Улс төрийн намуудыг бодлогын институци болгон төлөвшүүлэх зорилгоор Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөс санаачлан Улс төрийн намын тухай хуулийн төслийг шинэчлэн боловсруулж, УИХ-д өргөн мэдүүлснийг Г.Занданшатарын танхим 2023 оны долдугаар сард баталж байв.

Уг хууль 2024 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж эхэлсэн. Гэтэл одоо “Парламентад суудалгүй намууд бүтэц, дүрмээ шинэчлэн, Улсын дээд шүүхэд бүртгүүлэхэд хүндрэлтэй байна” гэдэг шалтгаанаар уг заалтын үйлчлэх хугацааг нь хойшлуулж өгөх хүсэлт гаргасныг Засгийн газар үндэслэлтэй гэж үзэн, хуулийн төсөл санаачлан УИХ-д өргөн мэдүүлсэн нь хариуцлагагүй улс төрийн хүчнүүдийн үйлдлийг өөгшүүлсэн хэрэг болоод байна.

Учир нь, Улс төрийн намын тухай хуулийг өнөөдөр УИХ-аар батлуутаа маргаашнаас нь дээрх шаардлагыг хангаж ажиллах тухай шаардлага тавиагүй. Шаардлагыг хангаж ажиллах хугацааг жилээр тавьж өгсөн.

Тэр бүү хэл хуулийн төслийг анх боловсруулж эхлэх үеэс буюу хоёр жилийн өмнөөс парламентад суудалтай, суудалгүй намуудын төлөөллийг оролцуулж, саналыг нь авч тусгаж явсан. УИХ-аар хуулийн төсөл батлагдангуут улс төрийн намуудад тодорхой шалгуур тавигдаж эхэлсэн тул 2025 оны нэгдүгээр сарын 1-н гэхэд Улс төрийн намын тухай хуульд заасан тодорхой зохицуулалтыг хангаж ажиллах нь тодорхой болсон.

Гэтэл одоо “Ердөө нэг сарын хугацаа үлдлээ. Энэ хугацаанд амжихгүй. 2024 он бол тэр чигээрээ сонгуулийн циклтэй жил байсан. Эхлээд УИХ-ын сонгуульд бэлдсэн, дараа нь орон нутгийн сонгууль залгасан” гэдэг тайлбар хийж буй нь шалтгаан биш шалтаг.

Жижиг намуудаар дамжуулж том улс төрийн хүчин нь “бохир” ажлаа гүйцэлдүүлэхээр улайрч эхэллээ гэж хардахад дэгсдүүлсэн болохгүй л болов уу.

Одоогоор УИХ-д суудалтай улс төрийн хүчнүүдээс “МАН, ХҮН нам, ИЗНН Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн төслийг “Хэлэлцэх нь зүйтэй” гэдэг байр суурь барьж буй бол Ардчилсан нам, Үндэсний эвсэл “Улс төрийн намын тухай хуулийг хэрэгжүүлээд явах ёстой. Зарим зохицуулалтыг хойшлуулах шаардлагагүй” гэдэг байр суурь илэрхийлж буй.

УИХ-аар өнөөдөр хуулийн төслийн хэлэлцэх эсэхийг шийдвэрлэх учиртай.

Нөгөө талдаа Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн дээрх төсөлд Улсын дээд шүүхэд улс төрийн намууд дүрэм, бүтцээ шинэчлэн батлуулах хугацааг 2027 оны наймдугаар сарын 1-н хүртэл хойшлуулахаар зааж өгсөн нь бүр ч хачирхалтай. Бүтэн 2.7 жилийн хугацаагаар зарим зохицуулалтын үйлчлэх хугацааг хойшлуулахаар заана гэдэг нь авлигад идэгдсэн улс төрийн намуудтайгаа цугтаа Ерөнхийлөгчийн сонгуульд оръё л гэсэн үг.

Монголын төр өнөөдөр авлига, хээл хахуульдаа идэгдсэний гол шалтгаан нь улс төрийн намуудтай холбоотой. Адгийн наад зах нь сонгуулийнх нь санхүүжилт ил тод бус. Хэдэн төгрөг сонгуульд зарцуулдаг нь тодорхой бус явж ирсэн.

