн цар хүрээтэй хэлэлцүүлэг зохион байгуулах Ажлын хэсэг байгуулж, Нийслэлийн дэд бүтцийг дэмжих жилийн хүрээнд Засгийн газар, Нийслэлтэй нягт хамтран ажиллахыг хичээнгүйлэн хүсье”.

УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан:

-УИХ-аас оюутны амралтыг тохиолдуулан "Нээлттэй парламент" хөтөлбөрийг хэрэгжүүлсэн. Нийт 1740 гаруй оюутан бүртгүүлж, УИХ-ын залуу гишүүдээс бүрдсэн баг их сургуулийн багш нартай хамтран ажиллаж, хоёр удаагийн шалгаруулалтыг явуулсан. Шалгарсан 100 оюутан нэг сар парламент дээр цалинтай дадлага хийж байгаа. Дүү нартаа сурлагын өндөр амжилт хүсье. 

Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны санал дүгнэлтийг УИХ-ын гишүүн О.Номинчимэг танилцууллаа. 

УИХ-ын гишүүд асуулт асууж байна. 

УИХ-ын гишүүн Н.Номтойбаяр:

-Түүхэн бодлогын баримт бичиг УИХ-аар орж ирж байна. Монгол Улсын түүхэнд анх удаагаа нийслэл хотынхоо ерөнхий төлөвлөгөөг батлах гэж байна. Учир нь 1984 он хүртэл Монголын төрийн бодлого 100 хувь шингэж явж чадаагүй батлагдаж байсан. Нэлээн шүүмжлэлтэй хандахуйц явж ирсэн. Хотын хэтийн хөгжлийн төлөв хол гарч чадаагүй. Хэрэгжилт нь 20 хувьтай гарч, маш муу байсныг өнөөдрийн тулгамдсан асуудлууд баталж байна.

Суурь эдийн засгийн системийг ямар систем дээр авсан бэ. Зүүний чиг баримжаатай социалист эдийн засгийн сууриар авбал ТӨК-иуд бахь байдгаараа байна. Барууны сууриар явбал хотын захиргаа хийх ёстой ажлаа хийж, хувийн хэвшлээ дэмжинэ. Анхнаасаа тодорхой баймаар байна. Нийслэлийн өөрийн орлого, улсын төсөв нийлээд 5.3 их наяд төгрөг байгаа. Улсын нийт төсвийн 50 хувьтай тэнцэх хөрөнгө. Өнөөдрийн байгаа эрх зүйн орчноор хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө биелүүлэхэд хангалтгүй. 

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ:

-Хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө гэхээр Улаанбаатар хотыг парламент, олон нийт хамтдаа маш сайн ойлгох хэрэгтэй. Маш олон төсөл байгаа ч хоорондоо эрэмбэлэгдээгүй. Эрчим хүч, зам тээвэр, нийслэл дээр, олон улсын, хувийн хэвшлийн төслүүдийг эрэмбэлж чадаагүйгээс маш их цаг хугацаа алдсан. 

Тийм учраас том хэлэлцүүлэг хийхийн тулд нийслэлийн 2040 оны ерөнхий төлөвлөгөөг оруулж ирж байна. Жишээлбэл, газар доор шугамын хөрөнгө оруулалт хийхгүй байсаар байгаад одоо энэ ажлыг хийвэл багадаа 2 тэрбум ам.доллар. Гэтэл 1 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийхэд төлбөрийн тэнцэл дээр алдаа гардаг. Тэгвэл бид энийг улсын төсвөөр хийж чадах уу. Нийт төслийг хэрэгжүүлэхэд 70 тэрбум ам. доллар шаардлагатай. Бүсүүдийг оруулахгүйгээр зөвхөн нийслэл дээр. Энийг яаж багасгах вэ. Улсын төсвөө хүлээвэл 30 жил хүлээнэ. Бид ил тод асуудлаа ярьж, эрэмбэлж байна. 

Ирэх хаврын чуулганаар татвар, нийгмийн даатгал, хөрөнгө оруулалт, тендерийн багц хуулийн төслүүдийг оруулж ирнэ. Бизнес, хөрөнгө оруулалтын таатай орчинг бүрдүүлэхийг зорино. Цагаан морьтой ханхүү гарч ирж нийслэлийг өөрчлөхгүй. 

