Монголын урлагийн зөвлөл нь 2019 оноос Дэлхийн хөшөө дурсгалын сан /WMF/-тай хамтран ажиллаж, 2020 оны "World Monuments Watch"  хөтөлбөрт Чойжин ламын сүм музейг амжилттай нэр дэвшүүлэн, тус музейг олон улсын анхаарлын төвд авчран, сэргээн засварлалтын талаарх техникийн туслалцаа үзүүлж, олон улсын хамтын ажиллагааг гурван жилийн турш хэрэгжүүлсэн билээ.

Энэ удаад 2025 оны хөтөлбөрт Монголын буддын шашны цөөхөн дурсгалт газруудын нэг “Эрдэнэ Зуу” хийдийг уур амьсгалын нөлөөллөөс хадгалан хамгаалах, ирээдүйн өвийн мэргэжилтнүүдийг бэлтгэх зорилготойгоор нэр дэвшүүлсэн нь олон улсын үнэлгээ, хяналт, өвийн шинжээчдийн хараат бус шалгаруулалтаар томоохон сорилтуудтай тулгарч буй 200 гаруй нэр дэвшигчдээс анхаарах ёстой 25 түүхэн, дурсгалт газруудын нэгээр шалгарсныг албан ёсоор зарлаж байна.

Дэлхийн хөшөө дурсгалын сан нь 1996 оноос эхлэн, хүн төрөлхтний түүхийг илэрхийлэх, үнэт дурсгал, дурсгалт газруудыг хамгаалах зорилготойгоор хоёр жил тутамд зарладаг "World Monuments Watch" хөтөлбөрийг олон улсын мэргэжилтнүүдийн хамтаар хэрэгжүүлдэг байна.

Дэлхийн 112 оронд 700 гаруй төсөл хэрэгжүүлсэн, өвийг хамгаалах чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж буй дэлхийд тэргүүлэгч Дэлхийн хөшөө дурсгалын сан нь өнөөдрийг хүртэл 350 орчим "Watch" хөтөлбөрт шалгарсан төслүүдэд 120 сая гаруй долларыг хандивлаж, бусад эх үүсвэрээс нэмэлт 300 сая долларын хөрөнгө оруулалтыг хийсэн байна.

Дэлхийн хөшөө дурсгалын сан нь "Watch" хөтөлбөрт шалгарсан эдгээр 25 газрыг дэлхий даяар танилцуулж, тэдний хадгалалтад орон нутгийн болон олон улсын дэмжлэгийг татан оролцуулахыг зорьж байна. Ирэх хоёр жилийн хугацаанд WMF-ийн олон улсын баг 2025 оны шалгарсан газруудтай хамтран ажиллаж, тухайн орон нутгийн хэрэгцээг үнэлж, дэмжлэг, хадгалалт, хамгаалалт, санхүүжилтийн стратегийг хамтран боловсруулна. Санхүүжилт босгохын хэрээр WMF нь орон нутгийн түншүүддээ зорилтот урамшууллын кампанит ажил, төлөвлөлт, судалгаа, боловсрол, биет хамгаалалтын төсөл боловсруулахад дэмжлэг үзүүлэх болно.

2025 оны World Monuments Watch хөтөлбөрт шалгарсан төслүүд:

• Дрино хөндийн сүм хийдүүд, Албани улс

Нэгэн цагт Албани улсын нийгмийн барилга байгууламжид чухал ач холбогдолтой байсан Ортодокс сүм хийдүүд олон арван жил орхигдсоны дараа дахин хөрөнгө оруулалт хийснээр тогтвортой аялал жуулчлалын загвар болж чадна.

• Намибе кино студи, Ангол улс

Барилга нь гэнэт зогссоноос хойш 50 жилийн дараа энэхүү модернист кино театрын барилга муудсан ч олон нийтийн хүчин чармайлт энэхүү дуусаагүй дурсгалт газарт шинэ амьдралыг бэлэглэж чадна.

• Аргентин, Боливи, Чили, Колумб, Эквадор, Перу-н Андын нуруу, Qhapaq Ñan

Испаниас өмнөх энэхүү       ер бусын замын сүлжээ нь хөгжлийн гажуудал, байгаль орчны доройтолтой тулгарч байгаа ч орон нутгийн болон олон улс дахь нөлөөллийн           үйл ажиллагаа      нь тогтвортой менежментэд хүргэж чадна.