Мөнгөлөг нэг нь халаасандаа хэд, хэдэн намтай. Жагсаж цуглах ажил гарвал тэднийгээ Сүхбаатарын талбайд гаргачихна. УИХ-ын сонгууль дөхөхөөр тэдгээр намууд нь амь орцгооно. Бусад үед таг чиг. Үнэхээр жижиг намууд өнгөрсөн хугацаанд нам шиг байж, эрх баригч хүчнүүддээ хяналт тавьж чадсан бол 40 их наядын нүүрсний хулгайгаас эхлээд Засгийн газрын тусгай сангуудыг тоносон их хэмжээний хэргүүд гарахгүй байх боломж байсан. Харамсалтай нь, хормой, хотонд нь хавчуулагдаж эрх ашгаа гүйцэлдүүлж ирснээс биш жинхэнэ ард түмнийхээ, улс орныхоо хөгжлийн төлөө ажиллаж чадаагүй. Тиймдээ ч Монголд өнөөдөр нэг л даргатай намууд олон болсон нь бодит үнэн. Сонгуульд ялагдлаа ч хариуцлага хүлээдэггүй.  Бүгд найрамдах нам, Социал демократ нам, Эх орон нам гээд нэрийг нь дурдвал үүсгэн байгуулагдсанаасаа хойш 30 жил болж байж, даргаа өөрчлөөгүй ганц гишүүнтэй шахуу намууд олон бий. Зөвхөн Б.Жаргалсайхан, Б.Эрдэнэбат гэдэг хоёр хүн насаараа намын дарга хийхээр хуульчилсан мэт дүрэмгүй тоглолт хийж буй.  Засгийн газрыг удирдаж буй намтай очоод сүжирчихнэ. Түүгээрээ дамжуулаад хамгийн бага хүүтэй зээлүүдийг хамна. Зээлээ зориулалтын дагуу ашигласан эсэх нь эргэлзээтэй.

Эх орон намын дарга Б.Эрдэнэбат Хөгжлийн банкнаас авсан зээлээ төлөхгүй хэчнээн жил луу унжиж яваа билээ. Шүүхээс 171 тэрбум төгрөгийг төлөх шийдвэр гаргаад байхад л гүрийсээр өнөөдрийг хүргэсэн.

Хэрвээ бизнес эрхлэгчдээс нэг нь түүн шиг зээл авчихаад төлөөгүй бол өдийд шоронгд суугаа. Харин Б.Эрдэнэбатад Монголын хууль үйлчилдэггүй.

Бүгд найрамдах намын дарга Б.Жаргалсайханы хувьд ч нэг их сайхан нэр цэвэр бизнесмэн, улс төрийн намын дарга биш.

УИХ-ын Төрийн байгуулалтын байнгын хороо энэ сарын 27-нд хуралдах үеэр УИХ-ын гишүүн Б.Энхбаяр эл асуудлыг хөндсөн. Тэрбээр “Улс төрийн ньюансыг нь ойлгож байна, нуугаад яах вэ. Б.Жаргалсайхан ах гарч ирээд урд нь явж байна. Намайг хүүхэд байхад л та намын дарга байсан. Таныг намын хурлаа хийж байсныг мэдэхгүй. Таниас өөр Бүгд найрамдах намын гишүүнийг олж харж байгаагүй. Намын хурал нь хаана болж байсан юм, насаар нь намын даргаар томилчихсон юм уу. Өөрөөс нь өөр хүмүүс байдаг ч юм уу мэдэгдэхгүй.

Насаараа намын дарга болчихсон хэдэн хүн байгаад байгаа. Тэгээд биеэ үнэлдэг.Том намуудын юу ч болоод байгаа юм. Бууны нохой гэж муухай үг ш дээ. Том хүмүүсийн гар хөл болж, муу юманд ашиглагдаж, муу үйлийг гүйцэлдүүлж. 30 жил биеэ үнэлнэ гэж ямар юм байсан юм бэ?. Нэр ч байхгүй, нүүр ч байхгүй, намтар ч байхгүй.

Төлбөрөө мөнгөөр авдаг, мөнгөө дандаа төрийн зээлээр, хөнгөлөлтттэй, хугацаагүй юмаар тохирдог.

Сонгуульд орохоороо мөнгөөр, нэр хүндээр, ард түмний итгэл саналыг худалддаг ийм намуудыг цэгцлэх ёстой” гэж бодит байдлыг л хэлсэн.

Одоо парламент урагшаа харж, хөгжлийн төлөө бодлого шийдвэр гаргадаг болмоор байна. Хэдий болтол ганц даргатай намуудыг хамгаалах ёстой гэж… Намын хурлаа хийж дүрмээ шинэчлэн, бүтцээ шинэчилж чадахгүй байгаа намууд хуульд заасныхаа дагуу татан буугдах л ёстой. Ийм намууд улс орны хөгжилд хэрэг болох бус чөдөр тушаа л болно. Намаа нам шиг авч явж чадахгүй байгаа улстөрчид ардчилсан парламентыг хөгжүүлэхэд хувь нэмэр оруулж, улс орны амьдрал өөд нь татна гэж юу байсан юм бэ.

Хулхи намуудаа татан буулгаж, шаардлага нөхцөл хангасан нь Улс төрийн намын тухай хуульд заасныхаа дагуу үйл ажиллагаа явуулж байж, Монголд ардчилсан парламент төлөвшинө. Өөр ямар ч гаргалгаа байхгүй.

Монголд өнөөдөр 37 нам байгаа ч Улс төрийн намын тухай хуулийн шаардлага нөхцлийг хангахаар долоон нам нь Улсын дээд шүүхэд хандсан байгаа нь ч үүний л нотолгоо.

Г.ХОРОЛ