Хойд Солонгос цэргүүдийг Оросын армид нэгтгэн байлдуулахаар Украинд илгээж буй тухай мэдээлэл дэлхий даяар шуугиан тарьсаар байна. Зарим эх сурвалжийн мэдээлснээр тэднийг Улаан-Үд дэх цэргийн баазад буриад хүний дүрд хувиргасныхаа дараа Украины фронтын шугам руу илгээхээр бэлдэж байсан аж. Солонгос, буриад хүмүүс төстэй царай төрхтэй байдагтай энэ нь холбоотой.

Буриадууд бол Украины дайнд оролцохын зэрэгцээ хохирогчдын дийлэнх хувийг эзэлж буй монгол гаралтай Сибирийн уугуул үндэстэн.

Дээрх мэдээллийн талаар Буриадын нэрт сэтгүүлч, Чөлөөт Буриад сангийн ерөнхийлөгч Александра Гармажапова хэлэхдээ "Путин хойд солонгосчуудыг буриадуудын нэрийн дор тулалдуулах хэлэлцээр хийсэн гэж хэвлэлээр бичиж байна. Хэнийг ч буриад хүн болгож болно гэх нэг баталгаа. Харамсалтай нь буриадууд энэ дайнд хоёр талын цэргүүдийн аль алинтай нь ижил дүр төрхтэй байна" гэжээ.

Үүнээс долоо хоногийн дараа Чөлөөт Буриад сан нэгэн шог зураг нийтэлсэн. Энэ зурагт ерөнхийлөгч Путиныг хоёр солонгос цэрэгт хандан "Солонгос нөхөд өө, та нарын даалгавар бол Донбассын нүүрс олборлогчийн дүр эсгэж буй буриадууд шиг байх" гэж хэлж буйгаар дүрсэлжээ. Буриад цэргүүдийг Оросын хүчинтэй нэгтгэн "Донбассын цэрэг" нэрийн дор Донбассын дайнд татан оролцуулж байсныг энэ шог зураг илтгэнэ гэж үзэв.

Энэ бол хачирхалтайгаар давтагдаж буй түүх.

Буриад судлаач, Кембрижийн их сургуулийн Монгол ба Өвөр Ази судлалын тэнхимийн ахлах ажилтан, доктор Саяна Намсараева сүүлийн үеийн судалгааны ажилдаа 1950-1953 онд үргэлжилсэн Солонгосын дайнд буриадууд болон Зөвлөлтийн азиудын оролцоо ямар байсныг судалжээ. Энэ дайнд буриад, саха, тува үндэстнүүд болон Зөвлөлтийн азиуд дайтаж байв. Тэд Хятадын сайн дурын дайчид гэсэн нэрийн дор Хойд Солонгосын талд тулалдсан байна.

Хоёр дайны хоорондох ижил төстэй байдлыг анзаарахгүй өнгөрөхийн аргагүй. Солонгосын дайн дахь Зөвлөлтийн далд оролцоо, Донбассын дайн дахь Оросын гүйцэтгэх үүрэг хоёр ижил төстэй байна. Мөн аль алинд нь буриад цэргүүд оролцож буйгаар төстэй. Цэргүүд нь Солонгосын дайнд оролцсоныг ЗХУ-ын засгийн газар үргэлж үгүйсгэсээр иржээ. Мөн мөргөлдөөнд оролцсон цэргүүд нууцыг задруулахгүй байх учиртай байсан ч Зөвлөлтийн дараах Орост нөхцөл байдал өөрчлөгдсөн юм. Энэ үеэс Зөвлөлтийн ази дайчид Солонгосын дайнд оролцсоныг албан ёсоор хүлээн зөвшөөрч, тэдний түүхийг Буриад, Саха, Тува зэрэг орон нутгийн хэвлэлүүдээр нийтэлжээ.

Гэвч энэ нь олны анхаарлыг төдийлөн татаагүй. Буриадууд Солонгосын дайнд оролцсон гэх баримт бүрэн судлагдаагүй, ой санамжаас арчигдсан мэт байдалтай хэвээр байна. Тэдний оролцооны жинхэнэ цар хүрээ одоо ч тодорхойгүй.