Улаанбаатар хотын Засаг дарга Х.Нямбаатар:

-Ерөнхий төлөвлөгөөний суурь эдийн засгийн тооцооллыг хэрхэн хийсэн бэ гэлээ. Ажлын хэсэг 2040 он хүртэл ДНБ-ийг 40 тэрбум ам.долларт хүрч, нэг хүнд ногдох ДНБ-ийг 18 мянган ам.долларт хүргэж, улсын төсвийг жилд 90 их наяд төгрөг байхаар тооцоолсон. Мөн энэ хүрээнд 242 их наяд төгрөг шаардлагатай бөгөөд 120 их наядыг улс, нийслэлийн төсвөөр санхүүжүүлнэ. Үлдсэнийг нь хувийн хэвшлээс санхүүжүүлнэ гэж тооцоолсон. Ганц тоо хэлэхэд, 2035 он гэхэд Улаанбаатар хотын эрчим хүчний хэрэглээ 3000 гига-ватт давна. Одоо бол 1000 гаруй гига-ватт явж байгаа. Энэ жилийн оргил ачааллын үед 1680 гига-ваттад хүрч байсан. 10 жилийн дараа гэхэд 3000 мВТ давж, дамжуулах эх үүсвэрийг өргөтгөн шинэчлэхэд 7 их наяд төгрөг шаардлагатай болно.

-Шинэ Зуунмод хотын эрх зүйн байдлын тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хууль тогтоолын төслүүдийг хэлэлцэх эсэхийг хэлэлцэж байна. Хууль санаачлагчийн илтгэлийг Хот байгуулалт, барилга, орон сууцжуулалтын сайд Ж.Батсуурь танилцууллаа. Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны санал дүгнэлтийг УИХ-ын гишүүн Ө.Шижир танилцуулав. 

УИХ-ын гишүүд асуулт асууж байна. 

УИХ-ын гишүүн Д.Цогтбаатар:

-Улаанбаатар хот руу 2040 он болтол 242 их наяд төгрөг хийнэ гэдэг. Тэр дунд 100 гаруй их наяд нь улс, нийслэлийн төсвөөс гэсэн байна. Миний бодлоор энэ мөнгөөрөө бусад аймаг руу тараан байршуулах бодлогоо хэрэгжүүлэхгүй бол Улаанбаатар руу хэдэн их наядыг хийгээд юу ч өөрчлөгдөхгүй байдалд хүрсэн. Надад мунхаглал юм шиг харагдаад байна. Ямар гарц байгаа юм бэ?

Улаанбаатар хотын Засаг дарга Х.Нямбаатар:

-Бид шинэ Зуунмод хотын нэрийг Хүннү хот болгож өөрчлөхтэй холбоотой асуудлыг хэлэлцэж байна. Дараагийн хэлэлцэх асуудалтай холбоотой асуулт асуулаа. 

УИХ-ын гишүүн Ц.Мөнхбат:

-2024 оны зургадугаар сарын 5-ны өдөр Шинэ Зуунмод хотын тухай хуулийг баталсан байна. Өнөөдөр хотынхоо нэрийг өөрчилж байгаа юм байна. Зарим нэг төөрөгдөл, ёс заншил, түүх соёлтойгоор холбоход ач холбогдолтой юм. Байршлын хувьд хаана баригдах юм бэ. Дагуул хот болох юм байна. Өөр дагуул хот бий болгох юм уу?

Улаанбаатар хотын Засаг дарга Х.Нямбаатар:

-2024 оны тавдугаар сард УИХ-аас Хот тосгоны эрх зүйн байдлын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулсан. УИХ-ын тогтоол гарч, хот тосгодыг шинээр байгуулах тухай тогтоол хавсралтаар батлагдсан. Энэ хүрээнд хотын захын хоёр дүүрэг буюу Налайх, Багануурыг улсын зэрэглэлтэй хот болгохоор шийдвэрлэсэн. Төвийн зургаан дүүргийн нэгж дээр 14 хот байгуулахаар төлөвлөсөн. Улаанбаатарын дагуул хот Шинэ Зуунмод, Баганхангай, Агросити, Шаргаморьт гэсэн хотуудтай байна. 