• Майжишан, Юнгангийн буддын шашны агуйнууд, БНХАУ

Хад сийлж хийсэн агуйн сүм нь олон хүн зорчсоны улмаас их хэмжээний нөлөөлөлд өртөж, энэ нь зочдыг удирдах шинэ, бүтээлч стратегийн хэрэгцээг шаардаж байна.

• Комор, Кени, Мозамбик, Танзани-н Свахили эргийн өвийн газрууд

Зүүн Африкийн өв нь Африк, Араб, Европын соёлын солилцооны олон зуун жилийн түүхийг тусгасан боловч шуурганы давалгаанууд болон эргийн элэгдэл нь эдгээр газрууд болон тэдгээрийг хадгалж буй орон нутгийн олон нийтийн өмнө аюул заналхийлж байна.

• Сорбонн сүм, Франц улс

Парисын Латин кварталд орших  Францын архитектурын үнэт эрдэнэ Сорбонны барилга нь хадгалалтын асуудалтай хэдэн арван жил тулгарсан бөгөөд хэдэн жил хаалттай байсны дараа дахин нээхээс өмнө шийдэх шаардлагатай байгаль хамгааллын асуудалтай тулгарсан.

• Серифос уул уурхайн түүхэн төрх байдал, Грек улс

Грект байрлах, хөгжиж буй Сикиладикийн эргийн аялал жуулчлалын газар Серифос нь Грек улсын аж үйлдвэрийн өнгөрсөн үеийн        орлуулшгүй   түүхтэй боловч удахгүй гарах алдагдлаас урьдчилан сэргийлэхийн тулд бүх талын хамгаалалт, хадгалалт шаардлагатай байна.

• Энэтхэгийн Бхужийн түүхэн усны систем, Энэтхэг улс

Усны менежментийн ухаалаг системүүд нь орчин үеийн дэд бүтцийн ашиг сонирхолд нийцэхээ больсон боловч Энэтхэгийн усны хямрал гүнзгийрэхийн хэрээр энэхүү өвийн технологийг сэргээх нь нөөцийн аюулгүй байдлыг хангах болно.

• Муси голын түүхэн барилгууд, Энэтхэг улс

Хайдарабадын түүхээр баялаг Муси гол нь бохирдлоос үүдэлтэй сорилтуудтай тулгардаг боловч хот нь сэргээн босголтын үйл         ажиллагаа      явуулж           байгаатай       уялдуулан     өв соёлоо тасралтгүй тээх нь ашиг тусыг өгч чадна.

• Ното хойгийн өвийн газрууд, Япон улс

2024 оны 1-р сард болсон аймшигт газар хөдлөлтийн дараа энэ хүнд хэцүү бүс нутагт түүхэн барилгуудыг сэргээн засварлах нь соёл, нийгэм, эдийн засгийн сэргэлтэд түлхэц болно.

• Эрдэнэ Зуу буддын шашны хийд, Монгол улс

Монголын Буддын шашны цөөхөн дурсгалт газруудын нэг Эрдэнэ Зуу хийдийг уур амьсгалын нөлөөллөөс   хадгалан        хамгаалах      нь тус улсын ирээдүйн өвийн мэргэжилтнүүдийг бэлтгэхэд тусалж чадна.

• Дебдоу хотын Еврейчүүдийн өв, Марокко

Мароккогийн Атлас уулан дахь еврейчүүдийн түүхэн дурсгалт газруудын баримтжуулалт, сурталчилгааг хийх нь маш чухал бөгөөд энэ нь олон шашин шүтлэгийг хүндэтгэж, хамтдаа оршин тогтнох урам зориг өгдөг уламжлалыг гэрчилдэг.

• Ахлах Огиамиены байшин, Нигер улс

Мянган жилийн түүхтэй энэхүү шавран байгууламж нь засвар үйлчилгээний чухал ур чадвар алдагдаж, тодорхой бус ирээдүйтэй тулгарч байгаа нь орон нутгийн барилгын уламжлалыг хадгалах шаардлагатай байгааг харуулж байна.

• Газын түүхэн хотын барилга байгууламж, Палестин

Өвийн дурсгалт газруудыг урьд өмнө хэзээ ч байгаагүй сүйтгэсэн нь Газын оршин суугчид болон хотын барилга байгууламжийн амин чухал холбоог таслав.

