Гэр бүл, хөдөлмөр нийгмийн хамгааллын сайд Л.Энх-Амгалангаас ахмадын тэтгэврийн зээлтэй холбоотой асуудлыг тодрууллаа.

-Монгол Улсын хэмжээнд 2020 оноос хойш ахмадуудын тэтгэврийн зээлийн нийт 33 дахин өссөн үзүүлэлт гарсан байна. Ахмадуудын тэтгэврийн зээлийн хугацаа болон хүүгийн хувь хэмжээг бууруулах тал дээр ямар бодлого зохицуулалт хэрэгжүүлж ажиллаж байна вэ?

-Хамгийн гол асуудал бол ахмадуудын тэтгэвэр ямар нэгэн зээлийн барьцаа байж огт болохгүй. Тэтгэвэр гэдэг бол ахмадуудын амьжиргааны гол эх үүсвэр. Тэдэнд тэтгэврээс өөр амьжиргааны эх үүсвэр байхгүй. Аль ч улс оронд тэтгэвэр ахмадуудын амьжиргааны эх үүсвэр байдаг. Гэтэл амьжиргааныхаа эх үүсвэрийг зориулалтын бусаар буюу амьжиргаанаасаа өөр зүйлд зарцуулахаас гадна бусдад дамжуулан зээлэх тохиолдол их байгаа нь ахмадуудын амьдралын чанарыг улам дордуулж байна. Монголоос өөр ямар ч улсад ахмадуудын тэтгэврийг барьцаалсан зээлийн үйлчилгээ байдаггүй. Энэ төрлийн зээлийг олон улсад хар зээл гэж нэрлэж, ийм төрлийн зээлээс аль болох татгалздаг. Гэтэл манайд ахмадуудын тэтгэврийг барьцаалж зээл олгохдоо хугацааны хувьд бүр 2-3 жилээр нь барьцаалж зээл олгож байна. Үүнээс үүдээд ахмадууд өдөр тутмынхаа хэрэглээ, амьжиргаанд зарцуулах тогтмол орлогын эх үүсвэргүй болж байгаа нь хамгийн аюултай зүйл. Энэ асуудал дээр ямар зохицуулалт хийхээр зорьж байна вэ гэвэл эхний ээлжинд хоёр жилийн хугацаагаар буюу 24 сараар зээл авдаг энэ хугацааг богиносгох нь зүйтэй гэж үзэж байгаа. Хамгийн дээд тал нь 12 сараар буюу нэг жилээр авдаг байх нь учирч болох олон төрлийн эрсдэлийг бууруулна гэж үзэж байна.

Ахмадууд тэтгэврийн зээлээ аваад өөртөө зарцуулах гэхээсээ илүү үр хүүхдүүддээ автомашин авч өгөх, байр орон сууц, сургалтын төлбөрт нь зарцуулах тохиолдол их байна.

Энэ мэтчилэн өөрийн амьдралыг эрсдэлд оруулдаг зүйл байж болохгүй учраас яамнаас бодлогын хүрээнд уг асуудалд анхаарал хандуулахаас өөр аргагүй. Монголын ахмадын холбооноос ч энэ төрлийн саналыг удаа дараа ирүүлсэн. Цаашлаад тэтгэврийн зээлийн хүүгийн хувь хэмжээг хэрхэн бууруулах вэ гэдэг асуудлаар Монголбанктай хэлэлцээрт ороод явж байна. Гуравдугаарт, энэ оны нэгдүгээр сарын 1-нээс хэрэгжиж эхэлсэн Ахмад настны тухай хуулиар аав ээждээ болон өвөө, эмээдээ мэдэгдэхгүйгээр тэтгэвэр барьцаалсан зээлийг нь авч, хууль бусаар зарцуулсан тохиолдолд Эрүүгийн болон Зөрчлийн хуулиар хариуцлага хүлээлгэдэг болгосон. Бодит байдал дээр ахмадууд өөрсдөө ч мэдээгүй байхад хүүхдүүд нь тэтгэврийг нь барьцаалж зээл авсан тохиолдол олон байна. Эргээд хүүхдүүд нь зээлийг нь төлж чадахгүй хүнд байдалд ордог, ахмадууд ч амьжиргааны эх үүсвэргүй болчихсон ийм харамсалтай үзэгдэл маш их байна.