Шинэ Зуунмод хот анх удаа корпорацийн зарчмаар байгуулагдахаар хуульчлагдсан. Өөрөөр хэлбэл Төв аймгийн Алтанбулаг, Сэргэлэн сумын нутгийн 33 мянган га газрыг авч, хот байгуулна. Шинэ нисэх онгоцны буудал орчимд гэсэн үг. Одоо дэд бүтцийн шугам сүлжээний ажлыг хийгээд дуусч байна. Төр, хувийн хэвшлийн түншлэлээр энэ хотын эрчим хүчний эх үүсвэрийг хийхдээ сэргээгдэх эрчим хүч буюу цэвэр эрчим хүчээр хийх тендерийг зарлах гэж байгаа. Улаанбаатар хотоос тодорхой хөрөнгө гаргаж, цэвэрлэх байгууламжийн тендерийг гуравдугаар сард зарлана. ТЭЗҮ-г хийж дууссан. Дагуул хот болох Хүннүгийн 20 хувийг Төв аймаг, 80 хувийг Улаанбаатар хот эзэмшиж, корпорацийн зарчмаар явна. Дулаан хангамжтай холбоотой судалгааг Хөшигийн хөндий орчимд хийхээр төлөвлөж байна. Хотын дэд бүтцийн ажлын дараа төсөл сонгон шалгаруулалт хийсний үндсэн дээр 150 мянган хүний суурьшил бүхий аялал жуулчлал, тээвэр ложистикийн хот байгуулахаар зохион байгуулж байна.

УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнэболд:

-Энэ төслийг дэмжиж байгаа. Хүннү гэдэг нэрийг яаж сонгоод байгаа юм бэ. Тулгар төрийн гүрэн улсын нэрийг хотоо нэрлэж болж байгаа юм уу.Бусад улсад ийм жишиг байхгүй. Би үүнийг нарийн судалсан. Анхны төрт улсынхаа нэрийг нэг аймгийн нэр болгож болох уу. Хүннү гэдэг нь хятадаар "хүн зэрлэгүүд" гэсэн агуулгатай байдаг. Хэл зүйн хувьд монголчуудыг дорд үзсэн хэллэгүүд байдаг. Энэ чиглэлээр тайлбар авсан юм уу. Энэ талаар том хурал хийх ёстой. Хархорум хот гэж байхад бүгдийг түүхчилж яах гээд байгаа юм бэ. Ирээдүй рүү чиглэсэн нэрийг сонгож болдоггүй юм уу. Түүхээ жижигрүүлж яах гээд байгаа юм бэ?

Улаанбаатар хотын Засаг дарга Х.Нямбаатар:

-Засгийн газрын хуралдаан дээр Хөшигийн хөндий орчим Улаанбаатарыг тэлэх бүс гэж тодорхойлж, Шинэ Зуунмод хотын нэрийг өөрчлөх асуудлыг хэлэлцсэн. Дэлхий дахинд Монголыг сурталчлан таниулах анхны төрт улсынхаа нэрээр нэрлэвэл яасан юм бэ гэдэг асуудлыг ярилцаж, тодорхой судалгаа хийсний үндсэн дээр энэ нэршил рүү орох санаачлага гаргасан. Эдийн засгийн хөгжлийн сайд Л.Гантөмөр том эдийн засгийн бүс байгуулах учраас далайцтай нэр байвал яадаг юм бэ гэдэг санаачлага гаргаж, шийдэгдсэн. 

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ:

-Зуунмод хот гэдэг агуулгаар олон улсын үзэл баримтлалын уралдаан зарлах бэлтгэл хангаж байна. Сүүлийн үеийн ухаалаг хотуудтай танилцаж, аялал хийсэн. Р.Эрдэнэбүрэн сайд хамт ажилласан. Хятадын Шанхай хотын төлөвлөлттэй бас танилцсан. Тэгэхээр энэ нэршлээс олон улсын уралдаан зарлахад боломж тааруу байна. 100 ширхэг мод гэж орчуулагдаад. Аймгийн төв гэхээр үзэл баримтлалын хувьд болж өгөхгүй байсан. Энэ агуулга дээр эртний эзэнт гүрний хаадууд, түүхээ тод томруун болгох агуулгаар Хүннү гэдэг нэрээр нэрлэх нь зүйтэй. Олон улсад тайлбарлахад эзэнт гүрний түүхээ одоо, ирээдүй цагтай гинжин хэлхээгээр холбох нь зүйтэй гэж үзсэн. Археологичидтой уулзсан. Хүннү гүрний нийслэл нь Луут хот байсан. Энэ нь Монголын үндсэн бэлгэдэл байсан. Эртний түүхтэй холбоотой асуудлаа гаргаснаар бэлгэдэл талаасаа чухал гэдгийг онцолсон. Хархорум гэдэг нэрээр Пакистан улсад гүүрээ нэрлэсэн байдаг. Гэтэл бид Хүннү нэрээр зугтаж, хоорондоо мэтгэлцэх нь буруу юм. Хотоо нэрлэх нь чухал. Манай Төв аймгийнханд  ч гэсэн бахархалтай гэдэг агуулгаараа энэ бол олон улсын үзэл баримтлал дээр ухаалаг хот байгуулах нь давуу талтай юм. 

УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнэболд:

-Зарчмын байр суурийг ойлгож дэмжиж байгаа. Миний асуулт бол мэтгэлцээний тухай огт биш. Харин ч бид Монголын түүхийн эзэнт гүрний нэрийг аймагт өгөх нь зөв үү. Хотын дарга ШУА-аас хариулах байх гэсэн. Бид улстөрчид. Шинжлэх ухааны түвшинд энэ тайлбараа хадаж өгсөн юм уу. Эхнээсээ хүмүүст тайлбарлаж өгсөн нь дээр шүү.

ШУА-ын дэд ерөнхийлөгч Ц.Цэрэндорж:

-Аливаа улс үндэстнийг нэрлэдэг хоёр төрөл байдаг. Тухайн үндэстэн өөрийгөө нэрлэдэг, тухайн үндэстнийг өөр улс орнууд нэрлэдэг. Хүннү эзэнт гүрнээ бид өөрсдөө нэрлэсэн. Гэхдээ ханз үсгээр бидэнд тэмдэглэгдэж ирсэн. Одоо бол тэгдэггүй. Түүхэндээ хөрш зэргэлдээ улс орноо нэрлэхдээ нү гэдэг дуудлагатай олон ханз байдаг. Тэр дундаас доромж утгатайг нь сонгож авдаг тохиолдол бий. Жишээлбэл, Монгол Улсын нэрний Мөн гэдэг ханз их сонин утгатай. Хятадууд манай улсын нэрийг ямар ханзаар тэмдэглэсэн нь сонин биш. Харин энэ Хүннү нэрийг сэргээх оролдлогыг олон эрдэмтэн хийж ирсэн. Ер нь Хүнна, Хүнно гэдэг үг байсныг сэргээж чадсан. Хятадуудын өгсөн ханз дээр ач холбогдол өгөх шаардлагагүй. Улс орны нэрээр нийслэлээ нэрлэдэг тохиолдол улс орнуудад байдаг. Мексик, Бразил гэх мэт. 

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ:

-Засгийн газрын хуралдаан дээр энэ нэршлийн талаар сайн ярилцсан. Бидний хувьд ШУА-тай адил байр суурьтай байгаа. Чингис хааны нэр ч гэсэн Чингэс гэдэг. Гадаадын аль нэг улс манай улсын түүхийг хэрхэн тэмдэглэж, тайлбарлах нь тэдний асуудал. Харин бид өөрсдийнхөө түүхэнд итгэл үнэмшилтэй байх нь дотоод асуудал. Тиймээс бид түүхэндээ итгэл үнэмшилтэй байж, урт хугацаанд тайлбарлах ёстой. 

Хууль тогтоолын төслийг дэмжсэн, дэмжээгүй нэг гишүүн үг хэллээ. 

УИХ-ын гишүүн П.Сайнзориг:

-Хуулийн төслийг зарчмын хувьд дэмжиж байгаа. Нэр солих төдийд энэ том төслийн ач холбогдлыг битгий орхигдуулаасай. Энэ хуулийн цаана бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлалыг дэмжиж, Улаанбаатар хот, Төв аймаг хамтдаа хөгжих, эдийн засгийн эргэлтэд орж, тулгамдсан олон асуудлыг шийдвэрлэхээр явж байгаа. Энэ хот дээр олон улсын санхүүгийн төв байгуулахаар ярьж, том дата төвүүдийг байгуулна. Хууль эрх зүйн орчныг бүрдүүлэхэд анхаарч, дулааны станц, цэвэрлэх байгууламжийн асуудлыг хавартаа амжиж хийвэл. Тээвэр ложистикийн зангилаа хот болох бүрэн боломжтой.

Гурван төрлийн тээврээр холбогдоно. Хот тодорхой төсөлд газар өгнө. Зочид буудал, усан парк байгуулах гэх мэт. Энэ үзэл баримтлалыг баримтлах чиглэлд анхаарч ажиллахыг хүсч байна. Хотын нэрийг өөрчилж байгаа бол Хүннү судлалын төв болон музей байгуулах хэрэгтэй. 

