УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Төсвийн тухай хуулийн төслийг хэлэлцэх дэгийн тухай хуулийн төслийг хэлэлцэж байгаатай холбогдуулж гишүүд асуулт тавьж, хариулт авлаа. 

УИХ-ын гишүүн Д.Үүрийнтуяа:

-Дэгийн хуулийнхаа 30.2-т заасан хугацааг яаж зохицуулах вэ.

Ажлын хэсгийн ахлагч, УИХ-ын гишүүн Ч.Лодойсамбуу:

-69.1 гээд хуулиар олгогдсон хугацаагаа мөрдөх боломжгүй учраас түүнийгээ тойрох замыг гаргаж ирж байгаа. УИХ-аар өчигдөр баталсан Төсвийн тухай хуулиа дагаж мөрдөх гарцыг нээж байгаа хэрэг. Яаралтайгаар орохоор хэлэлцүүлэг хоорондын хоног хугацаа, цаглабар ямар байх вэ гэж асуугаад байх шиг байна. Даргын дэргэдэх зөвлөлийн хурлаар цаглабарыг гаргаад явах хуулиараа боломжтой. Дэгийн хуулиараа Төсвийн гурав, дөрөв дэх хэлэлцүүлгийг хамтад нь явуулж болох бүрэн боломжтой.

УИХ-ын нарийн бичгийн дарга Б.Баасандорж:

-Манай дэгийн тухай хуулийн 30 дугаар зүйл дээр хуулийн төслийг хэлэлцэн батлах үе шат байгаа. 30.2 дээр хуульд батлах хугацааг тусгайлан зааснаас бусад хуулийн төслийг хэлэлцүүлэг хоорондын зай тав хоног байна шүү гэж заасан.

Монгол Улсын 2025 оны төсвийн тухай хууль арваннэгдүгээр сарын 5-нд батлагдах ёстой байсан. Ерөнхийлөгч хориг тавиад бүхэлд нь хоригийг хүлээж аваад хууль хүчингүй болсон. УИХ-аас Засгийн газарт  2025 оны төсвийн хуулийг арванхоёрдугаар сарын 10-нд өргөн мэдүүлнэ шүү гэдгийг тогтоолоор үүрэг болгосон. Энэ ондоо багтааж батлах ёстой байгаа. Хуульд тусгайлан хугацааг заасан байгаа. Засгийн газраас нэн яаралтай горимоор өргөн барина, тэгэхээр УИХ нэн яаралтай горимоор хэлэлцэх үү гэдгээ шийдээд 30.2-ор явах юм.

УИХ-ын гишүүн С.Бямбацогт:

-Нэг удаагийн өөрчлөлт орох гэж байх шиг байна. Шинэ парламент шинэ тогтолцоогоор хуралдаад явж байгаа, үүнтэй холбоотойгоор өөрчлөх олон асуудал гарч ирж байна. УИХ-ын дарга “Ирсэн ирцээрээ урагшаагаа суудаг болъё” гэж байна, би дэмжиж байгаа. Яах гэж УИХ-ын гишүүн болдог билээ. Төр түмнээ төлөөлнө гээд маш их зүйлийг амладаг, маш их мөнгө хөрөнгө зарцуулдаг, худлаа үнэн ярьдаг. Уулыг нураана, усыг эргүүнэ гэдэг. УИХ-ын гишүүн болчихоод хуралдаа суудаггүй, ажилдаа ирдэггүй, ард түмнээ төлөөлдөггүй, ард түмний эрх ашгийн төлөө ажилладаггүй, хувийнхаа эрх ашгийн төлөө л ажилладаг. Энэ парламент гэхгүй урд талын парламентад зөндөө л байсан, энийг цэгцлэх ёстой. Яах гэж УИХ ын гишүүн болдог билээ, бодох ёстой.

Ер нь бол хуралдаа ирдэггүй,хувийн ажлаа амжуулаад,  худлаа үнэн яриад яваад байдаг хүмүүс олон сонгогддоггүй. Нэг л удаа сонгогдоод алга болдог.

Тийм болохоор олон сонгогдоод байгаа хүмүүсийг ад үзээд байх шаардлагагүй. Би өмнө нь буюу 2016 онд хуралдаа ирдэггүй гишүүдийг цэгцлэх гэж хууль санаачилж байсан. Урьд нь карт шургуулаад ирцэндээ орчихдог, өмнөөс нь кнопыг нь дараад санал өгдөг байсан. Тийм учраас УИХ-ын гишүүн хурууны хээгээр зөвхөн өөрөө санал өгдөг болгож, хуульчилж цэгцэлсэн. Үүнтэй адилхан энэ парламентын дэвшил нь ирсэн ирцээрээ асуултаа асууж байгаа. Одоо ирсэн ирцээрээ урагшаагаа суудаг болчих.