• Вару Варугийн хөдөө аж ахуйн талбай, Перу

Уур амьсгалын өөрчлөлтөөс үүдэлтэй ган гачиг, шилжилт хөдөлгөөнтэй орон нутгийн ард иргэд тулгарсан тул Титикака нуурын үерийн татам дахь өвөг дээдсийн газар тариалангийн систем нь уян хатан чанар, хүнсний аюулгүй байдалд хүрэх замыг санал болгож байна.

• Алкобаса хийдийн Терракотта уран баримлууд, Португаль

Байгаль орчны өөрчлөлт нь уламжлалт терракотта баримлуудыг сүйтгэж байгаа тул эдгээр барокко урлагийн бүтээлүүдийг хадгалахад орон нутгийн гар урчуудыг сургах нь нутгийн урлагийн уламжлалыг сэргээхэд тусалж чадна.

• Хуучин Белхитийн балгас, Испани улс

Испанийн иргэний дайны үеэр сүйрсэн, түүнээс хойш хэдэн арван жилийн турш хаягдсан түүхэн тосгоныг хамгаалснаар түүний үлдэгдэл нь дурсамж, эвлэрлийн газар болж үлдэх баталгаа болно.

• Тунис Медина усан хангамж, Тунис улс

Ихэнх нь мартагдсан эсвэл сүйтгэгдсэн Тунисын уламжлалт усан хангамжийн дэд бүтцийг орчин үеийн шугам хоолойгоор дамжуулан хадгалах нь тус улсыг улам бүр ихсэж байгаа ширүүн ган гачгийг даван туулахад тусална.

• Антакья Түүхэн хот, Турк улс

2023 оны газар хөдлөлтийн улмаас үүссэн сүйрлийг арилгах, дүрвэсэн оршин суугчдыг эргэж ирэхэд нь дэмжлэг үзүүлэхийн тулд эртний Антакья хотыг хамгаалах хүчин чармайлт зайлшгүй шаардлагатай байна.

• Киев дэх Багшийн өргөө, Украин

Шинээр тусгаар тогтносон Украины хууль тогтоох байгууллага байсан энэхүү үндэсний тэмдэг нь 2022 онд пуужингийн дэлбэрэлтэд ихээхэн хохирол амссан нь өв соёлд дайны нөлөөлөл болон эдгэрэлтийг хурдасгах хадгалалтын хүчийг онцолсон юм.

• Нэгдсэн Вант Улс, Умард Ирланд, Белфаст чуулганы танхимууд

Нутгийн өмгөөлөгчид Белфаст хотын хамгийн эртний иргэний барилгуудын нэгийг засаж, зориулалтыг нь өөрчилж, Умард Ирландын зовлон бэрхшээлийг харуулсан музей болгон хувиргах зорилготой юм.

• Их худалдааны зам, АНУ

Түүхэн ул мөрийг хадгалах нь түүний ач холбогдлыг хүлээн зөвшөөрөхгүй байх, шийдвэр гаргахад илүү утга учиртайгаар оролцох хэрэгцээ нь тухайн газрыг эмзэг болгож байгаа ч өвөг дээдсийнхээ газар нутагтай харилцах харилцааг бэхжүүлж чадна.

• Мэн мужийн түүхэн гэрэлт цамхгууд, АНУ

Эргийн уур амьсгалын аюул хурдацтай эрчимжиж байгаа тул Мэн хотын түүхэн гэрэлт цамхгууд нь эрэг орчмын дасан зохицох стратегийн хөгжлийг хурдасгаж чадна.

• Баротсе үерийн татам соёлын төрх байдал, Замби улс

Баруун Замбигийн оршин суугчид нь улирлын чанартай голын үерийн эргэн тойронд өөрсдийн соёлыг бий болгосон гайхалтай төрх байдалтай газар боловч элэгдэл, ган гачиг, цаг уурын бусад нөлөөлөл нь эдгээр амьд уламжлалд заналхийлж байна.

• Сар

Сансар судлалын шинэ эрин эхэлж байгаа энэ үед Сарны эхэн үеийн газардсан биет үлдэгдлийг хамгаалах, хүн төрөлхтний хамтын ололт амжилтын энэхүү мөнх тэмдгийг хадгалахын тулд олон улсын хамтын ажиллагаа шаардлагатай байна.