Шинэ Зуунмод хотын эрх зүйн байдлын тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хууль тогтоолын төслүүдийг хэлэлцэх эсэхийг дэмжих санал хураалт явуулж, 70 гишүүн дэмжлээ. 

Хамт өргөн мэдүүлсэн Шинэ Зуунмод хотын эрх зүйн байдлын тухай хуулийн дагаж мөрдөх журмын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг үзэл баримтлалын хувьд хэлэлцэхийг дэмжих санал хураалтаар 71 гишүүн дэмжлээ. 

Хөрөнгө оруулалтын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг үзэл баримтлалын хувьд хэлэлцэхийг дэмжих санал хураалтаар 68 гишүүн дэмжлээ.

Гаалийн тариф, гаалийн татварын  тухай хуулийн төслийг үзэл баримтлалын хувьд хэлэлцэхийг дэмжих санал хураалтаар 71 гишүүн дэмжлээ.

Тогтоолд өөрчлөлт оруулах тухай УИХ-ын тогтоолын төсөлд үзэл баримтлалын хувьд хэлэлцэхийг дэмжих санал хураалтаар 67 гишүүн дэмжлээ.

Тогтоолд өөрчлөлт оруулах тухай УИХ-ын тогтоолын төсөлд үзэл баримтлалын хувьд хэлэлцэхийг дэмжих санал хураалтаар 71 гишүүн дэмжлээ.

Тогтоолд өөрчлөлт оруулах тухай УИХ-ын тогтоолын төсөлд үзэл баримтлалын хувьд хэлэлцэхийг дэмжих санал хураалтаар 91 гишүүн дэмжсэнгүй.

УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан:

-Тогтоолын төсөл буцаах тухай УИХ-ын тогтоолыг танилцуулъя. Засгийн газраас 2025 оны нэгдүгээр сарын 22-ны өдөр УИХ-д өргөн мэдүүлсэн Шинэ Зуунмод хотын эрх зүйн байдлын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөлтэй хамт өргөн мэдүүлсэн тогтоолд өөрчлөлт оруулах тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг хэлэлцэхийг олонх дэмжээгүй тул хууль санаачлагчид буцаасугай. Тогтоол баталсанд тооцогдоно. 

Тогтоолд өөрчлөлт оруулах тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг үзэл баримтлалын хувьд хэлэлцэхийг дэмжих санал хураалтаар 64 гишүүн дэмжлээ.

Тогтоолын хавсралтад өөрчлөлт оруулах тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг үзэл баримтлалын хувьд хэлэлцэхийг дэмжих санал хураалтаар 67 гишүүн дэмжлээ.

Тогтоолд өөрчлөлт оруулах тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг үзэл баримтлалын хувьд хэлэлцэхийг дэмжих санал хураалтаар 69 гишүүн дэмжлээ.

Тогтоолын хавсралтад өөрчлөлт оруулах тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг үзэл баримтлалын хувьд хэлэлцэхийг дэмжих санал хураалтаар 63 гишүүн дэмжлээ.

Шинэ Зуунмод хотын эрх зүйн байдлын тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хууль тогтоолын төслүүдийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг гишүүдийн олонх дэмжсэн тул анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Төрийн байгуулалтын байнгын хороонд шилжүүллээ.

УИХ-ын дэд дарга Х.Булгантуяа:

-Чуулганы хуралдаанд 72 гишүүн оролцож байна. Өнөөдрийн чуулганаар зургаан асуудал хэлэлцэнэ. 

УИХ-ын намрын ээлжит чуулган өнөөдөр /2025.01.24/-нд хаалтаа хийнэ. Өнөөдрийн хуралдаанаар:

-Шинэ Зуунмод хотын эрх зүйн байдлын тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хууль тогтоолын төслүүдийг хэлэлцэх эсэхийг хэлэлцэнэ.

-“Нийслэл Улаанбаатар хотын 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл /Засгийн газар 2025.01.08-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, хэлэлцэх эсэх/ асуудлыг хэлэлцэнэ. Энэ үеэр Монгол Улсын Ерөнхий сайд чуулганы хуралдаанд оролцож үг хэлнэ.

-Шинэ Зуунмод хотын эрх зүйн байдлын тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хууль тогтоолын төслүүдийг анхны хэлэлцүүлгийг хэлэлцэнэ.

-“Зарим байгууллагын цалингийн хэмжээг шинэчлэн тогтоох тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг тус тус хэлэлцэнэ.

-Баталсан хууль тогтоомжийн эцсийн найруулгыг сонсоно.

-Намрын ээлжит чуулганыг хаана.