Яах гэж УИХ -ын гишүүн болдог билээ гэдгээ бодох ёстой. УИХ, Засгийн газрын ажлаа сайн хийх юм бол ард иргэд төрөө хүндэлдэг болно. Тийм болохоор аль аль нь хариуцлагатай байх ёстой. Төсвөө баталж чадахүй байгаагаас ард түмэн бухимдаж байна. Тийм учраас Дэгийн хуульдаа өөрчлөлт оруулж, хуралдаа ирдэггүй гишүүдийг цоллодог байя.

Нэг удаагийн хууль батлах гэж байгаа. Ерөнхийлөгч дахиад бүхэлд нь хориг тавибал яах вэ. Ямар зохицуулалт байна. Хэсэгчлээд хориг тавибал яах вэ?

Ажлын хэсгийн ахлагч, УИХ-ын гишүүн Ч.Лодойсамбуу:

-Энэ тухай ярилцсан. Одоо байгаа Дэгийн хууль дээрээ дэг нэмээд байгаа юм шиг ойлголт үүсээд байгаа. Одоо бид нарын хэрэглээд байгаа, өргөн бариад байгаа хууль үндсэндээ одоо мөрдөж байгаа Дэгийн хууль.

Дахиад хэрвээ хориг тавьсан тохиолдолд энэ арга замаараа явна. Дэгийн хуульдаа өөрчлөлт оруулна гэдгээ ярьж байгаа. Гэхдээ бас юу юугүй яарах нь учир дутагдалтай байна гэж үзсэн. Хэдэн удаагийн нэгдсэн чуулган явуулж үзээд одоо ч асуудал байгаагаа мэдээд шинэ зүйл байгааг олж хараад байна. Намрын чуулганаар явж үзээд энэний ард нэгдсэн дүгнэлт хийгээд Дэгийн тухай хуульдаа нэгмөр өөрчлөлт хийгээд явъя.

Онолын үүднээс яригдах асуудал бас бий. Эрх мэдэл хуваарилах онол дээрээ хэдийгээр Ерөнхийлөгч хориг тавих эрхтэй ч нөгөө талдаа УИХ -ын үйл ажиллагааг хязгаарлах, зогсоох, хууль батлах процессыг зогсоочих гажиг харагдаад байгаа.

Ажлын хэсэг дээр энийг ярьсан. Энэ УИХ чадамжгүй, шинээр бүрэлдсэн парламент нэг л болохгүй байна гэдэг юмыг гишүүд их ярьж байна. Хэтийдүүлсэн дүгнэлт хийгээд байгаа. Гэхдээ 126 гишүүнтэй парламентад шинээр орж ирсэн 80 гаруй гишүүд чамбайрах юм байна гэдэг сайн дүгнэлт харагдаж байна. Өмнөх шигээ бүлэглээд хүч түрээд багцлаад явдаг зүйл цаашдаа байхгүй юм байна. Хоёр намын бүлэг дээр ч байхгүй гэдэг нь гишүүдийн байр сууринаас харагдаж байгаа.

Энэ парламент миний бодож байгаагаар төсөв дээр үүсгэсэн шигээ олон зүйлийг тунгалагшуулах, сайн зүйл рүү нь чиглүүлэх сайн паралмент болох юм байна гэж дүгнэж байгаа гэлээ.

Эцэст нь Монгол Улсын 2025 оны төсвийн тухай хуулийн төслийг хэлэлцэх дэгийн тухай хуулийн төслийг эцэслэн батлах санал хураалт явуулахад гишүүдийн 87.2 хувиар дэмжин, төсөл батлагдлаа.

 УИХ-ын чуулганы өнөөдрийн нэгдсэн хуралдааныг өндөрлүүлээд байна.

УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаан дөнгөж сая /2024.12.04/ эхлээд байна. Чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар 2025 оны төсөвт тавьсан Ерөнхийлөгчийн хоригийг хүлээн авч, хууль тогтоомж хүчингүй болсонтой холбоотой Төсвийн тухай хуулийн төслийг хэлэлцэх дэгийн тухай хуулийн төслийг хэлэлцэх юм.

Дээрх асуудлыг хэлэлцэх болоход Засгийн газрын сайд нарын ирц тааруу байсанд УИХ-ын дэд дарга Б.Пүрэвдорж шүүмжлэлтэй хандлаа.

УИХ-ын дэд дарга Б.Пүрэвдорж:

-Ж.Батсуурь байгаа юм байна, бусад нь алга. Төсөвтэй холбоотой асуудал хэлэлцэх болохоор сайд нар нь алга болчихдог. Нэг их том том юм ярьсан хүмүүс. Төрийн ажил явдаггүй, хамтарсан гэчихээд. Ерөнхий сайд нь хамтраад УИХ нь хамтраад яваад байх шиг байгаа юм.