Яагаад заавал буриадууд вэ? Буриад нь Орос, Хойд Солонгосын хилийн ойролцоо орших бөгөөд олон тооны цэргийн баазтай, ази хүн ам ихтэй. Хүн амын ердөө 30 хувь нь л буриадууд боловч Сибирийн хамгийн том уугуул иргэдийн бүлэгт тооцогддог гэхэд болно. Хамгийн том бүлэг нь Саха юм. Түүнчлэн түүхээс харахад Буриад нь хүн амын тоо ба цэргийн баазын харьцаагаараа өндөр төвлөрсөн орон юм. Эдгээр хүчин зүйл нь Солонгосын дайн болон Украины дайнд буриадуудыг үүрэг гүйцэтгүүлэхэд нөлөөлсөн байх магадлалтай. Цаашилбал, бүс нутгийн эдийн засаг хүнд байгаа нь цэргийн албыг сонирхол татахуйц бөгөөд өрсөлдөөнтэй ажлын байр болгожээ. Ийм шалтгааны улмаас 2014 онд Донбасст байршсан Оросын армийн гэрээт цэргүүдийн дунд буриад цэргүүд хэт давамгай олон байжээ. Мөн тэдний ази царай төрх нь бүс нутаг дахь Оросын цэргийн оролцоог халхавчилж байсан юм.

ОХУ амиа алдсан цэргүүддээ дүн шинжилгээ хийхэд Украин дахь бүрэн хэмжээний довтолгооны үеэр буриад угсаатан асар олноор нас баржээ. Түүгээр ч зогсохгүй украинчуудын дунд Буриад гэдэг нь үндэс угсаанаас үл хамааран Оросын армийн бүх л ази төрхтэй цэргийг төлөөлсөн нэршил болсон байна. Буриадаас гадна тува, казак, алтай зэрэг ази үндэстэн Оросын хүчин дунд хэт их төлөөлөлтэй. Тиймээс Украины хэвлэл мэдээллүүд буриадуудын оролцоог хэтрүүлэн үнэлж байж ч мэдэх юм. Энэ нь цааш даамжирч, Бучагийн хядлага зэрэг дайны гэмт хэргийн хариуцлагыг буриадууд хүлээнэ гэх хэвшмэл ойлголтыг хүртэл бий болгосон. Угтаа бол Псков хотын халдлагыг үйлдсэн цэргүүдийн дийлэнх нь оросууд байжээ. Гэсэн ч "Буча дахь буриадууд" гэх домог үлгэр мэт зүйл яригдсаар л байна. "Цусны үнэр авсан буриадуудын харгислал" гэх үлгэрийг Ромын пап Франциск зэрэг "томчууд" дэлгэрүүлсээр байна.

Дээр дурдсан бүх зүйлийг харгалзан үзвэл Путин Хойд Солонгосын цэргүүдийг буриад дүрээр Украинд илгээхийг оролдох нь гайхмаар зүйл биш юм. Гэхдээ хойд солонгос цэргүүдийн тоо Украины дайнд оролцсон буриад үндэстнүүдийн тооноос давж байна.

Наймдугаар сард нийтлэгдсэн судалгааг харвал 2023-2024 оны эхэн үе хүртэл Буриадад цэрэг татах кампанит ажил хүлээлтэд хүрээгүй. 2022 оны 9-10 дугаар сард амиа алдсан цэргүүдийн дунд буриадууд олон байсан нь армид элсэх хүсэлтэй хүмүүсийн тоог эрс багасгажээ. Бүс нутгийн дундаж орлоготой дүйцэхүйц өндөр цалин амласан ч тэд армид элсээгүй.

Тэгэхээр Хойд Солонгосын цэргүүд нэг ёсондоо буриад цэргүүдийн хомсдолыг нөхөж байгаа аж. Буриад үндэстнүүдийн хувьд дээр өгүүлэх хоёр хувилбар нь нэг ижил түүхийн хоёр анги.