-Энэ асуудал дээр банкнаас тавих хяналт шалгалт муу байна гэж ойлгох уу. Эсвэл банкны үйлчилгээ цахимд шилжсэн учраас өөрөө ч мэдээгүй байхад хувийн мэдээллийг нь ашиглаж зээл аваад байгаа юм болов уу?

-Зарим тохиолдолд хүүхдүүдийнхээ хүчинд автаад тэтгэврийн зээл авч өгсөн тохиолдол байна. Ер нь бол ахмадууд сэтгэл санааны дарамтад орохоос гадна мөлжлөг гэж хэлэхэд арай хатуудах хууль бус хөдөлмөр эрхлэх, амьжиргааны эх үүсвэр болсон тэтгэвэр, тэтгэмжээ өөртөө захиран зарцуулах мэдэлгүй байх гэх мэтээр нэг ёсондоо санхүүгийн болон сэтгэл санааны хүчирхийлэлд өртөх явдал түгээмэл тохиолдож байгаа учраас тодорхой зохицуулалт хийх зайлшгүй хэрэгтэй гэж үзэн Ахмад настны тухай хуульд үүрэгжүүлсэн, хариуцлагажуулсан заалтууд оруулж өгсөн.

Сар шинийн баярыг тохиолдуулан ахмадуудын хувьд мөнгө санхүүгийн хэрэгцээ нэмэгдэх асуудал бүхий л айлд гардаг. Гэсэн хэдий ч одоо нэг үеэ бодвол тэтгэврийн хувь хэмжээ тодорхой хувиар нэмэгдсэн. Мөн сар шинийн өмнө 65-аас дээш насныханд насны хишиг олгодог болсон.

Түүнчлэн иргэн бүрт олгосон 1072 хувьцааны ногдол ашгаас тодорхой хувь хэмжээгээр олгодог болсон. Тийм учраас өрхийнхөө мөнгөн урсгал, орлого, зарлагыг эртнээс төлөвлөдөг баймаар байна. Зөвхөн сар шинийн баяр тэмдэглэхийн тулд 2-3 жилээр нь тэтгэврээ барьцаалж зээл аваад цаашид амьдрах амьжиргааны эх үүсвэрийн эрсдэлд ордог байж болохгүй.

-Нийт ахмадуудын хэдэн хувь нь тэтгэвэр барьцаалсан зээлтэй байгаа талаар тооцоо судалгаа бий юү?

-Ахмадуудын тэтгэврийн зээлийг тэглэх шийдвэр гаргахаас өмнө нийт ахмадуудын 80 хувь нь тэтгэврийн зээлтэй гэсэн тооцоо судалгаа байсан. Сүүлийн жилүүдэд нийт ахмадуудын 60 хувь нь тэтгэврээ барьцаалсан зээлтэй гэсэн судалгаа гарсан. Дахиж ахмадуудын тэтгэвэр барьцаалсан зээлийг төр, засгаас тэглэх асуудал гарахгүй учраас ахмадууд их хэмжээний зээлтэй байх нь тэдэнд ямар олон эрсдэл бий болгосон тал дээр сургамж авсан байх. Магадгүй цаашид зээл олгох хугацааг 2 жилээс 1 жил болгож бууруулбал зээл авах иргэдийн тоо буурах магадлалтай. Энэ оны нэгдүгээр сарын 1-нээс тэтгэвэр 6 хувиар нэмэгдсэн. Тэтгэврийн дундаж хэмжээ 680- 737 мянган төгрөг орчим байна. Ахмад настны тухай хуулиар жил бүр тэтгэврийг үнийн өсөлт, инфляцтай уялдуулж нэмэгдүүлэх хуулийн зохицуулалттай. Уг заалт энэ оноос хэрэгжээд явж байна. Тэтгэвэр авч байгаа нийт ахмадуудын 60 орчим хувь нь тэтгэврийн хамгийн доод хэмжээгээр тэтгэвэр авч байна. Цаашдаа тэтгэврийн шинэчлэл хийх юм бол ахмадууд ганцхан эх үүсвэрээр тэтгэвэр авдаг байх биш олон эх үүсвэрээр тэтгэвэр авдаг ийм тогтолцоо руу шилжих зорилт тавьж байна.

