“Бүрэн эрх нь дууссан гишүүдэд 12 сарын цалинтай тэнцэх хэмжээний тэтгэмж олгож байгааг зогсоох ёстой” гэх байр суурийг зарим гишүүн илэрхийлэнгүүт  УИХ-ын гишүүн С.Ганбаатар, Ч.Лодойсамбуу нар “Энэ тэтгэмж над шиг бизнесгүй хүнд хэрэгтэй. Би олигархи биш, авлигач биш. УИХ-ын гишүүнээр дахин сонгодож чадахгүй бол  12 сарын цалинтай тэнцэх тэтгэмжийг авна” гээд шоволзоод эхлэв.

Авлигатай тэмцэх газарт гаргаж өгдөг Хөрөнгө орлогын мэдүүлгийг нь харвал УИХ-ын гишүүн Ч.Лодойсамбуу 893 сая төгрөгийн хадгаламжтай бол С.Ганбаатар 648 сая төгрөгийн хөрөнгө, орлоготой аж.

Хэн, хэнийх нь бүрэн эрхийн хугацаа дуусч дахин УИХ-ын гишүүнээр сонгогдож чадаагүй тохиолдолд тэтгэмж харж суух шаардлага байхгүй харагдаж буй. Гэвч тэтгэмж авна л гэж “чичирцгээж” байна.

Монгол Улсын Их хурлын тухай хуулийн 41.9 УИХ-ын гишүүн бүрэн эрх дуусгавар болсноос хойш ажил эрхлээгүй бол 12 сарын хугацаанд гишүүний үндсэн цалинтай тэнцэх хэмжээний тэтгэмж, бага цалинтай ажилд орсон бол цалингийн зөрүүтэй тэнцэх хэмжээний тэтгэмж, гишүүнээр сонгогдохоосоо өмнө оршин сууж байсан газартаа шилжвэл өөрийнх нь болон гэр бүлийн гишүүний замын зардал, ачаа, тээшийн хөлсийг авто тээврийн тарифаар тооцож олгоно гэж заасан. Энэ заалттай холбоотойгоор 2020-2024 онд УИХ-ын гишүүнээр ажиллаж байсан 30 хүн тэтгэмж авах хүсэлт гаргаснаар цалин авч эхэлжээ.

УИХ-ын гишүүний нэг сарын цалин 3.5 саяас 4 сая төгрөг. Бүтэн нэг жил авахаар 42 саяас 48 сая төгрөг авах болж буй. Зөвхөн гар дээрээ авах цалингийн мөнгөн дүн энэ. Цаашлаад хуучин тойрог руугаа гэрээ нүүлгэвэл зардлыг нь төр хариуцна. Тэр хэрээр төсвөөс гарах зардлын хэмжээ нэмэгдэж, татвар төлөгчдийн нуруун дээр буух ачаа хүндэрч буй.  Гэвч тэтгэмж хүссэн экс гишүүдийн хувьд татвар төлөгчдөд дараа болох нь асуудал биш бололтой.

Нөгөөтэйгүүр, тэтгэмж авч буй дээрх 30 хүний хувьд тартагтаа тулчихсан улстөрчид биш. Хадгаламжиндаа тэрбумыг хийсэн тул тэнгэр хараад хэвтэж байхад л хүүгээр нь зуун саяыг жилдээ чирээд ирнэ. Дээр нь бизнестэй.  Гэвч шунал нь дийлдэг бололтой, тэтгэмж авцгааж байна.

Монгол Улсын Их хурлын тухай хуульд орсон дээрх заалтыг анх 1997 онд суулгаснаар хэрэгжүүлж иржээ.  Гэхдээ анхны баталсан хуульд бүрэн эрх нь дууссан гишүүнд зургаан сарын хугацаатай тэтгэмж олгохоор заасан байна. Харин 2006 онд Монгол Улсын Их хурлын тухай хуульд өөрчлөлт оруулахдаа 12 сар болгон хугацааг нь сунгажээ. Үүнээс хойш дээрх хуульд хоёр ч удаа гар хүрсэн ч тэтгэмж олгох заалтуудыг хэвээр нь үлдээж хэрэгжүүлсээр өнөөдөртэй золгожээ.

Нэг ёсны ажилгүйдлийн тэтгэмж гэж ойлгож болох энэ заалтыг хууль тогтоогчид 12 сараар авахаар хуульчилсан нь өөрсөддөө давуу байдлыг бий болгосон ч гэж үзэж болох талтай.

Учир нь, ажил хөдөлмөр эрхэлж байгаа иргэн ажлаасаа чөлөөлөгдвөл гурван сарын дундаж хөдөлмөрийн хөлс, орлогоос төлсөн хугацаанаас хамааран 45-70 хувиар ажлын 76 өдрөөр тооцон ажилгүйдлийн тэтгэмж Нийгмийн даатгалын сангаас авдаг.

Харин бүрэн эрх нь дууссан гишүүдийн хувьд 12 сараар авч буй нь газар тэнгэр шиг зөрүүтэй гэж ойлгож болно.  Иймээс экс УИХ-ын гишүүнд олгодог энэхүү тэтгэмжийг болиулж болдоггүй юм бол Нийгмийн даатгалын сангаас олгодог ажилгүйдлийн тэтгэмжийн хугацаатай ойртуулж, ялгаварлал гаргахгүй байхад анхаарахгүй бол нэг хэсэг нь хуулийн дээр нөгөө хэсэг нь хуулийн дор амьдардаг жишиг ч тогтоогоод буй.

Мөн УИХ-д сонгогдсон гишүүд тэр дундаа орон нутгаас сонгогдсон гишүүд байрны дэмжлэг нэрээр сая саяар нь мөнгө авдаг. УИХ-ын гишүүн Н.Наранбаатар энэхүү байрны дэмжлэг авснаар "Маршал таун" хотхонд 250 м2 орон сууц худалдан авсан тухай  өмнөх парламентын үед мэдэгдэж байв. УИХ-ын Тамгын газраас мэдээлснээр нэг парламент бүрэн эрхийнхээ хугацаанд 300-400 сая төгрөгийг орон нутгаас сонгогдсон гишүүдэд байрны дэмжлэг нэрээр олгодог. Энэ бол УИХ 76 гишүүнтэй байх үед гаргасан тооцоо. Харин одоо УИХ 126 гишүүнтэй болсноор энэ мэтчлэн байрны дэмжлэг нэрээр гарах зардал өсөхөөр буй.

Нөгөө талдаа УИХ-ын сонгуульд өрсөлдөхдөө тэрбум, тэрбумаар нь цацдаг хэрнээ сонгогдож чадахгүй болонгуут тэтгэмж авахаас аргагүй болдог тухай ярих нь бодит байдалтай хэр нийцэж буй вэ.

Ард түмэн сонгоогүй болохоор тэтгэмжийнх нь мөнгийг олгож өр цайрах ёстой юм уу. Ийм асуудлыг ард иргэд олонтаа тавьж байна. Үнэндээ ч өөрсдөө хүсч УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшиж, гишүүн болчихоод дараа нь албатай юм шиг тэтгэмж авах ёстой юм шиг аашлах нь байж боломгүй л үйлдэл харагдаж буй.

Иймээс УИХ хаврын чуулганаараа эл асуудлыг хэлэлцэж, нэг талд нь гаргахгүй бол улсаасаа баян улстөрчид ч тэтгэмж аваад амьдарч байна шүү.

Г.ХОРОЛ