Доогуураа албан тушаалтнууд нь бүгдээрээ дунд хуруугаа өгчихөөд “Май та нартай хамтарна гэж байхгүй шүү” гэсэн ийм байдалтай.

Сайд нар нь Төрийн өмчийн бодлого зохицуулалтын газар, “Эрдэнэс Монгол” компанийн удирдлага бүгдээрээ ийм байдалтай байна.

Т.Мөнхсайхан надтай өчигдөр яаж харьцаж байна даа. Идэж уугаад, баяжаад бүр юм нь тулчихсан хүмүүсийн араншин шал ондоо байх юм аа.

УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан:

-Эртнээс төлөвлөсөн олон улсын арга хэмжээнд Ерөнхий сайд болон Засгийн газрын гурван сайд оролцоод явж байгаа. Бусад сайд нар УИХ-аар төсөв хэлэлцэх үед бүрэн оролцох ёстой.

Б.Дэлгэрсайхан гишүүний гадаад руу явах хүсэлт ирсэн, өнөөдөр цуцалсан. Төсөв хэлэлцэх үеэр сайд нар оролцоогоо бүрэн хангах ёстой.

Хэчнээн ч удаа төсөв хэлэлцэж байна, хэн хэнээс нь үүдэлтэй алдаа дутагдал дахин гарсаар л байгаа. УИХ -ын гишүдийн хэлээд байгаа саналыг хүндэтгэж авч үзээрэй.

Төсөв дээр Засгийн газрын гишүүд бүрэн байж, төсөв ерөнхийлөн захирагчийн хувьд салбарынхаа төсөвт оруулсан бодлогоо тайлбарлах хамгаалах үүрэгэй. Энэн дээр онцгой анхаарна шүү. Ерөнхий сайдын хувьд эртнээс төлөвлөсөн арга хэмжээнд оролцож байна гэлээ.

Засгийн газраас Төсвийн тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төслийг арванхоёрдугаар сарын 2-ны өдөр яаралтай горимоор хэлэлцүүлэхээр УИХ-д өргөн мэдүүлснийг парламент арванхоёрдугаар сарын 3-ны нэгдсэн хуралдаанаар баталсан.  Уг хуулиар УИХ Монгол Улсын 2025 оны төсвийн тухай, Үндэсний баялгийн сангийн 2025 оны төсвийн тухай, Нийгмийн даатгалын сангийн 2025 оны төсвийн тухай, Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн 2025 оны төсвийн тухай хуулийг хуульд заасан үндэслэлээр хүчингүй болгосон. Иймд Засгийн газар холбогдох төслийг дахин өргөн мэдүүлэхэд төсвийн төслийг боловсруулж, өргөн мэдүүлэх цаглавар, төсвийн төсөлд хийх олон нийтийн хэлэлцүүлгийн зохицуулалт хамаарахгүй байхаар заасан.

Ёс зүй, дэгийн байнгын хорооны 2024 оны арванхоёрдугаар сарын 03-ны өдрийн хуралдаанаас Төсвийн тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуультай холбогдуулан Монгол Улсын 2025 оны төсвийн төслийг дахин өргөн мэдүүлсэн тохиолдолд УИХ-ын чуулганаар хэлэлцэх дэгийн талаар санал боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсгийг УИХ-ын гишүүн Ч.Лодойсамбуугаар ахлуулан, А.Ариунзаяа, Д.Бум-Очир, Д.Ганмаа, Г.Очирбат, Б.Хэрлэн, Д.Энхтуяа нарын бүрэлдэхүүнтэйгээр байгуулжээ. Тус ажлын хэсэг  “Хуралдааны дэгээр зохицуулаагүй асуудлыг хэлэлцэх журам”-ыг баримтлан Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн бүхэлд нь тавьсан хоригийг хүлээн авч хууль, тогтоол хүчингүй болсонтой холбогдуулан Монгол Улсын 2025 оны төсвийн тухай хуулийн төслийг хэлэлцэх дэгийн тухай хуулийн төслийг боловсруулжээ.

Уг төслөө Ёс зүй, дэгийн байнгын хорооны энэ сарын 3-ны өдрийн хуралдаанд танилцуулсан байна. Байнгын хороо хуулийн төслийг хэлэлцээд, гишүүд санал нэгтэйгээр чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэн, батлуулахыг дэмжсэн байдаг.

Хуулийн төслийн талаар танилцуулга хийсний дараа гишүүд асуулт тавьж эхлээд байна.