-Ахмадууд ганцхан тэтгэврийн орлоготой байхаас гадна өөрөөр орлогын эх үүсвэрээ нэмэгдүүлэх, цагийн ажил хийх боломж нөхцөлийг бүрдүүлэхэд салбар яамнаас ямар бодлого хэрэгжүүлж байна вэ?

-Ахмадуудад одоо олон боломж гарч байна. Учир нь Монгол Улс ажиллах хүчний хомстолд орчихлоо. Тэр тусмаа боловсрол, эрүүл мэндийн салбар. Тийм учраас 2025 онд ахмад настны хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих чиглэлд онцгой анхаарч ажилласан жил болгохыг зорьж байна. Ганцхан тэтгэврийн орлого яриад суух биш тэтгэвэртээ гарсан ч өөрийн мэргэжил, мэргэшлээр үргэлжлүүлэн ажиллах боломжийг нь дэмжинэ. Энэ тохиолдолд ахмадуудын авч байгаа цалингаас нь нийгмийн даатгалын шимтгэл давхцуулж авахгүй байх хэрэгтэй гэж үзэж байгаа. Нэгэнт тэтгэвэртээ гарчихсан учраас дахин НДШ төлөөд байх шаардлагагүй. Нөгөө талаасаа ахмадууд хувиараа хөдөлмөр эрхлэх юм бол Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангаас ахмадуудыг ажлын байр бий болгож байгаа чиглэлд нь дэмжиж ажиллана. Мөн цагийн ажил эрхлэх боломж нөхцөлийг ч бүрдүүлэхэд анхаарч ажиллаж байна.

-Тэтгэврийн хувь хэмжээ тодорхой хэмжээгээр нэмэгдсэн ч үнийн өсөлт ахмадуудын амьжиргаанд сөргөөр нөлөөлж байгаа учраас эдийн засгийн макро түвшний өсөлт тэдний өрх гэрийн үүд хаалгаар орж чадахгүй байна шүү дээ?

-Ямартай ч тэтгэврийг зургаан хувиар өсгөхөд том дүнгээрээ 300 гаруй тэрбум төгрөгийг улсын төсвөөс зарцуулсан. Нөгөө талаас ахмадуудын хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих чиглэлд одоогоор 20 орчим тэрбум төгрөг зарцуулахаар тусгасан. Мөн Ахмад настны тухай хууль хэрэгжиж эхэлсэнтэй холбоотойгоор ахмад настны идэвхтэй насжилтыг дэмжих чиглэлд нийгмийн олон үйлчилгээ гаргаж ажиллахыг зорьж байна. Нөхөн сэргээх, рашаан сувилалд амраах гэх мэт үйлчилгээнд 16 орчим тэрбум төгрөгийг энэ онд зарцуулахаар тусгасан. Нөгөө талаас олон жил хэрэгжээгүй ахмадуудын сан байгуулах заалт бий. Энэ заалт энэ оны нэгдүгээр сарын 1-нээс эхлэн хэрэгжиж эхэлнэ. Өөрөөр хэлбэл, ахмад настантай байгууллагууд заавал ахмадын сан байгуулж тэр сангаасаа ахмадууддаа хэрэгцээ, шаардлагатай зүйлд зарцуулдаг байх хууль хэрэгжиж эхэлсэн. Тиймээс энэ 2025 он ахмадуудын ажил, хөдөлмөр эрхлэлт, эрүүл мэнд, идэвхтэй насжилтыг дэмжих, нийгмийн харилцаанд ижил тэгш эрхтэй оролцох гэх мэтээр Ахмад настны тухай хууль хэрэгжиж, хөрсөн дээрээ буусан жил байх болов уу гэж харж байна.