Монголын улс төрд хамгийн прагматик агаад нөхцөл байдал бүрт тохирсон тактик боловсруулж чаддаг стратегич бол М.Энхсайханыг гэдэг. Түүний боловсруулсан төслийг УИХ-аар баталсан бол Монгол Улс 100 их наядын алдагдалд амсахгүй байв. Авчиг Монголыг монголчууд л сөнөөнө гэдэг худлаа үг биш байсан. Эх оронч нэртэй эх орноо хорлодог хүмүүс Төрийн ордон дотор ч, Төрийн ордны гадна ч байна.

М.Энхсайхан мега төслийг хэрэгжүүлэхэд гаргадаг алдаа, анхаарах ёстой асуудлыг аль 11 жилийн өмнөөс монголчуудад сануулж, хэлж ирсэн. Тэрбээр,

Мега төсөл гарцаагүй чухал боловч улс орны аюулгүй байдлыг хөндөж, эмзэг байдлыг нэмэгдүүлдэг.

• Нэг тэрбум ам.доллараас дээш хөрөнгө оруулалттай мега төслүүдийн гуравны хоёр нь унадаг, гуравны нэг нь бүтдэг. 500 сая ам.доллараас дээш төслийн 40 хувь нь унадаг, 60 хувь нь бүтдэг.
• Мега төслийг удирдаж байгаа менежер хөөрөл, сэтгэлгээний алдаа хоёроос зайлсхийх шаардлагатай.
• Төслийн менежер гэдэг нь тусгай мэргэжил. Монгол ийм төрлийн тусгай мэргэжилтэн бэлтгэх ёстой.
• Мега төсөл шил шиг. Нэг бол амжилтад хүрнэ, эсвэл хагарна.
• Мега төслийг хурдан, чанартай хийе гэвэл хэзээ ч хямдхан болохгүй.
• Чанартай, хямдхан хийе гэвэл төсөл хурдан болохгүй.Хямдхан, хурдан хийе гэвэл төсөл чанартай болохгүй
• Мега төслийн төмөр хууль гэж бий. Хурд төслийг ална. Үнэмлэхүй хурд төслийг үнэмлэхүй ална гэж заадаг.

Гэхмэтчилэн түүний эдгээр зөвлөгөө яг одоо Засгийн газарт хэрэг болж мэднэ. Монголын Засгийн газар бүрэн эрхийнхээ дөрвөн жилийн хугацаанд буюу 2024-2028 онд багтан 14 “М” төсөл хэрэгжүүлэхээр зарласан.

Товчхондоо нэг тэрбумаас дээш хөрөнгө оруулалттай 14 “М” төслийг хэрэгжүүлэх Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөр нь “Хурдтай хөгжлийн төлөөх зориг” гэх урт атлаа уянгалаг нэртэй. Хэрэвзээ улс төрийн намуудын дарга нарт  “Хурдтай хөгжлийн төлөөх зориг” нь байгаад зорилгоо биелүүлэх юм бол 2030 он гэхэд Үндэсний баялгийн сангийн Хуримтлалын санд 18 их наяд төгрөгийн орлоготой сууж байна гэж Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ утаанаас болж Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхээс жавтий хүртсэнийхээ дараа олон нийтийн өмнө гарч ирэхдээ зарласан юм.

Засгийн газар “М” төслүүдийн хүрээнд эхний ээлжинд боомтын шинэчлэлийг эрчимжүүлж, тоог нэмэгдүүлэх, үйл ажиллагааг нь бүрэн цахимжуулж, төмөр замын хил дамнасан холболтыг гүйцээж, нүүрсний экспортын хэмжээг жилд 100 сая тоннд хүргэхээр амалсан. Иймээс Гашуунсухайтын төмөр замын хил холболтыг Хятадын “Чайна энержи”-гээр хийлгүүлэх эрх зүйн зөвшөөрлийг УИХ-аас авсан.  Багагүй хөрөнгө мөнгөний “гарлага” дагуулсан хил холболтын ажил хамгийн багадаа 36 сар болохыг гүйцэтгэгчдийн зүгээс анхааруулж буй юм.

Гашуунсухайт-Ганцмод”, “Ханги-Мандал”, "Шивээхүрэн-Сэхээ" хилийн боомтуудын хил дамнасан холболтын төмөр зам, ачаа тээврийн шилжүүлэн ачих терминал төслийг барьснаар экспортын хүчин чадал 10 сая хүртэл өсөх аж.

Тавантолгойн 450 МВт-ын дулааны цахилгаан станцыг барьснаар жилдээ 3150.0 сая кВт.ц цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэж, Оюутолгойн өсөн нэмэгдэх 2,242.5 сая кВт.ц хэрэглээ болон Тавантолгойн орд газрууд, бусад стратегийн ач холбогдолтой өмнөд бүсийн уул уурхайн төслийн цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээг дотоодоос хангах боломж бүрдэнэ. Оюутолгой ХХК-ийн БНХАУ-аас импортолж байгаа 110-120 сая ам.долларын валютын урсгал дотоодын эдийн засагт шингэж үлдэнэ гэж тооцоолж буй юм.

Мөн хоёр хөрш төдийгүй дэлхий нийтийн анхаарлын төвд байгаа ураны төслийг Хөрөнгө оруулагч талтай хэзээ үзэглэх нь тодорхойгүй байгаа ч Үйлдвэрлэл бүрэн хүчин чадлаараа ажиллавал жилд 2,500 тонн уран олборлож экспортолно. Төсөл хэрэгжих хугацаанд улс, орон нутгийн төсөвт нэг тэрбум гаруй ам.долларын татвар төлөх тооцоотой.

Үйлдвэрлэлийн туршилтын төсөл дээр үндсэн үйлдвэрлэлийн олборлолт эхлэхэд 1000 гаруй ажлын байр бий болно. Улс, орон нутгийн хэмжээнд томоохон хэмжээний худалдан авалт хийж, бизнесийн боломж нэмэгдэнэ гэх мэтчилэн М төслүүд болон эдийн засгийг сэргээх М мөрөөдлөө зарлаад байгаа.

Гэхдээ М.Энхсайханы өгсөн зөвлөгөөнөөс харахад эдгээр 14 төсөл бүгд хэрэгжих боломжгүй. Засгийн газарт өгөх зөвлөмж бол "Мега төслийг удирдаж байгаа бол улс төрийн хөөрөл, хувь хүний сэтгэлгээний алдаа” хоёроос зайлсхийх шаардлагатай гэсэн үг. Хөрөнгө мөнгө, ажиллах хүчин, улс төрийн ньюансаа бодсон ч Л.Оюун-Эрдэнэ, Л.Гантөмөр, Х.Доржханд нар аль  болох амаа биш гараа, тархиа ажиллуулах шаардлагатай юм. Хамтарсан Засгийн газар байгуулагдаад /2024.07.10/ хагас жил болж байна.  Энэ хагас жилийн хугацаанд Засгийн газар зориг байгаа ч хурд алга даа.

Б.БАТ